بورس تهران دومین هفته پاییز را هم قرمزپوش آغاز کرد و روند ریزشی شاخص بورس در این هفته ادامه یافت. ریزش نماگر بورس در شرایطی رقم خورد که در روز شنبه شاهد عبور دلار از مرز ۳۳ هزار تومان در بازار آزاد بودیم. نوسان نرخ دلار در محدوده ۳۲ و ۳۳ هزار تومانی در روزهای شنبه و یکشنبه ادامه یافت، با این وجود، حتی روند صعودی نرخ دلار نیز نتوانست مانع ریزش بورس تهران شود. پایگاه اینترنتی واشنگتن فری‌بیکن مدعی‌شده مقام‌های ارشد دولت امریکا طی یک جلسه توجیهی محرمانه به کنگره امریکا اطلاع داده‌اند که مذاکرات غرب با ایران برای احیای برجام به بن‌بست رسیده است. انتشار این خبر از مهم‌ترین دلایل ریزش بورس تهران در روزهای گذشته بوده است. در همین حال، انتشار اخباری مبنی بر اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران، از ریزش بورس حمایت کرد. البته در روز یک‌شنبه 10 مهر، اخباری مبنی بر آزادی زندانیان امریکا از سوی ایران درمقابل آزادسازی منابع مسدود شده ارزی کشورمان منتشر شد که برای ساعاتی نرخ ارز را کاهش داد و حتی به ۳۲۶۰۰ تومان نیز رساند. این نوسانات در روز دوشنبه 11 مهر ادامه یافت و در بیشتر ساعات روز دلار با قیمت بالاتر از ۳۳ هزار تومان معامله شد. مدیر مدیر نظارت بر بورس‌های سازمان بورس از تزریق ۵۰۰ میلیارد تومان به حساب صندوق تثبیت بازار سرمایه خبر داد. البته انتشار دو خبر مثبت یادشده در روز یکشنبه نتوانست مانع ریزش بورس تهران شود و تاثیر ویژه‌ای بر عملکرد بورس داشته باشد. روند ریزشی یادشده حتی در روز دوشنبه نیز ادامه یافت. در چنین شرایطی، فعالان بازار سرمایه معتقدند ابهامات حاکم بر بورس تهران به‌مراتب قوی‌تر هستند و اثرگذارتر از اخبار مثبت موردبحث عمل می‌کنند.

بورس تهران از رونق افتاد

فردین آقابزرگی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: عملکرد بازار سرمایه از متغیرها و شاخصه‌های اقتصادی نشأت می‌گیرد. در ماه‌های اخیر با وجود عملکرد مثبت اغلب شرکت‌های فعال در بورس تهران در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، شاهد از رونق افتادن عملکرد بازار سرمایه کشور هستیم.

وی افزود: با این وجود، نبود تطبیق میان زیرساختارهای بازار سرمایه از منظر قانونی و سازکارهای معاملاتی با ظرفیت‌های کنونی بورس تهران، یکی از دلایل اصلی بروز چنین چالش‌هایی است. بازار سرمایه ما همچنان با رویه‌های ۵ تا ۱۰ سال گذشته فعالیت می‌کند. نهاد ناظری به‌نام سازمان بورس، به‌تنهایی به‌عنوان متولی این بخش به‌دنبال استیفای حقوق سهامداران است. با این وجود همچنان شاهد تدوین استراتژی‌های دستوری و سیاست‌های پولی و مالی به ضرر بازار سرمایه هستیم. مادامی‌که در ترکیب شورای عالی بورس و اتاق‌های فکر بازار سرمایه و تصمیمات اثرگذار اقتصادی، نماینده تشکل‌های خودانتظام همچون کانون سهامداران حقیقی، کانون سبدگردان‌ها نباشند و در تصمیم‌گیری‌ها سهیم نشوند، نباید به تغییر شرایط امید داشت.

آقابزرگی گفت: بورس ما با ظرفیت‌های قابل‌توجه کنونی همچنان براساس قانون ۲۰ سال گذشته، فعالیت می‌کند، درنتیجه این بازار از کارآیی لازم برخوردار نیست.

این کارشناس بازار سرمایه اظهار کرد: به‌عنوان مثال، پس از گذشت ۸ ماه تلاش فعالان بازار سرمایه، مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، در نامه‌ای نسبت به سیاست اقتصاد دستوری معترض شدند.

وی گفت: در همین حال باید خاطرنشان کرد که بورس تهران نیز به تأسی از شرایط سیاسی کشور، واکنشی را از خود به نمایش گذاشته که با قرمزپوشی تابلو بورس همراه بوده است. قرمزپوشی بورس تهران و ریزش‌های مداوم شاخص حکایت از آن دارد که تا زمانی که اصلاحات لازم در بازار سرمایه حاکم نشود، توانایی و قدرت کافی برای تنظیم امور بازار سرمایه وجود نخواهد داشت.

آقابزرگی در ادامه افزود: در روزهای گذشته شاهد روند رو به رشد نرخ دلار در بازار آزاد بودیم. تا جایی‌که نرخ این اسکناس از مرز ۳۳ هزار تومان نیز فراتر رفت. در حالت کلی انتظار می‌رفت دلار محرک بورس تهران باشد و روند صعودی این ارز به ارتقای ارزش بازار سهام منتهی شود. با این وجود باید تاکید کرد که سیاست‌های سرکوب قیمتی در بازار دلار نیز به چشم می‌خورد. کما اینکه انتظار می‌رود اگر کنترل نرخ دلار برداشته شود، بهای این ارز در بازار آزاد به بیش از ۴۰ هزار تومان نیز افزایش یابد.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: با توجه به فشاری که در تنظیم بازار دلار وجود دارد، نباید به اثرگذاری جدی این رشد قیمتی بر عملکرد بورس تهران، امید داشت.

آقابزرگی در پیش‌بینی عملکرد بورس تهران اظهار کرد: عملکرد بازار سرمایه در بازه بلندمدت ۳ تا ۵ ساله مثبت پیش‌بینی می‌شود. بورس تهران در چند سال اخیر فراز و نشیب‌های متعددی را پشت‌سر گذاشته است. اتفاقات سیاسی داخلی و خارجی متعددی بر عملکرد بورس تهران اثرگذار بودند، با این وجود، بورس تهران توانست از پس این ناملایمات سیاسی و اقتصادی عبور کند. وی گفت: حال چنانچه قرار به ارزیابی عملکرد بورس تهران در آینده باشد، باید عملکرد هر صنعت و میزان فروش و سودآوری شرکت‌ها به تفکیک بررسی شود. کما اینکه بررسی عملکرد این شرکت‌ها حکایت از آن دارد که بورس تهران در شرایط ارزنده‌ای قرار دارد. با این وجود، سایه سنگین دستورات دولتی، استفاده دولت از بازار سرمایه برای تامین نقدینگی و اراده حاکم مبنی بر خروج سهامداران خرد حقیقی که از سال ۱۳۹۹ وارد بورس تهران شده‌اند، از مهم‌ترین موانع بازگشت رونق به بازار سرمایه هستند. این اراده به‌دنبال برقراری ثبات و آرامش در بورس تهران است، اما در اجرای این هدف، زیاده‌روی می‌شود. سرخرده کردن سهامداران با هدف خروج آنها از بورس، سیاست اشتباهی است که تجدیدنظر در آن ضروری به‌نظر می‌رسد.

وی افزود: عملکرد بورس تهران در ۲ ماه نخست امسال مثبت بود و شاخص کل ۱۶ درصد رشد یافت. این در حالی بود که شاخص کل بورس در کل سال گذشته ۴.۵ درصد ارتقا یافت، اما بسیاری از سیاست‌گذاران از روند رو به رشد بورس تهران در بازه زمانی کوتاه‌مدت هراس دارند و مانع تداوم آن می‌شوند. این ممانعت با اجرای سیاست‌هایی همچون حذف عرضه‌های اولیه به‌عنوان یکی از جذابیت‌های بازار سرمایه اجرایی شد. در ادامه انتشار اوراق دولتی برابر ۱۰ هزار میلیارد تومان در خرداد نیز از روند رو به رشد بورس تهران جلوگیری کرد؛ بنابراین در سیاستی متضاد سال ۱۳۹۹، زمینه سرکوب تقاضا برای خرید سهام از بورس تهران اجرایی و منجر به افت مداوم ارزش بورس شد.

پاییز ریزشی بازار سرمایه

مصطفی صفاری، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: بورس دماسنج اقتصاد است. پارامترهایی که از آنها با عنوان شاخص مقدم یاد می‌شود، وضعیت اقتصاد سیاسی کشور را پیش‌بینی می‌کنند. بورس، میزان پروانه‌های ساخت‌وساز، فروش کالاهای بادوام، میزان بیکاری و اشتغال و.. جزو پارامترهای یادشده هستند؛ بنابراین تمامی شوک‌های سیاسی و اقتصادی، اثر خود را در بورس می‌گذارند. بازار سرمایه هم‌زمان به‌عنوان یک شاخص گذشته‌نگر و آینده‌نگر عمل می‌کند.

صفاری گفت: به‌عنوان مثال در هفته‌های گذشته و به‌دنبال افزایش نرخ بهره از سوی بانک‌های مرکزی، اقتصادهای بزرگ دنیا همچون امریکا و انگلیس و...، به افت بازار سهام در سطح جهانی منتهی شد. وی افزود: در حال‌حاضر نرخ بهره اوراق منتشرشده از سوی دولت برای تامین بودجه یا نقدینگی موردنیاز دولت، بالاست و همین موضوع P/E بازار سرمایه را کم می‌کند.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: تردید نسبت به چشم‌انداز آینده سیاسی و اقتصادی کشور و نبود اطمینان نسبت به شرایط، از دیگر عوامل منفی اثرگذار بر بورس تهران هستند. در یک سال گذشته و به‌ویژه چند ماه اخیر، نتیجه مذاکرات برجامی، از مهم‌ترین فاکتورهای موثر بر عملکرد بازار سرمایه ما بوده است. در شرایطی که دورنمای روشنی از رفع تحریم‌ها وجود ندارد و مذاکرات تا این حد زمان‌بر شده، نمی‌توان به آینده بسیاری از بازارهای مولد، امید داشت.

صفاری در ادامه گفت: نرخ ارز و نرخ مصوب برای فروش دلار توسط صنایع صادرات‌محور نیز دیگر موضوعی است که چالش‌های بسیاری را به صنعتگران تحمیل می‌کند. وی افزود: متاسفانه در هفته‌های گذشته، شاهد تصمیمات ناگهانی و فروش آنی سهام به‌ویژه از سوی سهامداران حقیقی خرد بودیم که روند ریزشی بورس را تقویت کرد. به همین دلیل نیز در ۲۰ روز اخیر شاهد خروج منابع از بازار سرمایه بودیم.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: طبیعتا سیاست‌های حمایت‌گرانه از بورس تهران و همچنین پیش‌بینی‌پذیری اقتصاد و آرامش سیاسی به عملکرد بورس تهران کم می‌کند. با این وجود، هیچ‌کدام از شاخصه‌های یادشده در کشور جریان ندارد.

صفاری گفت: به‌عنوان مثال، رئیس دولت سیزدهم قبل از عید از لزوم عرضه سهام دولت در شرکت‌های خودروسازی در نیمه نخست امسال خبر داد، اما با عبور از نیمه نخست سال ۱۴۰۱، هیچ خبری از واگذاری سهام خودروسازان به میان نیامده است. گویی دست‌های پشت‌پرده مانع وعده تحقق چنین وعده‌هایی می‌شود که درنهایت به ضرر سهامداران است. به‌ویژه آنکه بسیاری از فعالان بورس تهران با توجه به همین وعده اقدام به خرید سهام کرده‌اند. در چنین شرایطی، شاهد گسترش فضای نااطمینانی در اقتصاد کشور هستیم. عمل نکردن به وعده‌ها روی هم تلمبار شده‌اند و مشکلات کنونی را پدید آورده‌اند.

وی در پایان و در ارزیابی عملکرد بورس تهران تا پایان سال اظهار کرد: از آنجا که آینده با ابهام روبه‌رو است و اطلاعات جدیدی نیز منتشر نشده، نمی‌توان آینده بورس تهران را پیش‌بینی کرد. در واقع همچنان ابهام مهم‌ترین چالش و فاکتور اثرگذار بر بورس تهران است.

سخن پایانی

شرایط حاکم بر بورس تهران حکایت از آن دارد که این بازار جذابیت کافی برای سرمایه‌گذاری ندارد. دورنمای مذاکرات برجام که بیش از پیش تاریک و مبهم به‌نظر می‌رسد، رکود احتمالی که اقتصاد دنیا را تهدید می‌کند و روند نزولی بهای فلزات در بازارهای جهانی، از مهم‌ترین دلایل ریزش بورس در روزهای گذشته بوده است. روند رو به رشد نرخ دلار نیز در بازار آزاد نتوانست از موج ریزشی شاخص بورس جلوگیری کند. البته این روند رو به رشد نرخ دلار و گذر آن از مرز ۳۳ هزار تومان نیز تحت‌تاثیر اخبار منفی از مذاکرات برجام و اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران بوده است. وزارت خزانه‌داری امریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد، ۱۰ شرکت و یک کشتی را به بهانه تسهیل صادرات نفت ایران در فهرست تحریم قرار داده؛ بنابراین طبیعتا اثرات منفی چنین اخباری بر عملکرد بورس تهران به‌مراتب قوی‌تر از رشد دلار بوده است.