یک کارشناس حوزه کارآفرینی معتقد است که برخی از کارآفرینان زمانی که در سرمایه گردش خود به مشکل برمی‌خورند، ممکن است به تسهیلات بانکی متمایل شوند که همراهی لازم وجود ندارد؛ علاوه‌بر این، دریافت تسهیلات در گام نخست نمی‌تواند کارساز باشد و در نتیجه مشکلات را افزون‌تر می‌کند.

آمار دریافت تسهیلات

تشکیل سرمایه در دهه ۹۰ مانند سایر مولفه‌های اقتصادی روند نزولی به خود گرفت به نحوی که رشد متوسط سالانه سرمایه‌گذاری در سال‌های این دهه به منفی ۶.۸ درصد رسید که بدترین آمار سرمایه‌گذاری در طول تاریخ اقتصاد ایران است. این میزان از کاهش سرمایه‌گذاری در اقتصاد و اتکا نادرست به نفت و در نتیجه تحریم نفتی ایران باعث شد میانگین رشد اقتصادی کشور در این دهه صفر باشد. تنها سال‌هایی رشد اقتصادی کشور مثبت بود که میزان فروش نفت و درآمدهای آن در مسیر درستی جریان داشت اما با کوچک‌ترین تحریم دیگر در این حوزه شاهد رشد مثبت اقتصادی نبودیم. در دهه اخیر به‌دلیل همین سرمایه‌گذاری نامناسب واحدهای تولیدی و کارآفرینان برای حل موضوعات مربوط به تامین مالی خود با مشکلات متعددی روبه‌رو شدند. باتوجه به همین موضوع کارآفرینان مجبورند برای اخذ تسهیلات به بانک‌ها مراجعه کنند تا گام‌های اولیه را برای کسب‌وکار خود بردارند. اما این پایان ماجرا نیست.

نحوه اخذ تسهیلات از بانک‌ها برای بنگاه‌های تولیدی تازه اول ماجراست و آنها هر روز با مقررات و بخشنامه‌های تازه‌ای در این زمینه مواجه می‌شوند. در ارزیابی وضعیت کنونی تسهیلات‌دهی بانک‌ها به کارآفرینان و نوکارآفرینان، عبداله احمدی، کارشناس حوزه کارآفرینی به صمت گفت: براساس آمار صندوق نوآوری و شکوفایی در سال گذشته حدود ۴ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان به کارآفرینان تسهیلات داده شده و در سال‌های ۹۹ و ۹۸ به ترتیب حدود ۵ هزار میلیارد تومان و ۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان تسهیلات بانکی تعلق گرفته است. در سال ۹۹ براساس آمارهای رسمی فقط ۱۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری خطرپذیر انجام شده است. اگر بخواهیم ارزیابی دقیقی از شرکت‌های کارآفرین و نوآفرین داشته باشیم باید این شرکت‌ها را در چند بخش گوناگون قرار دهیم.

پرهیز شرکت‌ها از دریافت تسهیلات

وی در ادامه سخنان خود افزود: در حال‌حاضر تعدادی شرکت استارت‌آپی داریم که نوآوری‌های گوناگونی دارند و ریسک‌های زیادی هم این شرکت‌ها را تهدید می‌کند. این تهدید حتی ممکن است آنها را به مرحله شکست هم برساند. به همین دلیل، گزینه وام برای همان مراحل اولیه این شرکت‌ها گزینه مناسبی نیست. بهتر آن است که این شرکت‌ها در پیمودن گام‌های اولیه از سرمایه‌های خود یا دیگران استفاده کنند، زیرا بر مبنای تجارب گذشته احتمال شکست در مراحل اولیه زیاد است و اگر این تسهیلات را دریافت کنند، اینکه چگونه قادر به بازپرداخت این تسهیلات خواهند بود، مشکلات را برای آنها افزون‌تر می‌کند. این کارشناس حوزه کارآفرینی تصریح کرد: نکته مهم‌تر آن است که این شرکت‌ها از ریسک بالایی برخوردار هستند و در همان گام‌های اولیه نباید سرمایه را به سمت این شرکت‌ها هدایت کرد.

لزوم نگاه اکوسیستمی به کارآفرینان

احمدی بیان کرد: در حال‌حاضر شرکت‌هایی هم وجود دارند که این مراحل را با موفقیت پشت‌سر گذاشته‌اند. برخی دیگر از شرکت‌ها که اکثرا دانش‌بنیان هستند، سرمایه اولیه قابل‌قبولی دارند که می‌توانند آن را وثیقه وام‌های خود قرار دهند. این شرکت‌ها در سیستم بانکی جایگاه باثباتی داشته و برای دریافت تسهیلات در اولویت قرار دارند؛ بنابراین عدد درنظر گرفته شده برای اعطای تسهیلات به کارآفرینان، رقم کمی نبوده ضمن اینکه عدد بزرگ و چشمگیری نیست. او تاکید کرد: ما باید نگاه اکوسیستمی به کارآفرینان داشته باشیم و فقط تامین مالی مسئله نیست. آمار سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر هم نشان می‌دهد هنوز تمایلات زیادی به این بازار وجود ندارد.

خرید تجهیزات و رشد تحقیق و توسعه

این کارشناس حوزه کارآفرینی در پاسخ به این پرسش که کارآفرینان در چه مرحله‌ای از آغاز فعالیت خود به دریافت تسهیلات روی آورند، گفت: برخی از کارآفرینان زمانی که در سرمایه گردش خود به مشکل برمی‌خورند ممکن است به سمت اخذ تسهیلات بانکی متمایل شوند. معتقدم این مواقع زیاد برای دریافت تسهیلات مناسب نبوده و کارآفرین باید سعی کند تسهیلات بانکی را برای خرید تجهیزات، تاسیسات و مراحل رشد و توسعه درنظر بگیرد؛ بنابراین اگر هنوز به این مراحل نرسیده‌اند، بسیار با احتیاط سراغ تسهیلات بانکی بروند، چون ممکن است آنها را با خطرات جدی مواجه کند.

بروکراسی اداری بزرگ‌ترین مانع

احمدی درباره موانع موجود سر راه کارآفرینان برای اخذ تسهیلات بانکی اظهار کرد: بزرگ‌ترین مانع همان بروکراسی اداری موجود در ساختار بانک‌هاست. از سویی باید به بانک‌ها حق داد که نگران بازپرداخت تسهیلات خود باشند اما در زمان‌هایی از بروکراسی خارج شده و به مانع تبدیل می‌شوند. او با بیان اینکه در حال‌حاضر سیستم بانکی کشور از پویایی لازم برخوردار نیست، گفت: البته این سیستم بانکی برآمده از اقتصاد کشور بوده و برای اصلاح آن باید اصلاحات ساختاری در سیستم اقتصادی کشور ایجاد شود.

ضرورت ایجاد بازار رقابت‌پذیر

احمدی در ادامه درباره موضوع کارآفرینی و تسهیلات بانکی گفت: بانک حق دارد نسبت به تسهیلات اعطایی حساسیت‌هایی داشته باشد و گیرندگان تسهیلات هم باید مسئولیت‌هایی را در این زمینه بپذیرند. سیستم بانکی به این دلیل که خود را شریک کارآفرین به‌شمار نمی‌آورد، در بازپس‌گیری تسهیلات خود به‌موقع و سریع عمل می‌کند و به سود یا ضرر کارآفرین اعتنایی ندارد. او عنوان کرد: در حال‌حاضر شرکت‌های کوچک بیشتر موردتاکید بانک‌ها هستند و عملا سیستم بانکی از پس ابربدهکاران بانکی برنمی‌آید. تنها کاری که می‌توان در زمان فعلی انجام داد این است که از اعطای تسهیلات به افراد خطرپذیر جلوگیری شود تا مانع هدررفت سرمایه‌ها شویم و بهتر است کارآفرینان برای تامین مالی خود به سراغ سرمایه‌گذارهای دیگر بروند که این امر  فقط در یک بازار رقابت‌پذیر شکل می‌گیرد.

هدایت درست نقدینگی

این کارشناس حوزه کارآفرینی خاطرنشان کرد: برای اینکه بتوانیم کارآفرینان، شرکت‌های استارت‌آپی و دانش‌بنیان را حمایت کنیم، نیازمند آن هستیم که این شرکت‌ها در بازارهای رقابت‌پذیر ورود کنند. احمدی در پایان تاکید کرد: با پویا شدن این شرکت‌ها می‌توانیم نقدینگی را هدایت کنیم و البته این امر هرگز به صورت دستوری انجام نخواهد شد.

بخشنامه بانک مرکزی مانعی بزرگ

در ادامه صمت به سراغ یک کارشناس حوزه بانکی رفت. غلامرضا کریمی، کارشناس حقوقی بانکی درباره نحوه تسهیلات‌دهی بانک‌ها و موانع موجود بر سر راه کارآفرینان گفت: در حال‌حاضر بانک‌های‌عامل به بهانه کمبود یا نبود منابع از اعطای تسهیلات به کارآفرینان خودداری می‌کنند؛ یعنی اگر به بانک‌ها مراجعه کنید با نرخ بهره ۲۵ درصد منابع وجود دارد اما با نرخ‌های بین ۱۵ تا ۲۰ درصد اصلا منابعی موجود نیست. وی افزود: در وضعیت کنونی کارآفرینان با وضعیتی روبه‌رو هستند که به ظاهر بانک مرکزی از آنها حمایت می‌کند اما در اصل ماجرا، بانک‌ها با نرخ بهره پایین هیچ‌گونه تسهیلاتی به کارآفرینان اعطا نمی‌کنند و کارآفرین در شرایط بلاتکلیفی باقی می‌ماند. به این ترتیب می‌توان گفت در عمل اخذ تسهیلات برای کارآفرینان ممنوع است. نمونه‌هایی در مجمع کارآفرینان ایران وجود دارد که بسیار خوش‌حساب هستند و درخواست اخذ تسهیلات کرده‌اند اما با در بسته بانک‌ها روبه‌رو شده‌اند. این کارشناس حقوقی بانکی بیان کرد: معتقدم در این‌باره بانک مرکزی نظارت دقیقی ندارد و فقط با ابلاغ بخشنامه و به‌صورت دستوری، این امور را پیگیری می‌کند. این در حالی است بانک مرکزی باید نظارت خود را بر اقدام کارآفرینان برای اخذ تسهیلات از بانک‌ها متمرکز کند. او ادامه داد: بانک‌ها اذعان می‌کنند که به بخشنامه بانک مرکزی عمل کرده‌اند اما وقتی از آنها آمار گرفته می‌شود که چه تعداد تسهیلات به کارآفرینان پرداخت کرده‌اند، تازه اشکال کار برای همگان مشخص می‌شود. کریمی در پایان تاکید کرد: نظارت بانک مرکزی باید به نفع کارآفرین باشد، نه اینکه با وضع چنین بخشنامه‌ای حتی تسهیلات سابق هم به کارآفرینان پرداخت نشود.

سخن پایانی

تسهیلات بانکی با بهره بالا و همراهی نکردن بانک‌های‌عامل در پرداخت تسهیلات، یکی از گلایه‌های صنعتگران به‌ویژه شرکت‌های نوپاست. کارآفرینانی که تلاش دارند پس از مهارت‌آموزی دانشگاهی کسب‌وکاری برای خود راه‌اندازی کنند. البته به‌گفته کارشناسان این شرکت‌های نوپا نباید در ابتدای امر کسب‌وکارهای خود را با تسهیلات بانکی آغاز کنند، زیرا با تهدیدهای زیادی روبه‌رو بوده و ممکن است در بازپرداخت این تسهیلات به مشکل برخورد کرده و تا مرز ورشکستگی پیش بروند.