ممنوعیت واردات لوازم خانگی بحثی است که همچنان موافقان و مخالفان خود را داشته و هرازچندگاهی نظرات متعددی در این‌باره مطرح می‌شود، اما مسئله‌ای که بیش از اظهارنظرهای شخصی اهمیت دارد، اعلام خبرهای ضدونقیض از سوی مقامات بلندپایه درباره واردات لوازم خانگی است. تا پیش از این، نمایندگان مجلس شورای اسلامی نظرات خود را به‌شکل دوپهلو اعلام می‌کردند و باعث شکل‌گیری شبهاتی برای تغییر در وضعیت ممنوعیت واردات لوازم خانگی شدند، اما چندی پیش، اتفاقی متفاوت رخ داد و سخنگوی وزارت صمت، خبر از احتمال برداشته شدن ممنوعیت واردات لوازم خانگی داد. چند روز طول کشید تا شخص وزیر صنعت، معدن و تجارت، این ادعای سخنگوی وزارتخانه را رد کند. نبود هماهنگی میان اعضای مهم و بلندپایه یک وزارتخانه برای انتشار اخبار، بدیهی‌ترین نتیجه‌ای است که می‌توان از این دست اتفاقات متعدد و همیشگی در بدنه دولت گرفت، اما این اتفاق می‌تواند روی دیگری نیز داشته و نشان از تغییرات مداوم و کوتاه‌مدت نظرات دولتمردان در رابطه با نحوه مدیریت بخش‌های اقتصادی باشد. هر دلیلی که این دست رویکردهای متضاد و متناقض دولت داشته باشد، نتیجه‌ای یکسان داشته و آن هم به‌هم ریختگی بازار است. صمت در این گزارش، به بررسی نتایج نگاه و رویکرد نهادهای دولتی بر مدیریت بخش‌های اقتصادی و شرایط فعلی بازار در پی خبرهای متناقض آزاد شدن واردات لوازم خانگی، با کارشناسان و فعالان این حوزه به گفت‌وگو پرداخته است.

افزایش  رکود در بازار

اکبر پازوکی، رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی در گفت‌وگو با صمت، به تشریح تاثیر انتشار صحبت‌های ضدونقیض از سوی دولت بر بازار پرداخت. او معتقد است: ناهماهنگی میان دستگاه‌های دولتی، لطمه‌هایی جدی را به اقتصاد بخش‌های مختلف به‌ویژه لوازم خانگی وارد می‌کند. پازوکی در این‌باره توضیح داد: چندی پیش، سخنگوی وزارت صنعت، معدن و تجارت خبر از احتمال آزادسازی واردات لوازم خانگی داد و چند وقت بعد، خود وزیر صنعت، معدن و تجارت این موضوع را تکذیب کرد، هرچند مدت زمان فاصله میان انتشار و تکذیب این خبر کوتاه بود، اما در کل باید گفت این دست صحبت‌های ضدونقیض، به‌طور مستقیم بازارها را درگیر بی‌ثباتی می‌کند. در ابتدا خریداران به امید واردات، خریدی انجام نمی‌دادند و منتظر مشخص شدن شرایط واردات یا کاهش قیمت‌ها می‌مانند که این خود رکودی جدی را به بازار تحمیل می‌کرد.

وی در ادامه تصریح کرد: از سویی دیگر تولیدکنندگان نیز آینده فعالیت‌های خود را بی‌ثبات دیده و نمی‌دانند که باید چه مسیری را برای روند تولید خود در پیش گیرند، بنابراین خط تولید نیز در شرایط سرگردان قرار خواهد گرفت. از کسادی بازار، کسبه و فروشندگان لوازم خانگی نیز آسیب خواهند دید و در چنین شرایطی تمام حلقه‌های اقتصادی و فعالان بازار تحت‌تاثیر اخبار مختلف قرار گرفته‌اند. پازوکی در ادامه، رکود فصلی بازار لوازم خانگی را یکی دیگر از مشکلات فعلی این بخش معرفی کرد و گفت: از ابتدای امسال، بازار لوازم خانگی درگیر رکود بود و در حال‌ حاضر به‌دلیل قرار گرفتن در ماه محرم و صفر، خریدهای این حوزه بیشتر کاهش یافته است. امید آن می‌رود که با حذف اخبار ضدونقیض درباره بازار لوازم خانگی و همچنین گذر از شرایط زمانی فعلی، شرایط اقتصادی این بخش بهبود نسبی یابد.

افزایش عمق تولیدات داخلی

پازوکی در ادامه صحبت‌های خود به تاثیر رویکرد دولت‌ها در بخش‌های مختلف بازار لوازم خانگی پرداخت. او معتقد است: رویکردهای وسیع و توسعه‌گرایانه می‌تواند منجر به پیامدهای مثبت بی‌شماری شود و در این‌باره توضیح داد: رهبر معظم انقلاب اعلام کردند واردات کالاهایی که مشابه آن در داخل تولید شده و خط تولید آن قابلیت بهبود دارد، ممنوع است و به این دلیل، واردات بخش زیادی از لوازم خانگی ممنوع شد. در آن زمان، عمق تولیدات داخلی در حوزه لوازم خانگی، صفر درصد یا نهایت ۲۰ درصد در برخی از اقلام بود، اما طی این چند سال، خط تولید لوازم خانگی کشور بهبود یافته و در حال‌ حاضر برای حدود ۹۰ درصد از کالاهای لوازم خانگی، عمق تولید به بالای ۷۰ درصد رسیده و این موضوع را می‌توان اتفاق مثبتی برای کشور دانست. رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی تصریح کرد: برای کالاهایی که تقاضای بازار برای آن بیشتر است (مانند اجاق‌گاز) تا سال‌های گذشته تولیدات داخلی مهمی در این حوزه نداشته‌ایم، اما با برقراری ممنوعیت واردات، صنایع این حوزه پیشرفت کرده و نیاز مصرف‌کنندگان به‌خوبی پاسخ داده شده است. با این میزان پیشرفت، دولت به این نتیجه رسید اگر حمایت‌های مناسب و تسهیلات مالی مطلوبی را در اختیار تولیدکنندگان قرار دهد، صنعت لوازم خانگی توسعه خواهد یافت، اما شایان توجه است نباید تنها بازار داخلی را موردتوجه قرار داده بلکه باید صادرات نیز جزو اهداف اصلی صنعت لوازم خانگی باشد، بنابراین برنامه‌ها و رویکردهای دولت در این زمینه، از اهمیت زیادی برخوردار است.

لزوم توجه به بازارهای صادراتی

رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی، برنامه‌ریزی برای واردات را یکی از چشم‌اندازهای مهمی دانست که باید در برنامه‌های دولتی وجود داشته باشد و در این‌باره توضیح داد: تا زمانی که صادرات لوازم‌خانگی نداشته باشیم، در این صنعت پیشرفت عظیمی نداشته‌ایم. در تمامی کشورها، برنامه‌ریزی و هدف صنایع، تنها پاسخگویی به نیاز داخلی نیست و بازارهای صادراتی را نیز مدنظر خود قرار داده‌اند، چرا که صادرات یکی از الزامات پیشرفت بوده و از این نظر حائزاهمیت است. برای صادرات باید هزینه سربار کمتری در تولید داشته باشیم تا از نظر کیفیتی و قیمتی، مزیت رقابتی برای محصولات وجود داشته باشد، اما هزینه تولید لوازم خانگی در ایران کمی بالا بوده و از نظر نرخ هنوز شرایط برای صادرات فراهم نیست. پازوکی افزود: نظراتی که در حال‌ حاضر مسئولان بخش‌های مختلف دولتی درباره ممنوعیت یا آزادسازی واردات لوازم خانگی اظهار می‌کنند، براساس نگاه آنها به عمق تولیدات داخلی است. باید ضمن تاکید و توجه به توان داخلی برای تولید، برنامه‌ریزی مناسبی برای صادرات نیز داشته باشیم، چرا که در غیر این صورت، تلاش برای خودکفایی نتیجه معکوس داده و صنعت لوازم خانگی طی سال‌های پیش‌رو آسیب خواهد دید.

واردات نظام‌مند شود

پازوکی در ادامه صحبت‌های خود ساماندهی به بازار قاچاق لوازم خانگی را یکی از وظایف دولت معرفی کرد و در این‌باره گفت: همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، با ممنوعیت واردات بخش زیادی از اقلام لوازم خانگی، فرصتی برای بهبود تولیدات داخلی فراهم شد، اما در کنار حمایت از تولیدکنندگان، باید سلیقه مردم را نیز در نظر داشت. همین تفاوت سلیقه و نظر میان مردم، تقاضا را برای کالاهای خارجی شکل داده و از این‌رو برخی کالاها به‌صورت قاچاق یا از طریق کولبرها یا ته‌لنجی‌ها وارد می‌شوند. به‌نظر می‌رسد دولت باید این نوع واردات را ساماندهی کرده و لوازم خانگی موردنیاز بازار، هدفمند وارد شوند. می‌توان فعالیت کولبران را نظام‌مند کرده و به آنها اجازه واردات دسته‌های محدودی از کالاها را داد. وی خاطرنشان کرد: در حوزه لوازم خانگی باید کالاهایی وارد شوند که از نظر تکنولوژی، بالاتر از سطح تولیدات داخلی است. واردات این لوازم خانگی می‌تواند تحول مهمی را در این صنعت پدید آورد و کیفیت تولیدات داخلی ارتقا یابند، اما ممنوعیت کامل در کنار پررونق بودن بازار قاچاق، نشان می‌دهد دولت نتوانسته ارزیابی دقیقی از بازار داخلی داشته باشد.

اشتغالزایی صنعت لوازم خانگی

فریدون نصیری، فعال صنعت لوازم خانگی در گفت‌وگو با صمت، نا‌بسامانی‌های قانونی و تکذیب اخبار رسمی منتشرشده را برای بدنه تولید آسیب‌زا عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: در چند سال اخیر تولیدکنندگان لوازم خانگی برای بهبود این صنعت تلاش کرده‌اند و به‌تازگی تولید داخلی این صنعت در حال پا گرفتن است، اما در چند مدت اخیر، مدیران مختلف دولتی با اظهارنظرهای متعدد درباره واردات لوازم خانگی یا روند تولید این صنعت، تولیدکنندگان را درگیر تنش کرده‌اند، چرا که تولیدکنندگان، آینده فعالیت‌های خود را بی‌ثبات دیده و نسبت به قوانین و نظر دولت، بی‌اعتماد می‌شوند. در چنین شرایطی، نه‌تنها نمی‌توانند برنامه‌های توسعه‌ای برای فعالیت‌های خود در نظر گیرند، بلکه اقدامات فعلی آنها نیز دچار تزلزل می‌شود.

 وی در ادامه تاکید کرد: صنعت لوازم خانگی توانسته طی سال‌های اخیر، اشتغالزایی مهمی داشته باشد، اما در چند سال اخیر بنا بر رکود بازار و مشکلات اقتصادی مختلف، کارگاه‌ها و کارخانه‌های تولیدی مجبور به تعدیل نیرو شدند. باید مدیران دولتی در نظر داشته باشند، ایجاد هرگونه تزلزل و تنش در مباحث اقتصادی، به‌طور مستقیم تولید را هدف قرار داده و این موضوع به‌نفع هیچ‌کس نیست. اظهارنظرهای متناقض و تغییرات مداوم قوانین، بیشتر فعالیت تولیدکنندگان را تحت‌تاثیر قرار داده و اتفاقات این‌چنینی نمی‌تواند به‌نفع اقتصاد کلان کشور باشد.

شرایط آزادسازی واردات را نداریم

نصیری در ادامه صحبت‌های خود، به تشریح تاثیرات ممنوعیت واردات لوازم خانگی پرداخت و گفت: یکی از مباحثی که همواره به‌طور مستقیم بر بازار و تولید لوازم خانگی اثرگذار است، اظهارنظرهای متفاوت درباره لغو ممنوعیت واردات لوازم خانگی است. در رابطه با این موضوع، معتقدم اگر قرار است موانع و محدودیت‌ها برداشته شوند، باید تولیدات داخلی به درجه‌ای از ثبات از نظر نرخ و کیفیت رسیده باشند تا بتوانند با نمونه‌های مشابه خارجی رقابت کنند. در برخی تولیدات به این سطح از ثبات و بهبود تولید رسیده‌ایم، اما هنوز در سطح کلان با شرایط آرمانی بسیار فاصله داریم، از این‌رو اگر ممنوعیت‌های واردات لوازم خانگی برداشته شود، برخی تولیدات چینی می‌توانند برنده رقابت در بازار ایران باشند.

 وی تاکید کرد: تولیدکنندگان کشورهایی مانند چین یا کشورهای توسعه‌یافته اروپایی، از نظر سرمایه در گردش، توسعه فناوری و سایر مباحث مربوط به تولید، از تولیدکنندگان ایرانی جلوتر هستند، بنابراین آزادسازی واردات لوازم خانگی در شرایط فعلی می‌تواند چالش‌هایی جدی را برای بازار کالاهای ایرانی به‌وجود آورد، اما در حال‌ حاضر کمبودی در بازار نیست که الزامی برای واردات داشته باشیم و تولیدکنندگان به‌خوبی برای تمامی بخش‌های مختلف محصول تولید کرده‌اند. بیشتر مشکل، میزان تقاضا است که پایین و فروش با رکود جدی درگیر است.

دولت در بازار دخالت نکند

این فعال صنعت لوازم خانگی، بهبود کیفیت تولیدات داخلی را یکی از دستاوردهای مهم سال‌های اخیر در این حوزه عنوان کرد و گفت: کیفیت تولیدات لوازم خانگی، همواره رو به جلو بوده و شاهد بهبودهای مستمر در این مسئله هستیم. در حال ‌حاضر فضای رقابتی برای تولیدکنندگان به‌وجود آمده و فعالان صنعت لوازم خانگی از نظر کیفیت و نرخ با یکدیگر در رقابت هستند.

به‌بیانی دیگر، بازار در بخش‌های مختلف به‌ویژه نرخ، در حال تنظیم شدن است و نیازی به ورود دولت در این رابطه نیست، متاسفانه در چند مدت اخیر، دولت به بحث تنظیم بازار لوازم خانگی وارد شده و مشکلاتی را برای تولیدکنندگان به‌وجود آورده است.

نصیری در ادامه توضیح داد: دولت با وضع قوانین غیرکارشناسی‌شده، چالش‌ها و موانعی را در راه توسعه تولیدات داخلی به‌وجود آورده است. آخرین قانون ایجادشده، الزام درج نرخ تمام‌شده تولید روی کالاهای لوازم خانگی است. کیفیت تولید هر کارخانه با تولید کارخانه‌ای دیگر متفاوت است. همین موضوع باعث شکل‌گیری تفاوت‌های قیمتی در محصولات مشابه در بازار می‌شود. از سویی دیگر، سیاست‌های قیمتی برای فروش محصولات در هر برندی متفاوت است و در برخی موارد تولیدکننده درصد تخفیف بالایی را برای تولیدات خود در نظر می‌گیرد. درج کردن نرخ تمام‌شده تولید و اضافه شدن درصدی از آن به‌عنوان میزان سود و تعیین نرخ نهایی لوازم خانگی، اقدامی بسیار مخرب برای بازار این دست کالاها است.

سخن پایانی

کارشناسان صنعت لوازم خانگی معتقدند بازار داخلی این محصولات، درگیر چالش‌های مهم و متعددی است. به‌عقیده آنها، افزایش نرخ لوازم خانگی در بازه‌های کوتاه‌مدت به‌همراه افزایش تورم در سایر بخش‌ها، سبب شده تا از رغبت و همچنین توانایی مردم برای خرید این تولیدات کاسته شود. در این میان، تدوین اهداف صادراتی برای کسب بازارهای کشورهای منطقه، می‌تواند فرصت جدیدی را برای درآمدزایی و همچنین بهبود کیفیت تولیدات ایرانی فراهم کند.