داغ از دست رفتن دو تن از همکاران که اتوبوس آنها در بازدید خبری از دریاچه ارومیه واژگون شد، هنوز تازه است. در این حادثه ناگوار دو تن از خبرنگاران جوان فوت کردند و عده‌ای هم به‌شدت آسیب دیدند. علاوه بر فوت این دو تن، خبرنگاران زیادی آسیب دیده بودند و نیاز به درمان داشتند. آنها باید برای شکستگی، کوفتگی، دررفتگی و… تحت درمان و معالجه قرار می‌گرفتند. در کنار آسیب‌های روحی و اجتماعی این حادثه، درمان خبرنگاران نیاز به پرداخت هزینه گزافی داشت. برخی از خبرنگاران از طریق شبکه‌ها، روزنامه‌ها و رسانه‌ها در این برنامه شرکت کرده بودند اما عده‌ای هم فریلنس (خبرنگار آزاد) بودند و همین امر نقش بیمه در این حرفه سخت و زیان‌آور را بیش از پیش نمایان کرد. صمت در این گزارش به مشکلات بیمه خبرنگاران پرداخته است.

چالش‌های اساسی خبرنگاران

بیش از ۲۰۰ سال از انتشار نخستین نشریه عمومی و آغاز فعالیت مطبوعات در ایران می‌گذرد، اما هنوز روزنامه‌نگاران باوجود نزدیک شدن به مرز فعالیت‌های حرفه‌ای، در برخی از ابتدایی‌ترین حقوق خود ازجمله بیمه و مسائل بازنشستگی با چالش‌های اساسی مواجهند؛ مشکلاتی که مسئولان امر، از جمله مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر آن واقفند. اگر سری به تحریریه رسانه‌های ایران بزنید و از وضعیت بیمه خبرنگاران بپرسید، بی‌تردید بسیاری از روزنامه‌نگاران پاسخ‌هایی مشترک خواهند داد. آنها می‌گویند ناپایداری این شغل و جابه‌جایی زیاد از این رسانه به آن رسانه آنها را مضطرب کرده یا  اینکه از مجموع سال‌هایی که در یک رسانه کار کرده‌اند تنها چند سال سابقه بیمه دارند و اغلب بدون بیمه کار کرده‌ و گاهی از این مسئله مطلع نبوده‌اند. این اتفاقی است که اغلب دوستان باتجربه تحریریه صمت طی سال‌های کاری خود در رسانه‌های مختلف آن را تجربه کرده‌اند.

حرفه‌ای با هیجانات و ریسک بالا

کامبیز لعل، کارشناس امور بیمه با اشاره به اینکه خبرنگاری از نگاه بیمه جزو مشاغل سخت و زیان‌آور است، به صمت گفت: در قانون کار، کارهای سخت و زیان‌آور این‌‌گونه تعریف می‌شود: «مشاغلی که عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیراستاندارد باشد و در اثر اشتغال کارگر در آن تنشی به‌مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی (جسمی و روانی) در وی ایجاد شود که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از کار است.» باتوجه به این تعریف، شاغلان در بخش خبر به‌دلیل قرار گرفتن در موقعیت استثنایی، هیجانات و اضطراب‌های ناشی از شرایط تولید محتوای خبر و البته بروز مخاطرات فیزیکی در موقعیت‌های استثنایی مانند جنگ، آتش‌سوزی، تنش‌های مرتبط با آسیب‌های اجتماعی، آلودگی‌های محیط‌زیستی و... در وضعیت سخت و زیان‌آوری قرار می‌گیرند که نیازمند مراقبت و حفاظت و آینده‌نگری هستند. این کارشناس امور بیمه درباره بازنشستگی روزنامه‌نگاران توضیح داد: طبق قانون کار، فرد شاغل در موقعیت سخت و زیان‌آور می‌تواند با سابقه‌ای کمتر از سایر مشاغل و در حدود تعیین‌‌شده‌ای، بازنشسته شود که روزنامه‌نگاری هم با تصمیم و نظر کارشناسان تامین اجتماعی به این گروه اضافه شده است.

۲۰ سال متوالی یا ۲۵ سال متناوب

وی ادامه داد: براساس بخش اول بند «ب» تبصره ۲ قانون بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل سخت و زیان‌آور، افراد با داشتن حداقل ۲۰ سال متوالی یا ۲۵ سال متناوب اشتغال در کارهای سخت و زیان‌آور که در هر مورد حق‌بیمه مدت مزبور را نیز به صندوق تامین‌اجتماعی پرداخت کرده باشند، بدون شرط سنی می‌توانند درخواست خود را به ادارات کار و امور اجتماعی برای طرح در کمیته‌های بازنشستگی ارائه کنند. لعل با تاکید بر اینکه بی‌ثباتی شغلی و ابهام در تصدی شغل خبرنگاری (یا کارمندی تحریریه) باعث شده مسیر خبرنگاران برای بهره‌گیری از این امتیازات بیمه‌ای چندان هموار نباشد، گفت: در جامعه خبرنگاری هستند افرادی که پس از سال‌ها کار و تلاش سخت برای بازنشستگی اقدام می‌کنند، اما چون سابقه منظم بیمه خبرنگاری ندارند با درخواست‌شان موافقت نمی‌شود؛ در نتیجه نمی‌توانند در موعد مقرر بازنشسته شوند.

سوءاستفاده از غفلت خبرنگار

این کارشناس امور بیمه معتقد است طرح طبقه‌بندی مشاغل در حوزه روزنامه‌نگاری و خبرنگاری رعایت نمی‌شود. اغلب صاحبان رسانه اگر خبرنگاران را بیمه کنند، آنها را به‌عنوان کارمند روزنامه بیمه می‌کنند که مشمول قانون خبرنگاری (مشاغل سخت و زیان‌آور) نیست و مزایای  بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور برای آن وجود ندارد، این در حالی است که در اغلب موارد خبرنگاران از این ماجرا مطلع نیستند. وی در پاسخ به این پرسش که چرا صاحبان رسانه در لیست‌های بیمه‌ای به‌جای خبرنگاری شاغلان این حرفه را کارمند معرفی می‌کنند، گفت: از آنجایی که خبرنگاری جزو مشاغل سخت و زیان‌آور است، هر یک سال کار افراد در این حوزه، در بیمه یک سال و نیم محاسبه می‌شود؛ بنابراین صاحب رسانه باید حق‌ بیمه بیشتری بپردازد، اما متاسفانه در بسیاری از رسانه‌ها این موضوع به بهانه پشت‌میزنشینی اعضای تحریریه از سوی مدیران رسانه رعایت نمی‌شود.

بی‌توجهی به رتبه‌بندی

لعل ادامه داد: به‌نظر می‌رسد بی‌توجهی به طرح «رتبه‌بندی مشاغل» در حوزه خبرنگاری یکی از مهم‌ترین دلایل نابسامانی وضعیت خبرنگاران است، چراکه طبق چارچوب مصوب قانون کار، فرد شاغل طبق توافق حقوق دریافت می‌کند و مشمول بیمه می‌شود که گاهی این توافق در نهایت کاملا به ضرر آینده شغلی خبرنگار تمام می‌شود.

وی با اشاره به اینکه بسیاری از روزنامه‌نگاران نیز به‌طور مستقل فعالیت می‌کنند و تحت پوشش بیمه‌ای هیچ رسانه‌ای نیستند، گفت: براساس توافقنامه‌ای که سال ۹۲ میان سازمان تامین اجتماعی و وزارت ارشاد منعقد شد، روزنامه‌نگاران مستقل می‌توانستند با ارائه آثار به این وزارتخانه مشمول بیمه خبرنگاری شوند که این موضوع نیز با حجم بالای بدهی وزارت ارشاد به تامین اجتماعی بعد از مدتی کوتاه به تعلیق در آمد. این کارشناس امور بیمه تامین اجتماعی بر این باور است که در حال حاضر بازنشستگی ۲۰ساله اصحاب رسانه چندان به مذاق بسیاری از مسئولان کشور خوش نمی‌آید و باوجود گشایش‌های زیادی که در این زمینه ایجاد شده، هنوز سنگ‌اندازی‌هایی وجود دارد. وی تاکید کرد: طبق قانون وزارت کار و توافق با سازمان تامین اجتماعی، خبرنگاری شغلی سخت و زیان‌آور محسوب می‌شود و شاغل در این حرفه باید با ۲۰ سال سابقه متوالی کار، فارغ از محدودیت سنی بازنشسته شود.

نوع بیمه را از طریق سامانه رصد کنید

محمدتقی اهورایی، کارشناس امور بیمه درباره بیمه خبرنگاری و تاثیر آن بر زمان بازنشستگی تامین اجتماعی به صمت گفت: در صورتی که کارفرما لیست حق‌ بیمه خبرنگاران را عادی رد نکند، تقاضای فرد در کمیته بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور وزارت کار و امور اجتماعی موردبررسی قرار می‌گیرد و خبرنگارانی که ۲۰ سال سابقه فعالیت متوالی یا ۲۵ سال سابقه فعالیت متناوب به‌عنوان خبرنگار داشته باشند و جزو مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب شوند، می‌توانند حکم بازنشستگی دریافت کنند. وی افزود: شاغلان حرفه روزنامه‌نگاری به‌خاطر سخت و زیان‌آور بودن این حرفه می‌توانند به ادارات کار و کمیته کارهای سخت و زیان‌آور مراجعه و تقاضای بازنشستگی خود را ارائه کنند که پس از تایید آنها، سازمان تامین اجتماعی اقدام به صدور حکم بازنشستگی خبرنگار مربوطه خواهد کرد. وی درباره کارمند محسوب شدن خبرنگاران در لیست بیمه ارائه‌شده ازسوی برخی رسانه‌ها به سازمان و مشکلات به‌وجود آمده برای آنان در زمان بازنشستگی اظهار کرد: خبرنگاران در طول مدت اشتغال به کار باید نوع بیمه خود را از طریق سامانه رصد کنند. اهورایی ادامه داد: چنانچه در سوابق فرد خللی به‌علت کارمند بودن وجود داشته باشد، او با ۲۵ سال سابقه کاری متناوب می‌تواند اقدام به بازنشستگی کند.

ملاک راستی‌آزمایی، لیست کارفرما است

وی در ادامه توضیح داد: سازمان تامین اجتماعی برای بازنشستگی خبرنگاران با شرایط اشاره‌شده محدودیتی ندارد و در صورت ارائه درخواست متقاضیان به دبیرخانه کمیته‌های رسیدگی، مراتب توسط این کمیته‌ مورد تطبیق قرار می‌گیرد و در صورت احراز شرایط بازنشستگی، مستمری آنها توسط سازمان تامین اجتماعی برقرار می‌شود. این کارشناس امور بیمه نبود سامانه دقیق سنجش نیرو برای ورود به تحریریه‌ها ازسوی سازمان تامین اجتماعی را از جمله مشکلات صنعت بیمه در این حرفه دانست و گفت: در حال حاضر در کادر تامین اجتماعی، کارشناسان دارای تخصص لازم برای تفکیک خبرنگار از غیرخبرنگار در تحریریه‌ها، وجود ندارد و این نهاد اصل را بر اظهار کارفرما در لیست بیمه قرار داده است. متاسفانه مشکل بین صاحب رسانه و خبرنگار و سازمان تامین اجتماعی به راهروهای دیوان عدالت اداری هم کشیده شده است.

امکان اعتراض به‌عنوان شغلی

وی متذکر شد: درباره خبرنگارانی که عنوان شغلی آنها در لیست بیمه ارائه‌شده ازسوی کارفرما به سازمان، عادی و کارمندی ذکر شده، به‌تازگی ظرفیتی توسط سازمان تامین اجتماعی ایجاد شده که عنوان شغلی‌شان با ارائه سند و تایید سازمان تامین اجتماعی اصلاح شود. وی تصریح کرد: بخشی از مشکل عدم‌تطبیق عنوان شغل خبرنگاران با شغل اصلی آنها به کارفرمایان برخی رسانه‌ها برمی‌گردد که عنوان شغلی خبرنگاران خود را کارمند یا کارگر به سازمان اعلام می‌کنند و بخشی از این مشکل نیز به صندوق بیمه‌گذار برمی‌گردد که باید عنوان شغلی خبرنگاران را با شرح خدمات اصلی آنها تطبیق دهد.

چالش خبرنگاران آزاد

اهورایی خاطرنشان کرد: موضوع سخت و زیان‌آوری شغل خبرنگاران یکی از دغدغه‌های فعالان مطبوعات است؛ بنابراین کارفرمایان و مدیران رسانه و صندوق بیمه‌گذار باید نسبت به رفع این چالش اقدام کنند. وی همچنین درباره خبرنگاران آزاد و خبرنگارانی که به‌دلیل تخطی کارفرما مجبور به پرداخت حق بیمه به‌صورت خویش‌فرما هستند، گفت: سازمان تامین اجتماعی باید برای برقراری عدالت در بخش مشاغل سخت و زیان‌آور از جمله در حوزه خبرنگاری حتما رابطه کارگر و کارفرمایی را در لیست بیمه ارائه‌شده طلب کند. اهوایی افزود: اگر فرد خبرنگار به‌صورت آزاد تحت پوشش بیمه قرار گیرد و در قالب خویش‌فرمایی حق بیمه خود را پرداخت کند، امکان بهره‌برداری از مزیت بازنشستگی پیش از موعد و سخت و زیان‌آوری شغل خود را از دست می‌دهد و این چالشی است که برای خبرنگاران آزاد وجود دارد. وی علت اصلی کارمند معرفی شدن خبرنگاران ازسوی صاحبان رسانه را استنکاف کارفرما از پرداخت ۴ درصد حق بیمه سخت و زیان‌آوری خبرنگاری اظهار کرد و گفت: اگر در موعد بازنشستگی تخطی صاحب رسانه از پرداخت ۴ درصد حق بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور محرز شود، خبرنگار می‌تواند با پرداخت حق بیمه سهم کارفرما، از امتیاز بازنشستگی پیش از موعد برخوردار شود و بعد با دادخواست علیه صاحب رسانه، این سهم را طلب کند.

سخن پایانی

همیشه اصحاب رسانه بلندگویی برای انعکاس مشکلات آحاد جامعه و مطالبه‌گر حق مردم بوده‌اند، اما گاهی گوش شنوایی برای حل مشکلات این کوزه‌گرِ در کوزه افتاده، نیست. از جمله مشکلات قشر خبرنگار سخت و زیان‌آور محسوب نشدن این حرفه توسط عده‌ای از صاحبان رسانه است؛ اشخاصی که منافع فردی را به آینده خبرنگار ترجیح می‌دهند و از پرداخت حق بیمه ۴ درصدی سخت و زیان‌آوربودن این رشته سر باز می‌زنند. خبرنگاران سال‌هاست که با این مشکل مواجهند اما هنوز نهادی پیدا نشده تا گره از این مشکل قدیمی خبرنگاران باز کند.

این قشر تنها داشتن چتر حمایتی بیمه را تضمینی برای آینده خود می‌دانند اما برای تحقق این خواسته نیز با کم‌لطفی روبه‌رو می‌شوند.