در این روز از افراد مصرف‌کننده دخانیات خواسته می‌شود تا ۲۴ ساعت از استعمال دخانیات صرف‌نظر کنند، اما تجارت پرسود دخانیات به‌ویژه سیگار، تمام دولت‌ها و فعالان تجاری را برای استمرار چرخه اقتصادی این کالاها ثابت‌قدم کرده است. نگاهی اجمالی بر اقتصاد جهانی و ابعاد بین‌المللی تجارت دخانیات نشان‌دهنده این اهمیت بوده و به‌نظر می‌رسد مقابله با چنین فعالیت اقتصادی پرسودی، تنها با کنش‌های اجتماعی امکان‌پذیر نباشد.

تجارت کالاهای پرسود جهان

تنباکو به‌عنوان ماده اصلی تولید کالاهای دخانی، همواره تجارت پرسودی را سالانه به جیب دولت‌ها و حتی فعالان غیرقانونی آن می‌ریزد. براساس آمار oec.world در سال ۲۰۲۰، تنباکوی خام که همچون دخانیات خام نیز شناخته می‌شود، با معامله ۸.۳۵ میلیارد دلار، رتبه  357  را در محصولات پرمعامله جهان دارا است. بین سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰، صادرات تنباکو خام ۱۵ درصد کاهش یافت و از ۹.۸۲ میلیارد به ۸.۳۵ میلیارد دلار رسید. تجارت دخانیات خام ۰.۰۵ درصد از کل تجارت جهانی را تشکیل می‌دهد که رقم قابل‌توجهی است.

در میان کالاهای دخانی و مشتقات تنباکو، سیگار به‌عنوان پرمصرف‌ترین آنها شناخته شده و در جایگاه ۱۲۱ تجارت کالاهای پرسود جهانی ایستاده است. باید توجه کرد تولید، خرید و فروش کالاهای با پایه تنباکو تنها تجارت دخانیات نبوده و محصولاتی مانند سیگارهای الکترونیکی نیز جزوی از این اقتصاد به‌حساب می‌آیند.

ژاپن و لهستان، بزرگ‌ترین تاجران سیگار

تولید تنباکو در ایالات‌متحده از دهه ۱۹۸۰ به‌طورقابل‌توجهی کاهش یافته است، اما ایالات‌متحده همچنان یکی از تولیدکنندگان اصلی برگ تنباکو است. ایالات‌متحده پس از چین، هند و برزیل، چهارمین کشور بزرگ تولیدکننده تنباکو در جهان محسوب می‌شود. در سال ۲۰۲۰، برزیل بزرگ‌ترین صادرکننده تنباکوی تولیدنشده (تنباکوی طبیعی) از نظر حجم صادرات بود. کمابیش نیم میلیون کیلوگرم تنباکوی تولیدنشده در آن سال از برزیل صادر شد. در مقایسه، چین دومین صادرکننده بزرگ این کالا در سال ۲۰۲۰ بود و حدود ۱۸۶ میلیون کیلوگرم تنباکوی تولیدی صادر کرد. براساس آمار کمیسیون تجارت فدرال ایالات‌متحده (FTC)، کل مقدار تنباکوی بدون دود فروخته‌شده توسط تولیدکنندگان به عمده و خرده‌فروشان در ایالات‌متحده حدود ۱۲۶ میلیون پوند در سال ۲۰۱۹ بود که نسبت به فروش ۱۲۸.۴۱ میلیون پوند این محصول در سال ۲۰۱۸، کاهش داشت. در فاصله زمانی ژوئن ۲۰۱۸ تا ژوئن ۲۰۱۹، 3 شرکت Altria Group Inc.، British American Tobacco و Swedish Match حدود ۹۸ درصد از فروش دلاری تنباکوی بدون دود را به خود اختصاص دادند که در مجموع بیش از ۶ میلیارد دلار فروش داشتند.

در سال ۲۰۲۰، بزرگ‌ترین صادرکنندگان سیگار حاوی تنباکو به‌ترتیب لهستان با ۴.۰۶ میلیارد دلار، امارات‌متحده‌عربی ۳.۴۶ میلیارد دلار، آلمان ۱.۳۸ میلیارد دلار، لیتوانی ۱.۰۵ میلیارد دلار و جمهوری‌چک با صادرات ۹۲۸ میلیون دلار سیگار بودند. از سویی دیگر، در همین سال، ژاپن با بیش از ۲.۲ میلیارد دلار واردات سیگار حاوی تنباکو، بزرگ‌ترین واردکننده این محصول دخانی شناخته شد. پس از آن، ایتالیا با ۱.۸۷ میلیارد دلار، آلمان ۱.۶۱ میلیارد دلار، اسپانیا ۹۹۱ میلیون دلار، عراق ۹۲۱ میلیون دلار و فرانسه با واردات ۷۲۸ میلیون دلار به‌عنوان مهم‌ترین واردکنندگان سیگار به‌شمار می‌روند.

سیگار کمترین تعرفه تجارت را دارد

در سال ۲۰۱۸، متوسط تعرفه سیگارهای حاوی تنباکو ۱۱.۳ هزار درصد بود؛ این رقم نشان می‌دهد سیگار کمترین نرخ تعرفه را در جهان میان طبقه‌بندی محصولات برمبنای HS-CODE دارد. (کد بین‌المللی کالا یا HS-CODE کد کالای بین‌المللی است که جزئیات کالا را در بازارهای تجارت خارجی مشخص می‌کند.) براساس آمار oec.world، کشورهایی که بالاترین تعرفه وارداتی برای سیگارهای حاوی تنباکو دارند به‌ترتیب جزایر کوک با ۳۸.۷ میلیون درصد، سنت کیتس و نویس ۴۹۵ هزار درصد، مصر ۴۱۴ هزار درصد، سوئیس ۳۵۷ هزار درصد و لیختن اشتاین ۳۵۷ هزار درصد هستند. از سویی دیگر، نرخ تعرفه واردات سیگار در کشورهای مصر، موریس، امارات‌متحده‌عربی، ارمنستان و هنگ‌کنگ صفر درصد است.

اقتصاد سیگار امریکا

ایالات‌متحده به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان تنباکو و محصولات زنجیره آن، اقتصاد وابسته‌ای به این کالاها در تجارت داخلی و خارجی دارد. براساس آمار کمیسیون تجارت فدرال ایالات‌متحده (FTC)، در طول سال ۲۰۱۷، حدود ۲۴۹ میلیارد نخ سیگار در ایالات‌متحده فروخته شد که این رقم کاهش ۳.۵ درصدی را نسبت به سال ۲۰۱۶ نشان می‌دهد. 4 شرکت فیلیپ موریس امریکا، رینولدز امریکن، ITG برندز و لیگت، حدود ۹۲ درصد از فروش سیگار در ایالات‌متحده را به خود اختصاص دادند.

واردات سیگار برای امریکا بیشتر از 2 کشور کانادا و کره‌جنوبی انجام می‌شود. حدود ۸.۳ درصد از موجودی سیگار ایالات‌متحده در سال ۲۰۱۶ و ۷.۹ درصد در سال ۲۰۱۷ را سیگارهای وارداتی تشکیل می‌دهند. به‌طور متوسط، ۴۴.۳ درصد از مالیات غیرمستقیم فدرال و ایالتی در امریکا را نرخ خرده‌فروشی سیگار تشکیل می‌دهد.

بازار سیگار در دست برندهای نام‌آشنا

در سال ۲۰۲۰، سیگارهای حاوی تنباکو با تجارت ۲۰.۸ میلیارد دلار، ۱۲۱ امین محصول پرمعامله جهان بود. براساس آمار کمیسیون تجارت فدرال ایالات‌متحده (FTC)، بین سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰، صادرات سیگارهای حاوی تنباکو به‌میزان ۱۱.۴ درصد کاهش یافت و از ۲۳.۴ میلیارد دلار به ۲۰.۸ میلیارد دلار رسید. شرکت امریکایی فیلیپ موریس اینترنشنال با کمی بیش از ۳۱.۵ میلیارد دلار فروش، نخستین شرکت پیشرو در میان شرکت‌های دخانیات در سراسر جهان در سال ۲۰۲۰ بود. این شرکت که مقر اصلی آن در نیویورک است، محصولات خود را در بیش از ۱۸۰ کشور به‌فروش می‌رساند. Marlboro از معروف و محبوب‌ترین برندهای سیگار این شرکت محسوب می‌شود، اما فیلیپ موریس اینترنشنال باوجود داشتن شناخته‌شده‌ترین برند سیگار امریکایی، سیگار در ایالات‌متحده نمی‌فروشد. بریتیش امریکن توباکو یکی دیگر از شناخته‌شده‌ترین تولیدکنندگان سیگار و تنباکو است. دفتر مرکزی این شرکت در لندن مستقر است و 4 نشان تجاری برتر این شرکت از نظر فروش شامل برند بومی دانهیل و نشان‌های امریکایی لاکی استرایک، کنت و پال مال هستند. بریتیش امریکن توباکو پس از ادغام با شرکت امریکایی آر. جی. رینولدز در سال ۲۰۰۴، یک شرکت تابعه به‌طورکامل متعلق به شرکت رینولدز امریکا است. مهم‌ترین و معروف‌ترین برند سیگار شرکت آر. جی. رینولدز، سری سیگارهای camel است. بریتیش امریکن توباکو، دومین شرکت در تجارت جهانی سیگار در سال ۲۰۲۰ بود. امپریال برندز، پس از شرکت‌های فیلیپ موریس، بریتیش امریکن توباکو به‌عنوان سومین تولیدکننده بزرگ سیگار جهان (برپایه میزان ارزش بازار) محسوب می‌شود. این شرکت همچنین بزرگ‌ترین تولیدکننده سیگارهای برگ جهان است.

گرداب سیگارهای قاچاق

در بیشتر کشورها، سیگارهای غیرقانونی بسیار ارزان‌تر از سیگارهای قانونی هستند. همواره هزینه‌های مالیاتی و تعرفه‌های وارداتی منجر شده تا هزینه تمام‌شده سیگارهای قانونی بیشتر شود. این ارزان بودن سیگارهای قاچاق سبب می‌شود تا علاقه مردم به استفاده از آنها و در نتیجه واردات غیرقانونی سیگارها افزایش یابد. افزایش علاقه و دسترسی مردم به سیگارهای ارزان قاچاق، سلامت جامعه را موردهدف قرار داده و اگر آن را در کنار فرارهای مالیاتی در این بحث قرار دهیم، تجارت سیگارهای قاچاق را می‌توان یک معضل اقتصادی-اجتماعی عنوان کرد، اما افزایش قاچاق تنها پیامد این مسئله نیست؛ افزایش تولید و واردات سیگارهای بی‌نام‌ونشان و حتی تقلبی یکی از بحران‌های مهم سیگارهای ارزان است. اگر تجارت غیرقانونی جهانی سیگار از بین برود، دولت‌ها از سال ۲۰۳۰ به بعد به‌‎طور سالانه، حداقل ۳۱ میلیارد دلار سود اضافه از تجارت سیگار کسب خواهند کرد. همچنین این اتفاق می‌تواند جان بیش از ۱۶۰ هزار نفر را در سال نجات دهد. براساس مطالعات tobaccofreekids، حذف تجارت غیرقانونی سیگار پیامدهایی از جمله افزایش کلی نرخ سیگار به‌میزان ۳.۹ درصد و کاهش ۲ درصدی مصرف جهانی سیگار را در پی خواهد داشت، اما از سویی دیگر افزایش ۳۱.۳ میلیارد دلاری درآمد دولت‌ها به‌ویژه برای کشورهای کم‌درآمد را رقم خواهد زد.

آمارهای جهانی نشان می‌دهد کشورهایی که به نسبت سایرین درآمدهای کمتری دارند، بیشتر شاهد پدیده قاچاق سیگار و تجارت غیرقانونی دخانیات هستند. در میان آمارها دیده می‌شود کشورهای با درآمد کم و متوسط، تعرفه واردات کمتری نسبت به سایر کشورها برای تجارت سیگار دارند، اما همچنان بار تجارت غیرقانونی کالاهای دخانی بر دوش این کشورها است. براساس مطالعات tobaccofreekids، ۱۲.۱ درصد از بازار سیگار در کشورهای کم‌درآمد و متوسط درآمد غیرقانونی است؛ در حالی که این میزان در کشورهای با درآمد بالا، ۹.۸ درصد است.

هزینه تبلیغات دخانیات

در سال ۲۰۱۹، بزرگ‌ترین شرکت‌های تولیدکننده دخانیات ۸.۲ میلیارد دلار برای فروش سیگار و تنباکوی بدون دود در ایالات‌متحده هزینه کردند. این مبلغ به ۲۲.۵ میلیون دلار در روز یا نزدیک به یک میلیون دلار در هر ساعت تبدیل می‌شود. هزینه‌های تبلیغاتی تنها سیگار در سال ۲۰۱۹، حدود ۷.۶۲ میلیارد دلار بوده است که نسبت به سال ۲۰۱۸ کاهش یافته است. شرکت‌های تولیدکننده سیگار در نظر گرفتند بخشی از هزینه‌های تبلیغاتی خود را در قالب تخفیف‌های قیمتی به خرده‌فروشان سیگار پرداخت کنند. این تخفیف‌های قیمتی باعث کاهش هزینه سیگار برای مصرف‌کنندگان و اقدامی موفقیت‌آمیز برای افزایش خرید سیگار شد. تولیدکنندگان تنباکو نیز در سال ۲۰۱۹ در مجموع ۵۷۶.۱ میلیون دلار برای تبلیغات و تبلیغ تنباکوی بدون دود هزینه کردند که نسبت به سال ۲۰۱۸ کاهش یافته است. محصولات تنباکوی بدون دود شامل تنباکوی خشک، انفیه مرطوب، توتون جویدنی با برگ‌های شل، تنباکوی جویدنی، اسنوس و محصولات حلال است.

بازار سیگار الکترونیکی

از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰، فروش سیگارهای الکترونیکی در ایالات‌متحده به‌طورکلی با کاهش نرخ این محصولات افزایش یافت. مجموع فروش سیگارهای الکترونیکی در این بازه زمانی ۱۲۲.۲ درصد رشد داشت. باوجود رشد کلی فروش سیگارهای الکترونیکی که جزوی از مشتقات تنباکو نیست، اما از کالاهای حوزه دخانیات محسوب می‌شود، فروش این محصول در طول زمان براساس نوع محصول نوسان داشت. به‌طورخاص، طی سال‌های ۲۰۱۴-۲۰۱۹، فروش لوازم شارژی، کارتریج‌های از پیش پرشده و مایعات الکترونیکی در طول زمان رشد ثابت و مستمر داشت. کاهش مصرف سیگار حاوی تنباکو، دلیل اصلی مصرف‌کنندگان سیگارهای الکترونیکی است. این نظریه با کنار هم قرار دادن کاهش مصرف سیگار و رشد تقاضای سیگارهای الکترونیکی، تایید می‌شود.

کاهش مصرف با افزایش قیمت‌

مصرف جهانی سیگار که در سال ۲۰۰۹ به اوج خود رسید، از آن زمان به بعد روند نزولی یافته است؛ زیرا مصرف‌کنندگان بیشتری از خطرات سلامتی مرتبط با سیگار آگاهی دارند. فروش سیگارهای فیلیپ موریس نیز در ۱۰ سال گذشته، بیش از ۳۰ درصد کاهش یافته است. اما تنها آگاهی از معایب سیگار، عامل کاهش مصرف سیگار نیست. کارشناسان معتقدند افزایش نرخ محصولات دخانی، موثرترین راه برای کاهش مصرف است. براساس آمار موجود، کارشناسان برآورد کرده‌اند افزایش ۱۰ درصدی نرخ باعث کاهش ۳ تا ۵ درصد مصرف کلی سیگار می‌شود. براساس تحقیقات tobaccofreekids، جوانان 2 تا 3 برابر بیشتر از بزرگسالان به افزایش نرخ واکنش نشان می‌دهند؛ به‌عبارتی دیگر افزایش بهای سیگار می‌تواند قشر جوان مصرف‌کننده سیگار را از خرید این کالا منصرف کند. همچنین از سویی دیگر، بخش‌های جامعه با درآمد پایین، در واکنش به افزایش نرخ دخانیات، تلاش خود برای ترک سیگار را افزایش می‌دهند. تمام این مسائل نشان‌دهنده اهمیت شرایط اقتصادی بر بازار تجارت دخانیات است. نگاهی به آمارها نیز نشان می‌دهد در کشورهایی که بنا بر دلایل مختلفی مانند مالیات و تعرفه‌های واردات، نرخ تمام‌شده دخانیات در بازار به نسبت سایر کشورها بالاتر است، میزان تقاضا برای این کالا به‌طورمحسوسی کمتر است.

سخن پایانی

روز جهانی بدون دخانیات برای جلب‌توجه نسبت به شیوع گسترده تاثیرات تنباکو بر سلامت انسان در نظر گرفته شده است. دخانیات در حال‌ حاضر منجر به مرگ‌ومیر مستقیم بالغ بر ۶ میلیون نفر در سال می‌شود و در کنار این معضل، حدود ۶۰۰ هزار مرگ غیرمستقیم تنها به‌دلیل استنشاق دود سیگار افراد سیگاری حاصل می‌شود. تمام تلاش‌های شکل‌گرفته برای کاهش مصرف دخانیات، در نهایت تبدیل به تولید سیگارهای الکترونیکی شده که به‌نظر می‌رسد این تصمیم و طرح تنها در نهایت سود غول‌های تولیدکننده سیگار و دخانیات را تامین می‌کند.