بسیاری از کارشناسان اقتصادی و فعالان حوزه تجارت‌آنلاین معتقدند افزایش ضریب نفوذ اینترنت و تغییر رفتار خرید مشتریان به‌نفع این تجارت، از مهم‌ترین پیامدهای پاندمی ویروس کرونا در چند سال اخیر بود. در این میان، کسب‌وکارهای خرد و متوسط توانستند با استفاده از بسترهای اینترنتی، وارد میدان فعالیت شوند و درآمدزایی‌های مهم و قابل‌توجهی داشته باشند، از این‌رو بسیاری از مشاغل در مدت شیوع ویروس کرونا شکل گرفته و شاهد بروز کارآفرینی وسیعی در این حوزه بوده‌ایم، همچنین از سوی دیگر سایر کسب‌وکارها نیز فرصت توسعه و گسترش حیطه فعالیت خود را داشته و توانستند از بحران‌های اقتصادی حاکم بر جهان عبور کنند. صمت در این گزارش، به بررسی تاثیر بسترهای آنلاین بر توسعه کسب‌وکارها و همچنین کارآفرینی پرداخته و در این‌باره با کارشناسان و فعالان حوزه کسب‌وکار گفت‌وگو کرده است.

مردم به خریدآنلاین ترغیب شدند

مرتضی شایق، مدیر ارشد دیجیتال‌مارکتینگ در گفت‌وگو با صمت به تاثیر کرونا بر شکل‌گیری کسب‌وکارهای اینترنتی و توسعه تجارت آنلاین پرداخت و گفت: اگرچه کرونا سراسر بدی بود، اما در فضای کسب‌وکار، افزایش ضریب نفوذ اینترنت و تغییر رفتار خرید مشتریان نفع خریدآنلاین را به‌همراه داشت.

طبق گزارش آماری که از بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور توسط سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی منتشر شده، در سال ۱۴۰۱، ضریب نفوذ اینترنت در ایران به بیش از ۱۲۷درصد رسیده که این رقم در سال ۹۸، ۹۰درصد بود. در تحقیقات جهانی انجام‌شده توسط کنفرانس توسعه تجارت سازمان ملل متحد، خرید اینترنتی پس از کرونا به‌اندازه مجموع ۱۰سال اخیر رشد داشت.

در تحقیقات میدانی که توسط این نهاد انجام شده، ۶۲درصد از افرادی که قبل از کرونا از فضای آنلاین خرید انجام نمی‌دادند، در حال ‌حاضر بخش مهمی از نیازهای خود را از فروشگاه‌های اینترنتی تهیه می‌کنند.

وی ادامه داد: در تحقیقاتی که کنفرانس توسعه تجارت سازمان ملل متحد انجام داد، از جامعه آماری موردبررسی پرسیده شد که پس از بهبود شرایط پاندمی کرونا، خریدهای خود را به چه صورت انجام خواهند داد. ۱۳درصد از این افراد اعلام کردند فقط خریدهای خود را به صورت آنلاین انجام می‌دهند و دیگر خرید حضوری نخواهند داشت.

۲۷درصد افراد نیز اولویت خریدهای خود را بر فروشگاه‌های آنلاین قرار داده و ۴۳درصد نیز تمایل داشتند تا خریدهای حضوری و آنلاین خود را به نسبت مساوی ادامه دهند، در این میان تنها ۳درصد اعلام کردند که تمامی خریدهای خود را به‌صورت حضوری انجام خواهند داد؛ نکته نتایج این تحقیق این است که رشدی ۷۰درصدی در میزان تمایل افراد به استفاده از فضای آنلاین برای انجام خریدها دیده شد.

افزایش درآمد فروشگاه‌ها

به‌گفته شایق، افزایش میانگین فروش اینترنتی نخستین تاثیری بود که کرونا بر مشاغل و کسب‌وکارها داشت.

او در این‌باره توضیح داد: طبق آمار تحقیقاتی به‌دست‌آمده از تحلیل روند کسب‌وکارهای آنلاین در ایران، حوزه آموزش آنلاین در ایران، بیش از ۸۰درصد نسبت به زمان پیش از کرونا فروش داشت.

 در این آمار، سایت‌های برتر حوزه آموزش آنلاین در ایران بررسی شده و طبق نتایج آن، مشاهده شد که بعضی از استارت‌آپ‌های حوزه آنلاین پس از کرونا توانستند 2دوره سرمایه‌گذاری دریافت کنند و کسب‌وکار خود را توسعه بخشند، همچنین از دیگر نتایج این تحقیقات، نمایان شدن رشد ۵۷درصدی فروش آنلاین کسب‌وکارهایی بود که تا پیش از این در بسترهای آنلاین فعالیت داشتند.

 وی ادامه داد: نرخ رشد ۲۸درصدی تبدیل مشاغل سنتی به کسب‌وکارهای آنلاین، از دیگر مشاهداتی بود که در پی تحلیل روند کسب‌وکارهای آنلاین در ایران به‌دست آمد.

کاهش وفاداری مشتریان به یک فروشگاه یا برند مشخص، از دیگر تاثیرات مهم شیوع ویروس کرونا بر مشاغل بود، به‌عنوان‌مثال تا پیش از این، افراد بسیاری خریدهای آنلاین خود را از سایت‌های بزرگی مانند دیجی‌کالا انجام می‌دادند، اما در چند سال اخیر با تقویت فعالیت مشاغل و فروشگاه‌های مختلف در بسترهای آنلاین و پلتفرم‌های مجازی، با حذف واسطه، حق انتخاب برای خریداران بیشتر شد، بنابراین فرصت‌های متعدد و متنوعی برای خرید آنلاین شکل گرفت.

این مدرس تجارت‌آنلاین تصریح کرد: مقایسه قیمت، سهولت در خرید و بررسی جامع خدمات و مزایای هر فروشگاه یا برند سبب شده تا میزان وفاداری مشتریان کاهش یابد و فرصت برای خودنمایی بسیاری از کسب‌وکارها و فروشگاه‌های خرد و متوسط در فضای آنلاین به‌وجودآید.

فضا دیگر مهم نیست

شایق در ادامه صحبت‌های خود به تبدیل شدن خریداران سنتی و افراد مسن به جامعه خریداران آنلاین، به‌عنوان تاثیر مهم دیگر کرونا بر فضای کسب‌وکار اشاره کرد. او همچنین به اصطلاح omni-channel شدن کسب‌وکارها اشاره کرد و درباره آن توضیح داد: در توضیح omni-channel شدن کسب‌وکارها یا در تعبیر فارسی به‌معنای فعالیت تبلیغاتی یکپارچه در فضای چندجانبه آنلاین، باید گفت تا پیش از این، صاحبان مشاغل تمایل داشتند کسب‌وکارهای خود را در مکان‌های مرتبط تاسیس کنند، به‌عنوان مثال افراد خواهان آن بودند در بخشی از بازار مغازه داشته باشند که ضمن دارا بودن موقعیت مکانی بسیار مناسب از همه نظر، سایر کسب‌وکارهای موجود در آن منطقه نیز مرتبط با مشاغل آنها باشد، اما در حال‌ حاضر روند تغییر کرده و مخاطبان به‌صورت اینترنتی کالای موردنظر خود را جست‌وجو کرده و پس از بررسی ابعاد مختلف و مقایسه فروشگاه‌های اینترنتی مرتبط با یکدیگر، در نهایت تصمیم‌گیری می‌کنند، از این‌رو درصد اهمیت اینکه مغازه یا فضای فیزیکی مشاغل در کجا واقع شده باشد، به‌مراتب کاهش یافته و این یکی از مهم‌ترین اتفاقات رخداده در پی افزایش تجارت‌آنلاین است.

مزایای خریدهای اینترنتی

شایق موارد مختلفی را به‌عنوان دلایل استمرار خریدهای آنلاین پس از دوران پاندمی کرونا عنوان کرد. به‌نظر او مهم‌ترین این دلایل، وجود مزایای متعدد خریدهای آنلاین نسبت به خریدهای حضوری است و در این‌باره توضیح داد: امکان مقایسه خدمات و مزایای فروشگاه‌های مختلف، سهولت در خرید و شبانه‌روزی بودن امکان انجام این فعالیت‌ها، مناسب‌تر بودن قیمت کالاها در فضای مجازی (به‌دلیل نبود هزینه‌های اضافی از جمله اجاره مغازه و...)، وجود حق انتخاب بیشتر و در نهایت نبود فشار خرید بر مشتریان، از جمله مزیت‌های مهمی است که در فضای فروشگاه‌های آنلاین نسبت به خریدهای حضوری وجود دارد.

وی در ادامه صحبت‌های خود به تشریح استراتژی‌ها و راهکارهای بهره بردن از تغییر رفتار خرید مشتریان پس از کرونا پرداخت و گفت: نخستین و اصلی‌ترین راهکار استفاده از فرصت‌های شکل‌گرفته در زمینه تجارت‌آنلاین، حضور موثر در بسترهای آنلاین و توسعه فعالیت‌ها در این فضا است.

دارا بودن سایت‌های اینترنتی از مهم‌ترین لوازم حضور به‌عنوان فروشگاه اینترنتی موفق و قابل‌اعتماد است. پلتفرم‌هایی همچون اینستاگرام، در اصطلاح، رسانه‌های اجاره‌ای هستند.

ممکن است پس مدتی، این پلتفرم‌ها دچار تغییر و تحول شده یا صفحه اجتماعی فروشگاه به هر دلیلی بسته شود. در رسانه‌های اجتماعی، کنترل امور دست صاحبان مشاغل نیست و تنها در مدت زمان کوتاه و با دسترسی محدود می‌توانند به‌فعالیت بپردازند.

وی ادامه داد: در پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، راه دسترسی مشخص یا اطلاعاتی از مخاطبان و خریداران کسب‌وکارها وجود ندارد که در صورت بروز هرگونه ایراد همچنان بتوانیم با آنها در ارتباط باشیم.

هدف، جذب مشتری است

این مدیر ارشد دیجیتال مارکتینگ ضمن تاکید بر الزام توجه مناسب به پلتفرم‌های اجتماعی گفت: بنابر آنچه پیش‌تر توضیح داده شد، وجود سایت برای هر کسب‌وکاری که بخواهد از فروش آنلاین بهره‌برداری کند، لازم است، اما این بدان معنا نیست که از شبکه‌های اجتماعی غافل شویم.

نزدیک‌تر کردن ارتباط با مشتریان هدف و ایجاد حس نزدیکی برای مخاطبان، از دستاوردهای مهم حضور در شبکه‌های اجتماعی است.

این فضای مثبت در هنگام خرید به‌عنوان یک مزیت رقابتی مهم شناخته می‌شود، چرا که بیشتر افراد تمایل دارند خریدهای خود را از فروشگاه‌های آشنا انجام دهند.

 شایق ادامه داد: جذب مشتری قدم مهمی است که باید در تمامی کسب‌وکارها به‌طور ویژه به آن داشت. مشاغل در فضای آنلاین می‌توانند در ابتدای آغاز به کار خود با استفاده از تبلیغات کلیکی در گوگل شروع کرده و با پرداخت هزینه به‌ازای کاربر واقعی، بازدیدکنندگان هدفمند به سایت‌های خود اضافه کنند.

 اگر کسب‌وکارهای آنلاین بتوانند در پلتفرم‌های اجتماعی حضور موثری داشته باشند، می‌توان گفت از ماه چهارم شروع کسب‌وکار به بعد بخش مهمی از خریداران واقعی از پلتفرم‌های اجتماعی وارد سایت خواهند شد.

توسعه با استفاده از فرصت‌ها

مجید افتخاری، عضو هیات‌مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک تهران و کارشناس کارآفرینی در گفت‌وگو با صمت به تشریح فعالیت کسب‌وکارهای حوزه پوشاک در فضای مجازی پرداخت و گفت: به‌طورکلی فضای مجازی برای تمامی کسب‌وکارها، فرصتی بود تا بتوانند در دوران کرونا تاحدی از شرایط دشوار اقتصادی  عبور کنند، اما بسترهای آنلاین تنها در زمان قرنطینه کاربرد نداشته و در تمامی کشورهای جهان از این فضا به‌عنوان فرصت برای رشد و توسعه کسب‌وکارها بهره گرفتند، بنابراین فضای آنلاین در کنار بهبود و گسترش مشاغل، به کارآفرینی برای بسیاری از افراد کمک کرد و از این جهت دارای مزایای زیادی است.

وی ادامه داد: یکی از مشاغلی که در ایران، افراد طی دوران کرونا و حتی پس از آن توانستند با استفاده از فضای آنلاین در آن کارآفرینی و درآمدزایی داشته باشند، صنعت پوشاک بود.

 امروزه در پلتفرم‌های مختلفی مانند اینستاگرام، شاهد شکل‌گیری فروشگاه‌های آنلاین لباس هستیم و تا چند سال پیش چنین فضایی حاکم نبود، هرچند باید تاکید کرد فروشگاه‌های آنلاین، تنها کسب‌وکارهای نوپا یا خانگی نیستند و در سال‌های اخیر بسیاری از مشاغل بزرگ و حتی برندهایی که به فروش آنلاین توجهی نداشتند، وارد فضای مجازی شدند.

 برای حوزه پوشاک نیز چنین اتفاقی رخ داد و با ادامه تولید، بسیاری از افراد تولیدات خود را در فضای مجازی عرضه کردند و به‌عبارتی فعالیت‌های خود را توسعه دادند.

جلوی تخلفات اینترنتی گرفته شود

افتخاری در ادامه شکل‌گیری برخی تخلفات در فضای آنلاین را یکی از مشکلات مهم موجود در فضای کسب‌وکارهای اینترنتی عنوان کرد و گفت: می‌توان گفت کسب‌وکارهای کوچک سردمدار ورود مشاغل به فضای آنلاین در زمان شیوع ویروس کرونا بودند.

 پس از ورود و عرضه این مشاغل به بسترهای اینترنتی، توجه سایر فروشگاه‌ها و فعالان صنفی به این فرصت و بستر جلب شد.

 باوجود تمام مزیت‌ها و ابعاد مثبتی که حضور کسب‌وکارها در فضای آنلاین داشت، به‌دلیل نبود نظارت کافی و جامع بر روند فعالیت‌ها، شاهد تخلفاتی در این زمینه بودیم.

وی تصریح کرد: بسیاری از مشاغل به‌ویژه کسب‌وکارهای خرد، تنها از پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام برای عرضه و فروش محصولات خود استفاده کرده و به‌سبب حضور نیافتن در درگاه اینترنت ملی، فعالیت آنها قابل‌رصد و پیگیری نیست؛ تخلفاتی مانند چالش‌های مربوط به قاچاق نیز از جمله نتایج نبود نظارت کافی و موثر در فعالیت کسب‌وکارهای آنلاین است.

در حوزه پوشاک، ورود و عرضه کالای قاچاق که بیشتر از ترکیه وارد می‌شود، در فضای آنلاین قابل مشاهده است. باید تاکید کرد نظارت بر فعالیت مشاغل آنلاین، امری ساده نبوده و باید راهکارهای متعددی برای این امر به‌طور مستمر در پیش گرفت.

 این عضو هیات‌مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک تهران یکی از راهکارهای مناسب نظارت بر کسب‌وکارهای اینترنتی را بررسی تراکنش‌های مالی مشاغل و وضع قوانین مبنی بر لزوم اخذ مجوزهای رسمی فعالیت مشاغل آنلاین معرفی کرد.

افتخاری معتقد است با رصد کامل ورودی حساب‌ها و همچنین ایجاد چارچوب‌های قانونی مشخص، می‌توان به ساماندهی فعالیت مشاغل آنلاین دست یافت.

سخن پایانی

در چند سال اخیر با رونق اینترنت و فضای مجازی و همچنین تلفیق فناوری با تجارت، یک نوع کسب‌وکار به‌وجود آمده که در نوع خود یک انقلاب صنعتی به‌شمار می‌آید. می‌توان گفت کسب‌وکارهای مجازی امروزه تاثیرات مثبتی را بر اقتصاد و خریدوفروش آنلاین گذاشته و فرصتی جدی برای کارآفرینی در تمامی حوزه‌ها به‌شمار می‌روند.