طبق آمار سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۱، حدود ۲۰۰ میلیون سگ ولگرد در سراسر جهان وجود دارد. حال اگر به این میزان، سایر حیوانات مانند گربه را هم اضافه کنیم، به اعداد و ارقام سنگین و قابل‌توجهی دست می‌یابیم، اما سگ‌ها از آن‌رو موردتوجه هستند که بیشتر از سایر حیوانات، برای زندگی شهری دردسر ایجاد می‌کنند. سگ‌های ولگرد ممکن است با مدفوع خود به محیط شهری و سلامت انسان‌ها آسیب برسانند، با واژگونی سطل‌های زباله در خیابان‌ها، خطر ابتلا به بیماری را برای مردم افزایش دهند و سایر نتایج منفی را در سطوح گسترده پدید آورند، حتی سگ‌های ولگرد می‌توانند به حیوانات اهلی و خانگی نیز آسیب وارد کنند یا در شرایطی، به انسان‌ها و کودکان حمله کنند، بنابراین همواره حیوانات و سگ‌های ولگرد و بی‌سرپرست، به‌عنوان یکی از مشکلات مهم برخی کشورها شناخته می‌شوند، اما با وجود یکسان بودن مخاطرات حیوانات بی‌سرپرست و ولگرد در کشورها، دولت‌ها راهکارهای واحدی را برای کنترل این موضوع در نظر نگرفته‌اند. صمت در این گزارش، به مناسبت روز جهانی حیوانات بی‌سرپرست در تقویم، به بررسی عملکردهای موفق و ناموفق کشورها در زمینه مدیریت و کنترل حیوانات بی‌سرپرست و ولگرد پرداخته است.

تاثیر فشارهای سیاسی بر مدیریت حیوانات ولگرد

زمانی که حیوانات ولگرد تحت شرایط نامناسب زندگی می‌کنند و اقدامات غیرانسانی و غیرموثر برای کنترل جمعیت آنها به‌کار می‌رود، سلامت و رفاه آنها می‌تواند به‌طورجدی موردتهدید قرار گیرد. به‌گزارش eurogroupforanimals.org، بسیاری از حیوانات ولگرد، تا پیش از این خانه داشتند و به‌دلیل رفتار غیرمسئولانه انسانی بی‌خانمان شده‌اند. یک مطالعه در سال ۲۰۱۵ که به‌سفارش اتحادیه اروپا انجام شد، نشان داد تولیدمثل کنترل‌نشده، مشکلات مالی صاحبان حیوانات و نبود مدیریت مناسب دولتی، به‌عنوان عوامل اصلی در افزایش جمعیت حیوانات ولگرد به‌شمار می‌روند، همچنین پرورش بیش از حد حیوانات باعث می‌شود بازار عرضه حیوانات اشباع شده و با کاهش تقاضا، این حیوانات خانگی پرورش داده‌شده در طبیعت رها شوند.

پس از سال‌ها تلاش برای مدیریت حیوانات ولگرد، پژوهشگران و دولت‌ها دریافتند، استفاده از یک رویکرد واحد برای مدیریت جمعیت‌های ولگرد امکان‌پذیر نیست. برای موفقیت، رویکردها باید براساس شرایط جغرافیایی مناطق و همچنین دیگر مولفه‌های محیطی و زیستی به‌کار گرفته شوند. در برخی کشورها، فشار سیاسی یا بحران بهداشتی می‌تواند دولت‌های محلی را به تصمیم‌گیری برای راه‌حل‌های کوتاه‌مدت، غیرانسانی و ناکارآمد یا انتخاب روش‌های کشنده سوق دهد، همچنین کمبود دانش و اطلاعات درباره چگونگی و نحوه مدیریت حیوانات بی‌خانمان و بی‌سرپرست می‌تواند دولت‌ها را از طراحی رویکردهای مدیریتی مناسب با هدف رفاه حیوانات و انسان‌ها بازدارد.

تعداد سگ‌های بی‌سرپرست در جهان

در میان کشورهایی که بیشترین تعداد سگ ولگرد در جهان را دارند، چین و هند در صدر جدول ایستاده‌اند. در هند بیش از ۳۵ میلیون سگ ولگرد، وجود داشته و برطبق آمار، سالانه حدود ۲۰ هزار نفر در این کشور بر اثر هاری از دنیا می‌روند. به گزارش financial times ، باوجود حجم زیاد قربانیان در هند بر اثر حمله یا دیگر مسائل مربوط به سگ‌ها ولگرد، این کشور به‌عنوان یک کشور مهربان و دوست با سگ‌ها محسوب می‌شود. شاید بتوان گفت مهم‌ترین دلیل وجود حجم زیادی از حیوانات بی‌سرپرست در این کشور نیز  تمایل نداشتن دولت به کنترل تعداد این حیوانات و همچنین پذیرش این مسئله توسط مردم هند باشد. لازم به توجه است چین نیز با دارا بودن حدود ۶۰ میلیون سگ ولگرد (تا سال ۲۰۲۱) رتبه نخست این جدول را به خود اختصاص داده است. براساس اطلاعات موجود، روسیه حدود ۶۵۰ هزار سگ بی‌سرپرست و ایالات‌متحده نیز بالغ بر یک میلیون و ۳۰۰ هزار حیوان ولگرد دارد. هر کشوری متناسب با ایدئولوژی و ساختار مدیریتی مدنظر خود، رویکرد متفاوتی در برابر کنترل و مدیریت حیوانات ولگرد از خود نشان می‌دهد.

رفتارهای گوناگون کشورها در برابر حیوانات

رویکرد برخی کشورهای جهان در رابطه با مدیریت و کنترل حیوانات بی‌سرپرست و ولگرد قهری است؛ بلاروس، استرالیا و ایران را می‌توان جزو کشورهایی معرفی کرد که بدترین رویکردها را نسبت به حیوانات ولگرد خود دارند، اما همچنان ژاپن در صدر لیست بدرفتاران با حیوانات است. به‌گزارش financial times، یکی از بدترین چیزها درباره ژاپن، اعدام دسته‌جمعی پذیرفته‌شده سگ و گربه است. آمارها نشان می‌دهد که اتباع ژاپنی به‌طور قانونی، روزانه حدود ۵۰۰ سگ و گربه را می‌کشند و در مجموع حدود ۳۰۰ هزار حیوان خانگی هرساله با استفاده از وسایلی مانند خفگی یا مسمومیت به‌طرز ظالمانه‌ای کشته می‌شوند.

برخلاف کشورهای مذکور، براساس استانداردهای بین‌المللی، سوئیس در مقایسه با سایر کشورها دارای سطوح بالاتری از رفاه و حمایت از حیوانات است. قانون رفاه حیوانات در سال ۲۰۰۵ تصویب شد و این کشور از همان سال، از رفاه و حیثیت حیوانات براساس چارچوب‌های قانونی حمایت می‌کند.

از سویی دیگر، یونان به‌عنوان کشوری پر از گربه‌های ولگرد در جهان شناخته می‌شود. فارغ از آب‌وهوای معتدل این منطقه که مناسب بقای گربه‌ها است، همچنین رویکرد مثبت مردم یونان را نمی‌توان بی‌ارتباط با شکل‌گیری حجم زیادی از گربه‌های ولگرد دانست.  عقیم‌ نکردن گربه‌های ولگرد به‌دلیل تمایل نداشتن مردم محلی به این کار، دلیل اصلی وجود حجم زیادی از این حیوانات در یونان است، البته یونان پس از پیوستن به اتحادیه اروپا در سال ۱۹۸۱، برنامه‌های محدودی را در راستای کنترل جمعیت بیش از حد گربه‌ها آغاز کرد. به‌عبارت دیگر، چارچوب‌های سیاسی، بر مدیریت حیوانات ولگرد در این کشور تاثیر مستقیم داشته است.

انواع سگ‌های ولگرد

به‌گزارش dutchreview.com، هلند تنها کشوری است که هیچ سگ بی‌سرپرستی نداشته و از این کشور به‌عنوان نخستین کشور بدون سگ ولگرد در جهان یاد می‌شود. باید تاکید کرد نبود سگ ولگرد در کشور هلند، به‌معنای عدم‌پذیرش سگ توسط افراد این کشور نیست؛ بلکه مردم هلند، تمایل زیادی برای به سرپرستی گرفتن حیوانات داشته و همین امر سبب شده تا در این کشور هیچ سگ ولگردی وجود نداشته باشد. پیش از بررسی عملکرد هلند در برابر مدیریت حیوانات بی‌سرپرست خود، مناسب به‌نظر می‌رسد به تشریح انواع سگ‌های ولگرد بپردازیم. اصطلاح سگ ولگرد می‌تواند معانی مختلفی داشته باشد:

صمت سگ‌های پرسه‌زن آزاد با صاحب: آنها صاحب دارند، اما صاحب سگ به حیوان اجازه می‌دهد تا حدی آزادانه در طول روز بدود.

صمت سگ‌های بدون صاحب که آزادانه پرسه می‌زنند.

صمت سگ‌هایی که توسط صاحب‌شان رها می‌شوند.

صمت سگ‌های جامعه: سگ‌هایی که یک صاحب ندارند، اما توسط یک جامعه مراقبت می‌شوند.

صمت سگ‌های وحشی: سگ‌هایی که هیچ‌کس از آنها مراقبت نمی‌کند و به‌تنهایی زنده می‌مانند.

در حال‌ حاضر هلند اعلام کرده هیچ نوع سگ بی‌سرپرستی در این کشور وجود ندارد و توانسته با اقدامات برنامه‌ریزی‌شده مناسب، طی سال‌ها به این نتیجه دست یابد، اما تنها عملکرد دولتی منجر به این اتفاق نشده و پایه‌های فرهنگی این کشور نیز نقش مهمی در کاهش حیوانات ولگرد هلند دارند.

پیوند ریشه‌های فرهنگی هلند با سگ‌ها

باتوجه به پیوند ذاتی سگ‌ها با موقعیت اجتماعی، در قرن نوزدهم، سگ‌های زیادی در هلند وجود داشت. در آن زمان از سگ در هلند برای کارهای مختلفی استفاده می‌شد، برای مثال، افراد طبقات بالا، سگ‌ها را به‌عنوان حیوان خانگی برای اهداف ورزشی نگهداری می‌کردند و توده‌های فقیرتر جامعه برای اهداف کاری و داشتن نیروی کمکی، سگ‌ها را به سرپرستی می‌گرفتند، اما پس از مدتی با شیوع هاری، ترس گسترده‌ای از نگهداری سگ‌ها شکل گرفت که در ادامه منجر به رانده شدن بخش زیادی از سگ‌ها شد، به این ترتیب، جمعیت سگ‌های ولگرد در هلند پدید آمدند. پس از گذر چند سال و فروکش کردن بیماری هاری، دیدگاه جامعه نسبت به رابطه انسان و سگ تغییر کرد. سلامتی یک سگ به‌عنوان بازتابی از رفاه صاحب آن تلقی شد و در نتیجه هرچه افراد از مقام و جایگاه مالی مناسبی در جامعه برخوردار بودند، سگ‌های آنان نیز وضعیت جسمی بهتری داشتند. در این مدت، دولت هلند همچنین مالیات سگ (hondenbelasting) را در تلاش برای تنظیم تعداد سگ‌های ولگرد در هلند ایجاد کرد که البته این اقدام نتیجه معکوس داشت: تعداد سگ‌های ولگرد با وضع مالیات برای نگهداری سگ‌ها بیشتر شد، زیرا بسیاری از مردم دیگر توانایی یا تمایل به پرداخت پول برای نگهداری از سگ‌های خانگی خود نداشتند.

هلند، موردتحسین جهان در کنترل حیوانات ولگرد

همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، هلند به‌عنوان کشوری با بهترین عملکرد در مدیریت و کنترل سگ‌های ولگرد، موردتحسین قرار می‌گیرد. هلندی‌ها این موضوع را از طریق برنامه CNVR (جمع‌آوری، عقیم کردن، واکسیناسیون و بازگشت) به‌دست آوردند، به‌عبارتی دیگر، یک برنامه استریلیزاسیون سراسری با بودجه دولتی پشت موفقیت کشور هلند بود. آژانس جهانی حفاظت از حیوانات معتقد است که این برنامه استریلیزاسیون سراسری، موثرترین راه برای مبارزه با جمعیت سگ‌های ولگرد است. علاوه بر این، بسیاری از شهرداری‌ها برای سگ‌های خریداری‌شده در فروشگاه، مالیات‌ها را افزایش می‌دهند تا مردم را تشویق کنند که به‌جای آن، سگ‌های بی‌خانمان را از پناهگاه‌ها بپذیرند ، همچنین هلند یک پایگاه پلیس حیوانات برای نظارت بر جنایات علیه حیوانات راه‌اندازی کرد. علاوه بر این، این پلیس، حیواناتی را که در مشکل هستند، نجات می‌دهد.

نسخه‌های متفاوت برای مدیریت

کارشناسان و فعالان حقوق حیوانات معتقدند به‌جای کشتار حیوانات، جایگزین‌های مناسب‌تری برای مدیریت جمعیت‌های ولگرد وجود دارد. در حال ‌حاضر تحقیقاتی درباره پایداری، اثربخشی و کارآیی روش‌هایی انجام شده که در نتایج آن، تامین سرپناه برای این حیوانات راهکاری موثر محسوب شده است. با این حال، پناه دادن طولانی‌مدت نیز راه‌حل مناسب نیست.

به‌گزارش eurogroupforanimals.org، تعدادی مستند رسمی درباره رفتار با حیوانات ولگرد در بوسنی و هرزگوین و رومانی در میان جاهای دیگر، نشان داده حیواناتی که در مراکز نگهداری این کشورها منتقل می‌شوند، همیشه مراقبت‌های موردنیاز خود را دریافت نمی‌کنند و با آنها رفتارهای غیرانسانی انجام می‌شود، حتی بخشی از آنها با سوءتغذیه‌های جدی درگیر هستند، بنابراین نمی‌توان راهکار پناهگاه‌های دولتی را در تمامی کشورها برای مدیریت حیوانات ولگرد، موثر و کارآمد معرفی کرد، از سویی دیگر، به‌دلیل زیاد بودن تعداد حیوانات ولگرد در برخی کشورها، ایجاد پناهگاه و محافظت از آنها، امری پرهزینه به‌شمار می‌رود، بنابراین کشورهایی که وجود حیوانات بی‌سرپرست برای آنها معضلی جدی است، به راهکارهایی مانند عقیم‌سازی روی آورده‌اند. آنها همچنین با انجام واکسیناسیون‌های کامل برای حیوانات، امکان هرگونه انتقال بیماری را از حیوانات ولگرد به انسان‌ها محدود می‌کنند.

سخن پایانی

ماریان تیم، رهبر حزب حیوانات معتقد است: بین نحوه رفتار جامعه با حیوانات و نحوه رفتار با غیرنظامیان رابطه‌ای وجود دارد. او می‌گوید: «ارتباط مستقیمی بین خشونت علیه حیوانات و انسان‌ها وجود دارد، بنابراین انسان‌ها هرچه با حیوانات مهربان‌تر باشند، خشونت آنها در برابر یکدیگر نیز کاهش پیدا می‌کند». شاید بتوان این رویکرد را در سطوح نهادهای دولتی به‌طور وسیع‌تری گسترش داد، به‌عنوان مثال دیده می‌شود کشورهایی که روابط بهتر و مثبت‌تری با حیوانات ولگرد خود دارند، با سایر کشورها نیز تعاملاتی مسالمت‌آمیزتر داشته و همواره مکان‌هایی امن و آرام برای زندگی به‌شمار می‌روند.