اینک با الحاق به سازمان همکاری شانگهای به‌عنوان عضو اصلی، فرصتی مناسب‌ فراهم شده تا ظرفیت‌های پیمانکاران ایرانی، در صدور خدمات فنی-مهندسی در بازار کشورهای عضو سازمان فعال شود؛ به‌ویژه که چین در اجرای پروژه کمربند-راه مصمم‌تر شده و می‌توانیم بخشی از فعالیت‌های عمرانی و زیرساختی این ابتکار را به سمت شرکت‌های ساختمانی ایرانی منتقل کنیم.

سازمان همکاری‌ شانگهای در سال ۲۰۰۱ با هدف همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی، تشکیل شد. تاکنون کشورهای هند، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان در این پیمان به‌عنوان اعضای اصلی شناخته می‌شدند.

۳ کشور افغانستان، بلاروس و مغولستان نیز به‌عنوان عضو ناظر و ۶ کشور جمهوری آذربایجان، ارمنستان، پادشاهی کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا نیز از شرکای گفت‌وگوی این سازمان به شمار می‌روند. ایران نیز در بیست‌و‌یکمین اجلاس سران این سازمان به‌عنوان نهمین عضو رسمی معرفی شد. سازمان همکاری‌‌ شانگهای با حدود ۲۵ درصد تولید ناخالص ملی دنیا از جمله معدود سازمان‌هایی با ماهیت همزمان اقتصادی و امنیتی-نظامی است.

براساس اعلام گمرک، میزان تجارت ایران با مجموعه کشورهای عضو پیمان شانگهای در سال ۹۹ به ۵۵ میلیون تن کالا به ارزش ۲۸ میلیارد دلار رسید که سهم صادرات ۴۶ میلیون تن به ارزش ۱۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار و سهم واردات ۹ میلیون تن به ارزش ۱۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار بوده است.

بیشترین حجم تجارت ایران با چین به ارزش ۱۸ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار است و هند با ۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار، افغانستان با ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار، روسیه با یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار و پاکستان با یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

غفلت از ظرفیت صادراتی ۱۵۰ میلیارد دلاری

ایرج گلابتونچی-دبیر سندیکای شرکت‌های ساختمانی: بازارهای اطراف ایران مانند آسیای میانه و بازارهای منطقه‌ای در شرق و غرب کشورمان، بازارهای اصلی و هدف ما هستند. در حوزه آسیای میانه، کشورهای محصور در محدوده CIS همگی در بخش توسعه زیرساخت‌ها مانند را‌ه‌سازی، راه‌آهن، جاده، ساختمان‌سازی و سدسازی، با کمبودهایی مواجه هستند که بازار خوبی برای صادرات خدمات فنی-مهندسی ما ایجاد کرده‌اند؛ برای دستیابی به بازارهای فنی-مهندسی هر یک از این کشورها، باید مختصات و ویژگی‌هایی را درنظر گرفت که از جمله آنها، اختلافات درونی برخی از این کشورها با یکدیگر است.

ظرفیت کل شرکت‌های فنی-مهندسی ایران ۲.۵ میلیون میلیارد تومان معادل ۱۴۰ تا ۱۵۰ میلیارد دلار است که بخشی از آن می‌تواند به کشورهای عضو اجلاس شانگهای هدایت شود.

بازار خدمات فنی-مهندسی آسیای میانه‌

 با توجه به روابط خوب و نزدیک اقتصادی-سیاسی که برخی کشورهای حوزه CIS و اتحادیه اوراسیا مانند ارمنستان با ایران دارند، پیمانکاران ما می‌توانند به بازار توسعه زیرساخت‌های این کشور وارد شوند؛ در ازبکستان به‌عنوان عضو سازمان شانگهای هم مشکلی برای ورود نداریم و شرکت‌های پیمانکاری ایرانی به‌راحتی ورود می‌کنند و شرایط پذیرش شرکت‌های ساخت‌وساز ایرانی سریع‌تر انجام می‌شود. اما در قزاقستان و آذربایجان به دلیل آنکه تاثیرپذیری آنها از کشورهای دیگر بیشتر است، تحریم‌های ایران را جدی‌تر می‌گیرند و شرایط ورود شرکت‌های پیمانکاری ایرانی سخت‌تر شده است.

اگرچه در قزاقستان به‌ویژه در حوزه را‌ه‌سازی پیمانکارانی از ایران پروژه‌های به‌نسبت مهمی را به انتها رسانده‌اند درحال‌حاضر هم در قزاقستان پروژه‌های عمرانی داریم اما ورود به بازار خدمات فنی-مهندسی آنها به دلیل اینکه باید دوباره تایید صلاحیت شوند، با مشکلات ناشی از تحریم‌ها روبه‌رو است که کار را سخت کرده است. در تاجیکستان، پیمانکاران ایرانی بیشتر در حوزه آب، انتقال خط لوله آب و سدسازی ورود کرده‌اند؛ قبلا ورود به تاجیکستان و صادرات خدمات مهندسی به این کشور راحت‌تر بود.

درباره بازار خدمات فنی-مهندسی ترکمنستان می‌توان گفت‌ این کشور به دلیل داشتن دسترسی راحت‌تر و نیز داشتن مرز مشترک با کشورمان، قرابت بیشتری با پیمانکاران ایرانی دارد نسبت به کشورهای پیرامونی خود هم در زمینه را‌ه‌سازی، مستعدتر است؛ با این حال، اختلافات گازی ایران و ترکمنستان مانع از آن شده که ما در بازار ترکمنستان به‌‌ویژه را‌ه‌سازی ورود کنیم.

جایگاه ترکیه در صادرات خدمات مهندسی

رقیب اصلی ایران در حوزه CIS ترکیه است به طوری که در طول ۴۰ سال اخیر، بیشترین صادرات خدمات فنی-مهندسی ترکیه به روسیه بوده است. ترکیه حدود ۴۵۰ میلیارد دلار حجم خدمات فنی-مهندسی در طول ۴۰ سال داشته که ۲۰درصد آن را به روسیه صادر کرده است. ترکیه ۱۹۳۰ پروژه عمرانی در روسیه انجام داده که حجم مبادلات آنها ۶۶ میلیارد دلار بوده است.

 در قزاقستان ۲۸۰ پروژه با ۲۱.۵ میلیارد دلار اجرا کرده است؛ این کشور در آذربایجان ۳۶۳ پروژه عمرانی به ارزش ۱۱.۵ میلیارد دلار اجرا کرده است؛ ترکیه ۲۰۵ پروژه در گرجستان با ارزش ۴.۵ میلیارد دلار معادل یک و نیم درصد صادرات خدمات فنی-مهندسی آنهاست؛ ترکیه ۹۸۷ پروژه عمرانی به ارزش ۴۷ میلیارد دلار در ترکمنستان اجرا کرده که معادل حدود ۱۴ درصد کل صادرات خدمات فنی-مهندسی این کشور بوده است؛ ترکیه‌ای‌ها در مجموع ۷ هزار و ۹۵۰ پروژه در دنیا اجرا کرده‌اند. ۴۰ شرکت مهندسی ترکیه در میان ۲۰۰ شرکت برتر مهندسی دنیا قرار دارند؛ این کشور توانسته دومین صادرکننده مصالح ساختمانی شود. از این رو، بازاری که در حوزه صدور خدمات فنی-مهندسی در بالای سر ما وجود دارد، ظرفیتی بین ۵۰ تا ۷۰ میلیارد دلاری است و باید از آن بهره برد.

سهم ایران از صادرات به CIS

 شرکت‌های مهندسی ایران در ۴۰ سال اخیر در ازبکستان ۳پروژه، در تاجیکستان ۶ پروژه عمرانی، در قزاقستان ۷ پروژه و در ترکمنستان و آذربایجان هرکدام تنها یک پروژه اجرا شده است.

 در فدراسیون روسیه هم هیچ پروژه‌ای نداشته‌ایم که این موضوع با روابط خوب سیاسی ما با روس‌ها در تناقض است اما با وجود آنکه روابط سیاسی ترکیه و روسیه مانند روابط تهران-مسکو نیست، توانسته‌اند در بازار روسیه ورود کرده و حدود ۲ هزار پروژه عمرانی اجرا کنند. براساس آمار، میزان صادرات خدمات فنی-مهندسی ایران در ۴۰ سال بعد از انقلاب به عراق بوده به طوری که ۴۰ شرکت ایرانی ۶۰ پروژه را در این کشور اجرا کرده‌اند که ظرفیت ۵میلیارد دلاری ایجاد کرده است.

دریچه‌ای برای افزایش مبادلات تجاری‌

مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین: عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، فرصت‌های خوبی را برای توسعه مبادلات تجاری و افزایش صادرات فراهم می‌کند. به علاوه اینکه عضویت ایران در این سازمان، علاوه‌بر دستاوردهای سیاسی و امنیتی، فرصت‌های اقتصادی گسترده‌ای را نیز پیش روی فعالان اقتصاد‌ کشورمان قرار می‌دهد و مسیر مبادلات تجاری با کشورهای عضو را تسهیل می‌کند.

همچنین این سازمان اهداف امنیتی را در منطقه دنبال می‌کرد اما همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد با توجه به توان کشورهای عضو، این پیمان نقش اقتصادی پررنگی را برعهده گرفت. از گذشت حدود دو دهه اکنون سازمان همکاری‌ شانگهای دارای صندوق کنفرانس برای اعطای وام‌های ارزان و بدون بهره به کشورهای عضو است که یکی از راه‌های تسهیلگری تجاری به شمار می‌رود.

 تاکنون بسیاری از همکاری‌های این سازمان در قالب احیای جاده ابریشم توسعه پیدا کرد، با استفاده از ظرفیت کشورهای عضو، برگزاری هر سال نمایشگاه تجاری در چین برنامه‌ریزی شده تا اعضا بتوانند محصولات خود را به نمایش بگذرانند که ایران نیز طی سال‌های اخیر مشارکت داشته است.

کشورهای عضو سازمان همکاری‌ شانگهای یک‌سوم جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند. در این شرایط دو اقتصاد بزرگ دنیا شامل چین و هند در کنار ایران و روسیه با بیشترین ذخایر گاز و نفت جهان در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند که نشان‌دهنده تجمیع قدرت‌های جهان در یک سازمان است. با توجه به‌ تمام ظرفیت‌ها برای همکاری، عضویت دائم ایران در این سازمان فرصتی برای بهره‌مندی از مزایای یک پیمان منطقه‌ای است.

 از دیگر مزیت‌های عضویت ایران در این پیمان چندجانبه‌ای شناسایی نقاط ضعف و توسعه روابط برای عضویت در دیگر سازمان‌ها از جمله سازمان تجارت جهانی است که می‌تواند تمرینی برای واردات و صادرات بدون تعرفه یا موافقتنامه‌های آزاد و ترجیحی باشد. عضویت دائم ایران در سازمان همکاری‌ شانگهای فرصت خوبی است تا نشانه‌های توسعه تجاری و افزایش صادرات تحقق یابد.

تجارت ۳.۳ میلیارد دلاری ایران با کشورهای همسود

سیدروح‌اله لطیفی، سخنگوی گمرک ایران: اتحادیه کشورهای مستقل یا همسود (CIS) در سال ۱۹۹۱ توسط روسیه و ۱۱ جمهوری دیگر که در گذشته بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بودند، تشکیل شد. این سازمان در زمینه‌های اقتصادی، دفاعی و سیاست خارجی فعال است.

دلیل اصلی ایجاد این پیمان فرامنطقه‌ای حفظ پیوندهای فرهنگی، تاریخی، سیاسی و اقتصادی بوده که پیش از این در چارچوب اتحاد جماهیر شوروی وجود داشت. این کشورها دارای مشترکات زبانی، فرهنگی، تاریخی، سیاسی و اقتصادی هستند. اعضای کشورهای CIS از امتیازات ویژه حمل‌و‌نقل ریلی‌، جاده‌ای و هوایی یکدیگر استفاده می‌کنند و همه این کشورها مالیات ۲۰ درصد را دریافت می‌کنند. ضمن آنکه میزان تجارت بین کشورهای CIS بیش از ۱۴۲ میلیارد دلار است.

همچنین نفت، گاز، زغال سنگ، مس، نیکل، سرب، آلومینیوم، روی، منگنز، طلا، نقره، آهن و اورانیوم از منابع معدنی، و سنگ‌های قیمتی است که در این کشورها یافت می‌شوند. مزیت‌های اقتصادی کشورهای CIS در بخش‌های انرژی، توسعه ترانزیت به‌ویژه در کریدور شمال-‌جنوب و کریدور شرق-‌غرب که در این منطقه با هم دیگر تلاقی دارند‌ و صدور خدمات فنی-‌مهندسی قابل‌توجه است. این کشورها شامل آذربایجان، ارمنستان، ازبکستان، بلاروس، تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، مولداوی به‌عنوان عضو و ترکمنستان به‌عنوان عضو ناظر هستند.

براساس آمار، کشورمان در سال ۹۸ بیش از یک میلیارد و۷۵۱ میلیون و ۶۰۵ هزار و ۹۶۷ دلار برابر با ۴ میلیون و ۷۹۳ هزار و ۵۱۲ تن کالا به مجموعه کشورهای همسود (CIS) صادرات داشته و این در حالی است که صادرات کشورمان نسبت به سال ۹۷ بیش از یک میلیارد دلار افزایش داشته و در سال ۹۷ مجموع صادرات ایران به کشورهای همسود ۷۵۲ میلیون و۲۴۲ هزار و ۱۷۵ دلار بوده است. میزان واردات ایران از کشورهای همسود افزون‌بر ۳ میلیون و ۱۷۱ هزار و ۶۲ تن کالا برابر با یک میلیارد و ۵۴۶ میلیون و ۴۵۵ هزار و ۹۷۹ دلاربوده که به نسبت سال قبل خود کمتر از ۱۰ درصد کاهش داشته است.

به عبارت دیگر، میزان واردات کشور در سال ۹۷ بیش از یک میلیارد و ۶۰۴ میلیون و ۲۶۶ هزار و ۹ دلار بوده است. همچنین بیشترین مقاصد صادراتی ایران در بین کشورهای همسود CIS به روسیه با بیش از ۴۵۷ میلیون دلار، آذربایجان با بیش از ۴۲۹ میلیون دلار و ارمنستان با ۲۳۱ میلیون دلار است. این در حالی است که اصلی‌ترین شرکای ایران در بین کشورهای همسود در واردات روسیه با بیش از یک میلیارد و ۱۷۰ میلیون دلار، ازبکستان با ۱۴۷ میلیون دلار و قزاقستان با ۱۰۴ میلیون دلار هستند.

سخن پایانی

با حضور ایران اکنون سازمان همکاری‌ ‎شانگهای بیش از ۶۵درصد جمعیت، ۲۱ درصد از ذخایر نفت و ۴۶ درصد از ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد و این ظرفیت سازمان را به قدرت برتر نیروی انسانی و انرژی جهانی تبدیل کرده است. اعضای سازمان می‌توانند در هم‌افزایی با یکدیگر برای بهره‌برداری از این ظرفیت عظیم و کم‌نظیر و تاثیرگذار بر اقتصاد جهانی و تقویت‌محور شانگهای وارد عمل شوند.

جمهوری اسلامی ‏ایران اکنون در کنار روسیه، چین، هند و پاکستان، ۵ ضلعی قدرت شرق را تشکیل داده‌اند و با حضور ایران در سازمان همکاری شانگهای نظام اقتصادی و سیاسی تازه‌ای طرح‌ریزی شده که می‌تواند با وحدت رویه و اجماع اعضا در سیاست‌های اقتصاد بین‌الملل و ترتیبات امنیتی‌-‌نظامی، بازرگانی و انرژی جهان دست برتر و بالا را داشته باشد.

بدون شک عضویت ایران در سازمان شانگهای می‌تواند آن را از حالت کم‌تحرکی وارد مدار تحرک و پویایی بیشتر کند. پافشاری ایران برای عضویت در شانگهای بیانگر آن است که مقام‌های ایرانی به نقش و جایگاه این سازمان واقف هستند و طرح‌هایی را برای اثرگذاری بیشتر آن در ترتیبات امنیتی، اقتصادی و سیاسی جهان ارائه خواهند کرد.