ظرفیت‌های تجاری این کشورها و به‌ویژه روسیه که درحال‌حاضر نیز بیشترین حجم تجارت با ایران را دارد می‌تواند مقصد مناسب ‌و به‌صرفه‌ای برای کالاهای ایرانی باشد. در سال‌های اخیر و با تشدید تحریم‌ها و کاهش امکان مبادلات تجاری با بسیاری کشورها، مزیت تجارت با کشورهای اتحادیه اوراسیا بیشتر از گذشته نیز شده و دست‌اندرکاران حوزه تجارت کشور حساب ویژه‌ای روی تجارت با کشوری مثل روسیه باز کرده‌اند.

در این سال‌ها ارتباط مطلوب ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کاهش تعرفه‌ها، قرابت جغرافیایی کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل، سابقه همکاری‌های مشترک اقتصادی، امکان مبادلات غیردلاری، مزیت‌های تجارت با روسیه را در شرایط تحریم دوچندان می‌کند و امکان توسعه اقتصادی را برای کشور فراهم می‌آورد اما فعالان و کارشناسان حوزه تجارت معتقدند همچنان از این امکان بالقوه استفاده مطلوب نشده و در این مسیر موانعی وجود دارد. از این رو، صمت موضوع تجارت با کشور‌های عضو اتحادیه اوراسیا و در رأس آنها روسیه را در گفت‌وگو با کارشناسان و فعالان تجاری کشور مورد نقد و بررسی قرار داده که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:

پیمان بدون زیرساخت چالش‌آفرین است

علیرضا پیمان‌پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران چندی پیش درباره مقدمات مورد نیاز برای روابط تجاری گفت: نکته مهم در پیمان‌های اقتصادی و تجاری این است که اگر زیرساخت‌ها و پیش‌نیازهای اجرای پیمان پیش‌بینی و فراهم نشود، پیمان نه‌تنها فایده‌ای ندارد بلکه چالش‌ساز نیز خواهد شد. این مقام مسئول با بیان مثالی در این زمینه گفت: به‌عنوان نمونه، در ابتدای برقراری پیمان اوراسیا، تعرفه یک کانتینر سیب ۲ هزار دلار بود که هزار دلار کم شد اما به دلیل نبود تمهیدات زیرساختی از جمله لجستیک، نرخ کانتینر ۲برابر شد؛ یعنی هزار دلار کاهش هزینه تعرفه داشتیم اما از آن طرف به دلیل فراهم نکردن زیرساخت‌ها، ۳ هزار دلار افزایش هزینه حمل داشتیم. بنابراین زیرساخت‌ها باید به صورت جامع دیده شود تا پیمان‌های اقتصادی و تجاری به نتایج مورد نظر برسند.

گشایش ال‌سی در راه است

پیمان‌پاک به اقداماتی که در مسیر تسهیل تجارت با آسیای میانه و روسیه انجام شده یا در حال انجام است، نیز اشاره کرد و گفت: رایزن‌های بازرگانی کشورمان را مکلف کرده‌ایم مسیر دریایی ایران-روسیه را فعال کند. در ضمن در حال فعال‌سازی مسیر ارمنستان هستیم. وی گفت: درحال‌حاضر سیستم بین‌بانکی دو کشور بین ایران و روسیه را نیز راه‌اندازی کرده‌ایم و یکی از بانک‌های روسیه با بانک توسعه صادرات ایران سیستم تسویه ارزی دو‌جانبه شبیه سوئیفت راه انداخته‌اند که کاملا روبلی است و ارتباطی با تحریم‌ها ندارد و همه تاجران در حال استفاده از آن هستند. با این روند امکان گشایش ال‌سی بین ایران و روسیه برقرار خواهد شد. مقدمات کار برای عضویت دائمی در اتحادیه اقتصادی اوراسیا آغاز شده اما این فرآیند بین یک تا یک و نیم سال طول می‌کشد. در این مدت موافقتنامه فعلی تمدید می‌شود.

رئیس سازمان توسعه تجارت ایران اظهار کرد: مهم‌ترین فاکتور غیر از انتقال ارز، بحث گشایش ال‌سی است؛ وقتی تاجری قصد تجارت و انعقاد قرارداد با طرف روسی را داشته باشد نیاز به تضامینی دارد. وقتی ال‌سی نباشد این موضوع شدنی نیست. درحال‌حاضر این زیرساخت فراهم شده و این دو بانک ایرانی و روسی ال‌سی بازمی‌کنند. ۹۰۰ بانک در روسیه وجود دارد که بخش عمده آنها با اتحادیه اروپا و امریکا ارتباطی ندارند و آماده همکاری با ما هستند. اما این کار نیازمند یک عزم جدی است که این ظرفیت فعال شود. همچنین از این نوع ظرفیت‌ها در کشورهای دیگر از جمله هند و پاکستان وجود دارد که باید آنها را فعال کنیم.

معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت در پایان تاکید کرد: اگر هدف‌گذاری کرده و براساس اهداف تبیین‌شده، سیاست‌گذاری و حرکت کنیم، می‌توان گفت پیمان‌های اقتصادی به نتیجه می‌رسند. نکته مهم این است که در صورت استفاده صحیح، از طریق پیمان‌های اقتصادی و تجاری می‌توان تحریم‌ها را خنثی کرد و تاثیر آن را بر اقتصاد کشور کاهش داد.

توان لجستیک ما کافی نیست

البته موضوع زیرساخت‌ها و به‌ویژه لجستیک موضوع جدیدی نیست و تجارت خارجی کشور در گذشته نیز در تجارت با کشورهایی مانند روسیه با آن مواجه بوده است. حمید زادبوم، رئیس سابق سازمان توسعه تجارت در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: بخشی از مشکلات در تجارت با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا و به‌ویژه روسیه ساختاری است. مشکلاتی در حوزه تولید، نظام تامین مالی، صادرات و همین طور حمل‌ونقل و لجستیک از این جمله‌اند. وی با تاکید بر مشکلات لجستیک و تاثیر آن بر میزان صادرات خاطرنشان کرد: باید بپذیریم در این سال‌ها یکی از مشکلات تجارت خارجی ما لجستیک ضعیف و حمل‌ونقل ناکارآمد بوده که این ناکارآمدی‌ می‌تواند از حوزه اعمال قیمت‌گذاری خدمات حمل‌ونقل در سیستم‌های داخلی تا فراهم نبودن زیرساخت‌ها گستردگی داشته باشد.

زادبوم با اشاره به نقش روسیه در تجارت خارجی ایران تاکید کرد: بدون‌شک یکی از مشکلات در گسترش آینده روابط تجاری ایران با این کشور و سایر کشورهای اتحادیه اوراسیا که مراودات خوبی با ایران دارند همین موضوع مشکلات ساختاری به‌ویژه در بخش لجستیک است. اگر بخواهیم تجارت خود را با کشورهایی مانند روسیه، قزاقستان، ازبکستان و ارمنستان توسعه دهیم، باید مرزها، سیستم حمل‌ونقل، استفاده از کانتینرهای یخچال‌دار، کشتی‌ها و در کل همه عوامل موثر در این حوزه را روزآمد کنیم تا پاسخگوی نیازهای ما باشند.

وی تصریح کرد: پایانه‌های مرزی کشور در بسیاری از موارد لجستیک پشتیبانی‌کننده این حجم از صادرات را ندارند و توان آنها برای توسعه تجاری کافی نیست و به همین دلیل حتی در صورت توانایی رسیدن به حداکثر قابلیت‌های تجاری خود، ‌نمی‌توانیم از این امکان به نحو مطلوب بهره ببریم. درحال‌حاضر کشورهای همسایه روی موضوع حمل‌ونقل و زیرساخت‌های لجستیکی خود کارهای جدی انجام داده‌اند و ما نیز نباید از این قافله جا بمانیم.

ایجاد زیرساخت در کشور هدف

ولی کالجی، پژوهشگر اقتصاد حوزه اوراسیا نیز در این باره در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: ما در هیچ‌یک از کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا ساختارهایی مانند بارانداز، انبار و سردخانه تعریف نکرده‌ایم که این موضوع اختیار عمل را در بازارهای این کشورها کاهش می‌دهد.

وی افزود: وجود این ساختارها در کشورهای هدف صادرات از جمله روسیه که ظرفیت تجاری قابل‌ملاحظه‌ای دارد امکان دپو محصولات صادراتی ایران در آن کشور را داده و با این فرآیند بازار در دست بازرگانان خواهد ماند. همچنین اگر مشکلی در مقصد برای بار پیش آمد، صادرکننده اختیار بار خود را داشته باشد و بتواند به شکل مطلوب درباره آن تصمیم‌گیری و اقدام کند. همچنین این ساختارها سبب می‌شود توزیع، خرده‌فروشی و برندسازی در اختیار صادرکنندگان ما باشد و بتوانند سهم مطلوبی از بازارهای کشورهای هدف به‌دست آورند.

وی در این باره افزود: درحال‌حاضر کالاهای صادراتی کشور ‌به شکل مستقیم برای فروشگاه‌ها و بازارهای هدف ارسال می‌شود که این موضوع یک ضعف در این سیستم به شمار می‌رود.

ابزارهای حمل‌ونقل

از موارد دیگری که کالجی برای تقویت ساختارهای تجاری ایران و اتحادیه اوراسیا به آن توجه کرد، ابزارهای مناسب برای حمل‌ونقل کالاها بود.

 وی در این باره تاکید کرد: وقتی ۶۰ درصد صادرات به اوراسیا و مزیت ما برای ورود به این بازار، محصولات کشاورزی، باغی و لبنی است باید امکانات مناسب حمل این کالاها نیز مورد توجه بخش اقتصادی کشور قرار گیرد زیرا انتقال اغلب این کالاها با کامیون و کانتینرهای معمولی معمولی امکان‌پذیر نیست.

این کارشناس اقتصاد در ادامه تشریح کرد: برای صادرات مطلوب، در سال ۱۴۰۰ باید تجهیز سیستم حمل‌ونقل به کانتینرهای یخچال‌دار را نیز از طریق تولید و واردات مدنظر داشت زیرا تولید فعلی جوابگوی حجم تقاضای بازار نیست و این موضوع باعث گلایه‌مندی صادرکنندگان شده است.

کالجی در این باره تاکید کرد: در این باره نیز دولت باید برای صدور مجوز واردات این کانتینرها انعطاف بیشتری نشان دهد تا به موازات تولید داخل، بتواند نیازهای کشور در این حوزه را تامین کند زیرا تا ابزار مناسب صادرات در اختیار صادرکننده نداشته باشد، حتی در صورت وجود متقاضی و بازار مصرف و توانایی تولید، نمی‌توانیم ‌کاری از پیش ببریم.

باید احتیاط کنیم

اگرچه کارشناسان اقتصاد و فعالان حوزه تجارت به اتفاق درباره گشایش ال‌سی نظر موافق دارند اما برخی از آنها معتقدند در مسیر این کار موانع و مشکلات فراوانی وجود دارد و سیاست‌گذاران این بخش باید با احتیاط و آگاهی در این مسیر گام بردارند.

در این باره علی مروی، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: ایجاد روابط تجاری مطلوب با روسیه می‌تواند برای ایران دارای مزایای زیادی باشد زیرا هم خود این کشور بازار بزرگی است و هم اینکه ظرفیت‌های تجاری زیادی با کشورهای دیگر دارد.

وی از اتحادیه اقتصادی اوراسیا و روسیه به‌عنوان مهم‌ترین شریک تجاری ایران در یک سال گذشته یاد کرد و در عین حال افزود: البته باید به این نکته توجه کنیم که روس‌ها در حوزه تجارت زیاد قابل اعتماد نیستند و تجربه‌های گذشته نشان داده معمولا موضع‌گیری آنها در انتهای بازی مشخص نیست. این موضوع در ماجرای اخیر ایران و آذربایجان و ارمنستان نیز اتفاق افتاد و کریدورهای تجاری اصلی که امنیت آنها طبق توافقنامه ارمنستان و آذربایجان برعهده روسیه بود. اما می‌بینیم روس‌ها در این باره اقدام موثری انجام نداده‌اند و دود این موضوع به چشم تجارت ایران می‌رود.

مروی با بیان وضعیت کشور در شرایط تحریم تاکید کرد: در هر حال در این شرایط مجبور به تجارت با روسیه هستیم و باید به شکل آگاهانه از این موقعیت موجود استفاده کنیم. وی درباره امکان گشایش ال‌سی در مبادلات تجاری با روسیه نیز خاطرنشان کرد: گشایش‌ ال‌سی برای توسعه تجارت و ایجاد شرایط بهتر در مبادلات بازرگانان دو کشور نیز بسیار مطلوب است اما باید توجه داشته باشیم انجام این کار به ‌سادگی صحبت کردن درباره آن نخواهد بود زیرا بانک‌های این کشور الزاماتی را مطالبه خواهند کرد که شرایط را دشوار خواهد کرد. کما اینکه برمبنای گفته بازرگانان ما، در چند سال اخیر بانک معرفی شده از سوی روسیه (میل‌بیزینس ‌بانک) به‌عنوان بانک عامل بین دو کشور، خدمات مطلوبی را در حوزه تجارت ارائه نداده است. بنابراین، حرکت به سوی گشایش اعتبار ال‌سی با روسیه، باید به نحوی باشد که در مسیر مشکلات گذشته نیفتد و منفعت عملیاتی برای اقتصاد و تجارت ما داشته باشد.

این کارشناس اقتصاد در ادامه گفت: ما یک کشور دچار تحریم هستیم و باید از هر روزنه‌ای بخت خود را برای ایجاد رابطه تجاری با سایر کشورها بیازماییم؛ روس‌ها هم به‌خوبی به این موضوع واقف هستند و با بهانه‌های مختلف از این نیاز ما به نفع خود بهره ‌می‌برند و سود بیشتری را کسب می‌کنند. بنابراین باید آگاه باشیم طرف‌های خارجی، از موقعیت تحریمی ما در مواردی مثل گاز اروپا، مسئله قفقاز و رژیم حقوقی دریای خزر سوءاستفاده نکنند.

مروی گشایش ال‌سی با واحد پول غیردلاری را یک راهکار مطلوب برای تقویب روابط تجاری با کشورهای دیگر در زمان تحریم دانست و خاطرنشان کرد: درباره اینکه چرا تا امروز از چنین راهکاری استفاده نشده باید گفت بانک مرکزی در دوره ریاست آقای همتی، تمایلی به اجرای چنین راهکاری نداشت و به همین دلیل این کار در دوره گذشته اجرا نشد. درحال‌حاضر نیز پیش از اجرای پیمان پولی دوجانبه، بانک‌های مرکزی دو کشور در این موارد به توافق برسند.

این کارشناس اقتصاد درباره امکان گشایش ال‌سی غیردلاری ایران با سایر کشورها نیز بیان کرد: نکته مهم در این زمینه تمایل کشورهای طرف معامله با این کار است. برای مثال، ترکیه با چنین اقدامی موافق بود اما به واسطه افت ارزش پول ملی در دو کشور، از این اقدام اجتناب کرد، یا به‌عنوان نمونه، چین با توجه به علاقه برای جهان‌شمول شدن پول ملی خود به این کار تمایل دار‌د اما عراق در همسایگی ما به چنین توافقی رضایت نداد.

سخن پایانی

شرایط تجارت ایران در تحریم، بسیار خاص است؛ یعنی باید تلاش خود را برای ایجاد مناسبات تجاری افزایش دهد اما در عین حال باید نوعی وارد این عرصه شود که به‌اصطلاح «باج به شغال هم ندهد». اینکه کدام کشورها گزینه ‌مناسبی برای توسعه تجاری و اقتصادی ایران در موقعیت فعلی هستند و کدام کشورها برای سوءاستفاده از این شرایط کیسه دوخته‌اند، مسلما از توانایی فعالان اقتصاد‌ در بخش خصوصی خارج و در تخصص سیاست‌گذاران اقتصادی کشور است. بنابراین باید امیدوار بود دست‌اندرکاران برنامه‌ریز تجارت ضمن مهیا کردن شرایط و زیرساخت‌ها برای شکل‌گیری مطلوب تجارت خارجی، از ابزارهای موجود برای کسب بیشترین سود تجاری برای اقتصاد کشور استفاده کنند.