در ماه‌‌‌های اخیر تقاضا در بازار جهانی برای خرید زغال‌سنگ افزایش داشته است، این در حالی است که تا چندی پیش کشورهای غربی، به ویژه اتحادیه اروپا در تلاش برای مقابله با تغییرات آب و هوایی راهبرد کربن صفر را در پیش گرفته بودند.هدف از این راهبرد رسیدن به صفر خالص انتشار دی اکسید کربن است زیرا کارشناسان بر این باورند که اگر بشر می‌خواهد زنده بماند، باید استفاده از سوخت های فسیلی را کنار بگذارد. به این ترتیب اتحادیه اروپا با افزایش سرمایه‌گذاری برای تولید انرژی‌های پاک، متعهد شده بود تا سال ۲۰۵۰ به هدف کربن صفر دست پیدا کند، اما با حمله نظامی روسیه به اوکراین و کاهش عرضه گاز طبیعی، کشورهای اروپایی چاره‌ای جز بازگشت دوباره به زغال‌سنگ را پیش پای خود ندیدند. به این ترتیب قیمت جهانی این سوخت کربن‌زا، رشدی در حدود 170درصد را تجربه کند.

گزارش‌ها حاکی از آن است که تولید زغال‌سنگ در چین (که صاحب حدود یک‌سوم معادن فعال در جهان است) در آستانه فصل سرد، روند صعودی داشته، اما چون صادرکنندگان برتر استرالیا و اندونزی با محدودیت‌های تولید مواجه شده اند و تولیدکننده اصلی افریقای جنوبی، به دلیل مشکلات لجستیکی با محدودیت روبه‌رو است، روند افزایشی قیمت در بازارهای جهانی ادامه یافته و شاخص‌ها همچنان صعودی است. به این ترتیب به نظر نمی‌رسد که به زودی بازار داغ زغال سنگ از سکه بیفتد.اما بازار عرضه و تقاضای زغال در کشور  ما چگونه است؟ و آیا از نمد این افزایش قیمت کلاهی نصیب آن شده است یا خیر؟ ایران از نظر میزان ذخایر زغال‌سنگ در حد متوسط جهانی است و ذخایر زمین شناسی این کانی سیاه در ایران حدود 14 میلیارد تن و ذخایر قطعی حدود 1.2 میلیارد تن برآورد شده است. در حال حاضر تنها خریدار عمده زغال سنگ داخل کشور شرکت ذوب آهن اصفهان است و میزان مصرف سایر واحدهای صنعتی در مقایسه با آن چندان زیاد نیست.

واردات۵۸۳ میلیون دلاری

دبیر انجمن زغال‌سنگ ایران با اشاره به اینکه در سال گذشته ۵۸۳ میلیون دلار صرف واردات زغال‌سنگ شده است، گفت: ذوب‌آهن در حال حاضر هرتن زغال‌سنگ را با قیمت ۱۲ میلیون تومان وارد می کند، در حالی که قیمت زغال‌سنگ داخلی ۴ میلیون تومان است. به گزارش دنیای معدن، سعید صمدی با اشاره به اینکه 50 سال پیش مجموعه ذوب آهن، معادن زغال‌سنگ و سنگ آهن ایران مرکزی، با هم مجموعه‌ای را تشکیل می‌دادند، گفت: این وابستگی تا دهه 70 ادامه داشت تا اینکه ذوب آهن با اعلام اینکه کار ما تخصصی است، معادن زغال سنگ را به دولت واگذار کرد.

وی با بیان اینکه در دهه 80 عمده معادن زغال سنگ خصوصی شدند، افزود: ذوب‌آهن برای تامین زغال‌سنگ مورد نیاز خود در سال 91 معادن زغال‌سنگ البرز شرقی و سال گذشته هم معادن زغال‌سنگ البرز مرکزی را خریداری کرد.

قیمت باید اصلاح شود

صمدی تصریح کرد: ما به هیچ عنوان مخالف ورود ذوب آهن به حوزه معدنداری نیستیم اما به نظر می‌رسد در این شرایط به جای این گونه فعالیت‌ها باید قیمت‌های خرید زغال سنگ را اصلاح کنیم.

دبیر انجمن زغال‌سنگ ایران اظهار کرد: میزان تولید زغال سنگ در کشور یک میلیون و 700 هزار تن است، در حالی که نیاز داخلی، 3 میلیون و 700 هزار تن است. این فاصله از طریق واردات پر می‌شود که در همین راستا در سال گذشته 583 میلیون دلار صرف واردات زغال سنگ شده است. صمدی اضافه کرد: ذوب آهن در حال حاضر هر تن زغال سنگ را با قیمت 12 میلیون تومان وارد می‌کند، در حالی که قیمت زغال سنگ داخلی 4 میلیون تومان است. به نظر می‌رسد برای حمایت از معادن زغال سنگ باید قیمت‌ها منطقی تعیین شود تا سرمایه گذاری در این بخش  و پیرو آن میزان تولید هم افزایش پیدا کند. وی گفت: امروز معادن زغال سنگ نیازمند اصلاح قیمت‌ هستند تا تولید افزایش پیدا کند و نیاز ما به واردات کاهش یابد؛ در غیر این صورت از یک سو هزینه زیادی باید صرف واردات شود و از سوی دیگر معادن زغال سنگ توسعه نخواهند یافت.

مبنا قیمت جهانی نیست

صمدی گفت: بحران انرژی در دنیا تقاضای زغال سنگ را افزایش داده و کشوری مثل آلمان در برخی نیروگاه‌ها زغال سنگ را جایگزین گاز کرده است و قیمت جهانی زغال سنگ نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد تقریبا ۲۰۰ درصدی داشته است. وی ادامه داد: در فرمول محاسبه قیمت زغال سنگ در کشور ما مبنا نرخ شمش فولاد خوزستان است، نه قیمت های جهانی! از این رو می‌توان گفت شرکت‌های زغال سنگ در بازار سرمایه فعلاً از افزایش قیمت‌های جهانی بهره‌ای نبرده‌اند.

شکنندگی در تامین

محمدجعفر صالحی، معاون خرید ذوب آهن اصفهان پیش‌تر در گفت‌وگویی با چیلان درباره تامین مواد اولیه این شرکت اظهار: ذوب آهن نه از یارانه انرژی سهمی دارد و نه از مواد اولیه؛ بنابراین شرایط تأمین مواد اولیه ذوب آهن بسیار شکننده است.

قیمت زغال داخلی نباید افزایش یابد

صالحی درباره افزایش قیمت زغال سنگ و کک در بازارهای جهانی و تامین این مواد گفت: در بخش واردات قیمت زغال افزایش زیادی داشته و همین مسئله سبب می‌شود ما در تامین مواد وارداتی با مشکل مواجه شویم. معاون خرید ذوب آهن اصفهان گفت: این روز‌ها زمزمه‌ای مبنی بر افزایش قیمت زغال داخلی به گوش می‌رسد و بهانه این افزایش قیمت نیز افزایش قیمت جهانی این محصول عنوان می‌شود. متاسفانه کیفیت زغال داخلی اصلا قابل قیاس با مشابه خارجی آن نیست و به دلیل همین کیفیت پایین است که ما مجبوریم بخشی از نیاز خود را وارد کنیم. ما تاکنون به خوبی از معادن زغال سنگ داخلی حمایت کرده‌ایم و حاشیه سود شرکت‌های زغال سنگ بورسی بالاتر از ۵۰ درصد است. این شرکت‌ها نباید انتظار داشته باشند منبع سرمایه‌گذاری آنها برای استخراج بیشتر از محل افزایش قیمت فروش حاصل شود، بلکه سودآوری آنها باید از محل فروش باشد و هزینه سرمایه‌گذاری را باید از منابع دیگری تأمین کنند.

زغال سیاه و بورس سبز

اواخر شهریور سال جاری خبر صدور مجوز صادرات زغال‌سنگ منتشر شد و این موضوع مورد توجه خریداران در بورس تهران قرار گرفت. به این ترتیب 4 نماد صنعت استخراج زغال سنگ بورس تهران با ورود پول حقیقی قابل توجهی مواجه شدند و قیمت سهام آنها رشد خوبی را تجربه کرد.

در ادامه این تغییر و تحولات اتاق بازرگانی مشترک ایران و پاکستان هم اعلام کرد مقرر شد زغال‌سنگ مورد نیاز پاکستان از طریق ایران تامین شود. سقف صادرات زغال سنگ به پاکستان مشخص نیست اما احتمال می‌رود سالانه 500 هزار تن زغال‌سنگ از ایران به این کشور صادر شود.  گفته می‌شود در حال حاضر تجارت ایران با پاکستان به شکل تهاتر است و برنج، کنجد و میوه‌های گرمسیری مانند انبه و نارنگی وارد و فرآورده‌های نفتی، گازی و کالاهای کشاورزی به این کشور صادر می‌شود.

سخن پایانی

بد نیست در پایان این گزارش صدای کارگران فعال در معادن زغال سنگ را هم بشنویم که بر این باورند که صنعت زغال سنگ داخلی از طرف دولت هیچگونه حمایتی نمی‌شود و در عوض زغال‌سنگ وارداتی از چین جای تولید داخل را گرفته است.

آنها می‌گویند محصولات داخلی که کارگران کشور خودمان با سخت‌ترین شرایط آن را استخراج می‌کنند، مورد بی‌مهری واقع می‌شود اما در عوض زغال‌سنگ چینی به بازار سرازیر شده و به همین دلیل پیمانکاران از افزایش دستمزد کارگران ناراضی هستند و گله دارند. با این اوصاف شاید ورود به بازارهای صادراتی بتواند فرصتی برای رشد سودآوری شرکت‌های زغال سنگی باشد.