رعایت مقررات ملی ساختمان، ضوابط شهرسازی، ایمنی، اصول فنی، کنترل ساخت‌وسازها برای ساختمان‌سازی ایمن و توجه به معضلات بافت فرسوده و احیای بافت تاریخی می‌تواند از بروز حوادث ناگوار در شهرها پیشگیری کند، برخورد قانونی با تخلفات ساختمانی نیز امری مهم در جلوگیری از حوادث است. این دست اتفاقات، درباره حوادثی مانند آتش‌سوزی واحدهای فرسوده نیز رخ می‌دهد. این در حالی است که رعایت نکردن نکات ایمنی در زمان ساخت، یکی از علت‌هایی است که باعث می‌شود بسیاری از ساختمان‌ها با کوچک‌ترین آسیب ویران شوند. سازمان آتش‌نشانی نیز در واکنش به این اتفاقات تاکید دارد، رعایت نکات ایمنی در روند ساخت به سازندگان تاکید شده و صاحبان اماکن نیز ضرورت هشدار رعایت نکات ایمنی را دریافت می‌کنند، با این همه در ظاهر رعایت نکات ایمنی دارای ضمانت اجرایی نبوده و همه‌چیز در حد نامه‌های اخطار و هشدار باقی می‌ماند.  صمت در این گزارش به بررسی نظارت آتش‌نشانی بر ساخت‌وساز و ساختمان‌های ناایمن پرداخته است.

نقش آتش‌نشانی چیست؟

برخی معتقدند سازندگان ساختمان‌ها، کمتر به نکات ایمنی توجه می‌کنند و ساخت‌وساز اصولی را در نظر نمی‌گیرند. باتوجه به هشدارهای سازمان آتش‌نشانی و نظارت بر ساخت‌وسازهای اصولی، همچنان شاهد ساخت ساختمان‌های پرخطر و در معرض ریزش هستیم. شواهد، حاکی از آن است که گاهی سازندگان، به‌دلیل هزینه‌بر بودن ایمن‌سازی ساختمان‌ها، توجهی به هشدارهای سازمان آتش‌نشانی نمی‌کنند و قوانین ساخت را نادیده می‌گیرند. سازمان آتش‌نشانی به‌لحاظ قانونی، مسئول نظارت بر هرگونه اقدامی است که در صورت رعایت نشدن، می‌تواند برای مال و جان مردم خطرآفرین باشد. تاریخچه آتش‌نشانی در ایران به حدود ۱۵۰ سال پیش بازمی‌گردد. طبق مدارک و اسناد بر جای مانده، نخستین واحد آتش‌نشانی در شهر تبریز آغاز به کار کرد. با مستقر شدن نیروهای روسی در تبریز، نخستین سازمان ‌آتش‌نشانی در آن شهر توسط روس‌ها احداث شد، اما تاریخچه آتش‌نشانی به چند سالی که گفته شد، محدود نمی‌شود و قبل از آن هم، این خدمات انجام می‌شد، اما در قالب‌های دیگری و نه به اسم آتش‌نشان و سازمان یا نهادی به نام آتش‌نشانی. تاریخچه آتش‌نشانی در تهران به سال ۱۳۰۳ بازمی‌گردد. نخستین واحد آتش‌نشانی در تهران در یک گاراژ احداث شد. این گاراژ حسنی نام داشت و توسط یک ژنرال ارتشی و با همکارای ۱۵ نفر از پرسنل درجه‌دار آغاز به کار کرد. این مرکز با تجهیزات اطفای حریق اندک و توسط۴  دستگاه اتومبیل، با سرپرستی یک تیمسار ارتشی که در آن زمان سرپرست بلدیه تهران بود، کار اطفای حریق را انجام می‌داد. به مرور زمان، شهرنشینی توسعه پیدا کرد و شهرداری‌ها در شهرهای کوچک و بزرگ احداث شدند. صنایع گسترش پیدا کرد و انجام اقدامات برای ایمنی ضروری شد.

وجود ۳۶۰۰ ساختمان ناایمن در پایتخت

قدرت‌الله محمدی، مدیرعامل آتش‌نشانی شهرداری تهران در گفت‌وگو با صمت درباره سرعت‌بخشی در نظارت ایمنی ساختمان‌های بالای ۶ طبقه و کمتر از آن گفت: تعامل مناسبی میان حوزه‌های شهرسازی شهرداری تهران و سازمان آتش‌نشانی به‌منظور عملی شدن ایمنی در این حوزه انجام شده است.  محمدی ادامه داد: نظارت برای ساختمان‌های زیر ۶ طبقه و بالاتر با کاربری‌های متفاوت، باید با نظارت و تایید سازمان آتش‌نشانی باشد. ساختمان‌هایی که سطح ارتفاع، مساحت و سطح کاربری کمتری دارند و در حال ساخت هستند، باید با ضوابط و دستورالعمل‌های سازمان ‌آتش‌نشانی همسو باشند تا بتوانند تخفیف‌های لازم برای سرعت بخشیدن به ساخت را دریافت کنند.  مدیرعامل سازمان ‌آتش نشانی شهرداری تهران افزود: نظارت آتش‌نشانی بر ساختمان‌های در حال ساخت، مانند گذشته و با حساسیت‌های بیشتری ادامه دارد. سازندگانی که نکات ایمنی را در زمان ساخت، رعایت نکنند، در مرحله اول از سوی سازمان ‌آتش‌نشانی هشدار دریافت می‌کنند و در صورت نادیده گرفتن هشدار صادره از سوی این سازمان، از ادامه فعالیت آنها جلوگیری خواهد شد.  وی ادامه داد: برای ساختمان‌های در حال ساخت، باید از سیستم هشدار حریق در ساختمان استفاده شود تا به‌واسطه آن، اهالی ساختمان از وجود آتش‌سوزی باخبر شوند،همچنین نصب کپسول‌های اطفای حریق، در طبقات ساختمان پیشنهاد می‌شود. مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی شهرداری تهران، در ادامه به وجود برخی ساختمان‌های ناایمن در تهران اشاره کرد و گفت: همچنان ساختمان‌هایی در تهران وجود دارند که با چالش ناایمنی مواجهند. این مسئله به‌دلیل رعایت نکردن قوانین و بی‌توجهی دستگاه‌های متولی به موضوع ایمنی ساختمان‌ها است. غیر از شهرداری و سازمان آتش‌نشانی، نظارت لازم از سوی دستگاه‌های متولی اعمال نمی‌شود، در همین راستا، لازم است تا نظارت وزارتخانه‌هایی که مسئولیت نظارت بر دستگاه‌های مختلف و اماکن را برعهده دارند، جدی‌تر شود.  محمدی افزود: براساس نظارت‌های جدید برای حدود ۳۶۰۰ ساختمان، هشدار ایمنی صادر شده که برای تامین ایمنی این ساختمان‌ها نیاز به مداخله جدی سازمان آتش‌نشانی است. از میان این ساختمان‌های ناایمن در پایتخت، ۱۲۹ ساختمان در شرایط اضطرار و خطرناک هستند و باید هرچه سریع‌تر ایمن شوند. تعداد ساختمان‌های ناایمن در تهران با مداخله سازمان آتش‌نشانی و با مرور زمان به استانداردهای ایمنی نزدیک خواهند شد.  مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی شهرداری تهران ادامه داد: یک کمیته مرکزی هر ۲ هفته یک بار، با حضور معاون دادستان تهران تشکیل جلسه می‌دهد که در این جلسه، وضعیت ساختمان‌های ناایمن که در کمیته‌های ایمنی مناطق شهرداری مورد رسیدگی قرار گرفته‌اند و ضعیت خوبی ندارند، بررسی می‌شود تا بتوانیم به اقدامات سرعت بخشیم.

رسیدگی به ۱۲۹ ساختمان بسیار پرخطر

اظهارات مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی شهرداری تهران درباره نظارت بر واحدهای ناایمن،در حالی عنوان می‌شود که مهدی بابایی، عضو شورای شهر تهران بر سرعت پایین رفع خطر از ساختمان‌ّ‌های ناایمن تاکید دارد.

 بابایی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: روند بررسی و رفع خطر ۱۲۹ ساختمان ناایمن و بسیار پرخطر با سرعت کمی در حال انجام است.

وی تصریح کرد: هر روز در گوشه و کنار این شهر در ابعاد کوچک و بزرگ شاهد رخداد حوادث و آتش‌سوزی در ساختمان‌ها و اماکن ناایمنی هستیم که جان و مال بسیاری از شهروندان در پی آنها به‌خطر می‌افتد و در مواردی هم اخبار تاسفباری را به‌دنبال دارند.

رئیس کمیته ایمنی شورای شهر تهران افزود: حوادثی همچون فرو ریختن ساختمان پلاسکو و انفجار کلینیک سینا مهر شمیران که از بی‌توجهی به اخطارهای مکرر، نبود ضمانت اجرایی و از همه مهم‌تر نداشتن عزم و اراده راسخ در بین مسئولان ذی‌ربط برای تحقق دستورالعمل‌های ایمنی در شهر سرچشمه می‌گیرد.  بابایی ادامه داد: سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهر تهران به‌عنوان کارشناس فنی و در قالب طرح نظام بازرسی ایمنی تا حدودی به تکالیف خود در بازرسی از ساختمان‌ها، دادن اخطار و دستورالعمل‌های ایمن‌سازی براساس وظایف محوله مستند به ماده یکم مصوبه «توسعه و بهبود خدمات ایمنی و آتش‌نشانی» عمل کرده، از سوی دیگر توجه به این نکته ضروری است که این سازمان ابزار قانونی لازم برای ملزم کردن اشخاص برای تحقق الزامات و ضوابط قانونی ایمنی را در اختیار ندارد، بنابراین اقدامات این سازمان به نتیجه مطلوب نرسیده است.  وی گفت: ۱۲۹ ساختمان که به‌عنوان ساختمان‌های بسیار پرخطر و بحرانی توسط سازمان آتش‌نشانی شناسایی شده‌اند، در صورت بروز حریق در آنها به‌دلیل بار تصرف، بار اشتعال بسیار زیاد، رعایت نکردن اصول ایمنی و آتش‌نشانی و نداشتن هیچ‌گونه اقدام پیشگیرانه، تلفات جانی و مالی سنگینی را به‌دنبال خواهند داشت، مطابق مفاد دستورالعمل پیوست مصوبه «الزام شهرداری تهران به ایجاد سامانه پایش ایمنی ساختمان‌های موجود شهر تهران در برابر خطر آتش‌سوزی» به تفکیک مناطق به شهرداران مناطق ۲۲ گانه برای ابلاغ اخطار و دستورالعمل به مالکان ارائه شده است. عضو شورای اسلامی شهر تهران ادامه داد: بحث ایمنی ساختمان‌ها بسیار بااهمیت و جدی است، چرا که با جان و مال مردم طرف است،بنابراین همه باید تلاش کنند ایمنی و امنیت ساختمان‌ها را تامین شود تا شهروندان با خیال راحت در اماکن عمومی و ساختمان‌هایی که بنا شده است، تردد داشته باشند، به‌نحوی که ابتدا با نصب پلاکارد خطر، شهروندان را از ناایمن بودن ساختمان مطلع کرده و ارائه خدماتی مانند، آب، گاز و برق به ساختمان با حکم قضایی قطع و در آخرین گام نسبت به پلمب ساختمان اقدام شود. وی افزود: برای ساختمان‌های تازه‌تاسیس بدون مجوز آتش‌نشانی، پایان کار صادر نمی‌شود. املاک ناایمن و بحرانی منطقه، به‌طور مکرر مورد بازدید قرار گرفته‌اند و اخطارهای لازم توسط شهرداران نواحی داده شده است. باتوجه به اینکه بحث مهمی است، بنابراین باید در اسرع وقت مشکلات اصلی ابلاغ شود و مالکان متعهد شده‌اند که نکات ناایمن را برطرف کنند که ثمره و نتیجه آن، این است که مردم با ایمنی کامل از ساختمان و اماکن عمومی استفاده می‌کنند. بابایی در پایان گفت: انبارهای آتش‌نشانی خالی از تجهیزات است و اگر به قید فوریت به آن رسیدگی نشود، تا پایان سال دچار بحران خواهیم شد.

سخن پایانی

آتش‌نشانان، همواره برای نجات جان کسانی که دچار حادثه‌ای شده‌اند، در تلاش هستند. جان خود را کف دستان‌شان گذاشته و به دل حادثه وارد می‌شوند. در این میان، افرادی وجود دارند که با رعایت نکردن موارد ایمنی، دردسرهای بسیاری را برای آتش‌نشانان پدید می‌آورند. افرادی که با در نظر نگرفتن موارد ایمنی در زمان ساخت‌وساز، گاهی باعث جان باختن ساکنان ساختمان و آتش‌نشانان می‌شوند. در کل، آتش‌نشانان قشر فعالی در جامعه هستند که شبانه‌روز در تلاشند و خستگی برای‌شان معنایی ندارد.