یکی از شرایط مهم توسعه پایدار، ایجاد اشتغال پایدار است و صنایع‌دستی می‌توانند در تحقق فرصت‌های شغلی و کارآفرینی نقش مهمی ایفا کنند. بنابراین می‌توان گفت، صنایع‌دستی و آثار هنری می‌توانند بازوی قوی برای برون‌رفت اقتصاد کشور از مشکلات درآمدی باشند.

 صمت در این گزارش به مناسبت روز جهانی صنایع‌دستی به بررسی اهمیت توسعه اقتصاد فرهنگ از باب این هنرصنعت پرداخته است.

ایران کشوری غنی از فرهنگ و اصالت هنری است و این را می‌توان از تنوع آثار صنایع‌دستی در جای‌جای این مرزوبوم فهمید. در واقع اقلیم‌های گوناگون منجر به خلق تنوع قومی و فرهنگی در کشور شده که خود را در آثار صنایع‌دستی و هنری به‌وضوح نشان داده است؛ از فرش تبریز گرفته تا سوزن‌دوزی

سیستانی‌ها. کارشناسان معتقدند، نقد واردشده بر نظام اقتصادی کشور این است که با وجود قدمت دیرینه کشورمان در توسعه صنایع‌دستی تاکنون اقتصاد فرهنگ را در شکلی پویا عملیاتی نکرده‌ایم.

تصدی‌گری دولت، سد راه توسعه هنرصنعت زیورآلات

رئیس انجمن علمی پژوهش‌های هنری ایران در نشست اقتصاد و کارآفرینی در عرصه زیورآلات با اشاره به اینکه تصدی‌گری دولت، ترمز راه توسعه این صنایع است، گفت: تصدی‌گری‌های دولتی در کشور هیچ‌گاه نتوانسته منجر به توسعه هنرصنعت زیورآلات باشد و عموما باعث شکست شده است. در واقع اینکه دولت در امری سلطه دارد، به معنای این نیست که خودش هم مجری و تصمیم‌گیرنده باشد و مردم بدون چون‌وچرا باید دستورات دولتی را بپذیرند. در واقع چون مردم دستور می‌گیرند و سهمی در آن تصمیم ندارند، مانند یک ماشین عمل می‌کنند و این‌گونه مانع رشد یک صنعت و بروز خلاقیت می‌شوند.

بهنام زنگی مزیت کشورهای در حال توسعه برای رشد کسب‌وکارهای کوچک را نیروی انسانی آنها دانست و افزود: این کشورها با کمک منابع انسانی می‌توانند اقتصاد خود را بهبود ببخشند؛ ما در کشورمان باید شناخت کافی نسبت به منابع انسانی خود داشته باشیم و آن را به‌عنوان یک ابزار مکانیکی یا ماشینی نبینیم. در حقیقت باید به‌عنوان یک نیروی مولد و خلاق که ایده و اثر تولید می‌کند، نگاه کنیم.

زنگی با اشاره به اهمیت درج سلایق فردی در تولید زیورآلات گفت: امروزه فناوری‌ها به ما این امکان را می‌دهد سراغ سلیقه‌های فردی افراد برویم؛ در واقع این امر کمک زیادی به کسب‌وکارهای کوچک می‌کند و باعث می‌شود بتوانیم نیاز مصرف‌کننده را ملاک قرار بدهیم و به سلایق و خاستگاه زیبایی‌شناختی آن توجه کنیم.

وی گفت: واقعیت آن است که اقتصاد کشور ناپایدار است و برای توسعه کارآفرینی، داشتن یک اقتصاد پایدار اهمیت زیادی دارد. با توجه به اینکه تحریم‌ها و بعد همه‌گیری کرونا آسیب زیادی به اقتصاد کشور زده، زمینه‌های اصیل فرهنگی و هنری در اقوام ایرانی این ظرفیت و قابلیت را داشته که برای هر قومی یک اهرم اقتصادی شود.

تاریخچه‌ای غنی در زیورآلات داریم

زنگی افزود: کشور ما هنربنیان است و همواره در طول تاریخ و در تمام شئونات زندگی روزمره مردم، هنر جریان داشته و ایرانیان با نمایش جلوه‌های هنری معروف بوده‌اند.

گفتنی است در هنرصنعت زیورآلات هم شاهد دوره‌های بسیار درخشانی بودیم. ایرانیان با فلز، آلیاژها و طلا اشیای زینتی زیادی ساختند و همین امر موجب اعتبار تاریخی ایران در ساخت زیورآلات شده است.

به‌گفته وی، در گذشته‌های دور اغلب هنرمندان ایرانی از هوش هندسی بالایی در ساخت زیورآلات برخوردار بوده‌اند و خوشبختانه امروزه هم با جمعیت جوان خلاقی روبه‌رو هستیم که خوب توانستند استعداد خود را به نمایش بگذارند. بنابراین آنچه در شرایط فعلی به آن نیاز داریم، کارآفرینی در صنعت زیورآلات است که در کشورمان ظرفیت چشمگیری دارد.

زنگی در ادامه ارزش‌افزوده صنعت جواهرات را بیش از ۹۰ برابر دانست و اظهارکرد: عموما در شرایطی که مواد خام را با هنر و صنعت فرآوری می‌کنیم، محصول تولیدی تا ۹۰ برابر ارزش‌افزوده پیدا می‌کند و این درحالی است که هیچ‌کدام از حوزه‌های صنعتی چنین ارزش‌افزوده‌ای ندارند؛ بنابراین کارآفرینی در عرصه زیورآلات خود یک اقبال‌گری است.

وی در ادامه با اشاره به دیگر مزایای صنعت زیورآلات در بحث کارآفرینی گفت: از آنجایی که توسعه هنرصنعت زیورآلات نیازمند تجهیزات پیچیده و فناوری‌های پیشرفته نیست و با دستگاه‌های ساده دستی هم می‌توان آن را ساخت و از طرفی هم به‌دلیل وزن کم، نقل‌وانتقال مکانی این نوع کالاها بسیار ساده است، صادرات و تجارت در این عرصه امکانات مطلوبی به فعالان می‌دهد.

گفتنی است که حمل‌ونقل از گمرک موضوعی بسیار مهم در توسعه صادرات یک محصول است؛ بنابراین هزینه تولید در صنعت زیورآلات پایین است. علاوه بر موارد یادشده امکان تولید فردی هم در این صنعت از دیگر مزایای مثبت آن است.

به‌گفته زنگی، مزیت مهم دیگری که هنرصنعت زیورآلات دارد، این است که می‌تواند به توزیع عادلانه درآمد در کشور کمک کند. به همین دلیل توصیه می‌شود دولتمردان و تصمیم‌گیران اقتصادی ما به این ویژگی هنرصنعت زیورآلات توجه ویژه داشته باشند.

طراحی به کانی‌های خام جلوه بخشید

زنگی با اشاره به سیر تاریخی ارزشمند شدن زیورآلات، درباره عوامل توسعه این هنرصنعت گفت: در یک روند تاریخی زمانی انسان متوجه ارزش مادی زیورآلات شد که به کانی‌های گران‌قیمت مانند زمرد، الماس، یاقوت و... دست یافت؛ تا پیش از آن، انسان معمولا از اشیایی مانند استخوان و گیاهان برای خود وسایل زینتی می‌ساخت تا اینکه هنر طراحی نقش مهمی در زیبایی‌شناسی آن ایفا کرد. در حقیقت، عامل اصلی در توسعه صنعت زیورآلات طراحی است.

دوره شکوفایی طراحی زیورآلات

این کارشناس افزود: بار ارزش مادی هنرصنعت زیورآلات، بر طراحی استوار است، چراکه به هر حال طلا یا سنگ‌های قیمتی در هر کشوری یافت می‌شود اما آنچه یک اثر هنری را در کشوری متمایز می‌کند، روش طراحی آن است. عصر ساسانی دوره شکوفایی طراحی زیورآلات در ایران بود اما متاسفانه چنین رشدی ادامه نداشت و امروزه اغلب تولیدکنندگان ما با نگاه به‌دست همسایگان اشیای زینتی می‌سازند.

در حالی که یک برند زمانی به‌وجود می‌آید که برگرفته از بنیان‌های اجتماعی باشد. همان‌گونه که پیش‌تر هم اشاره شد، توجه به خرده‌فرهنگ‌ها در طراحی زیورآلات، از رویکردهای مهمی است که امروزه طراحان باید در عصر جهانی‌سازی هنرصنعت زیورآلات به آن توجه کنند.

 زنگی خاطرنشان کرد: آذین‌گری و توجه به زیورآلات در تمامی خرده‌فرهنگ‌های ما وجود داشته و ما باید از این ظرفیت نهفته نهایت استفاده را ببریم.

مالکیت فکری باید منجر به تولید ثروت شود

یکی دیگر از مولفه‌های مهم در توسعه صنایع‌دستی در بستر اقتصاد و کسب سود از این صنایع، امنیت ایده یا اهمیت مالکیت فکری است. اینکه صاحبان ایده در این زمینه هم در کنار استارت‌آپ‌های فناورانه خواهان امنیت ایده‌هایشان هستند، امری پذیرفتنی است.

محمود حکمت‌نیا، معاون حقوق مالکیت فکری وزارت دادگستری در این زمینه به سیناپرس گفت: تصور من این است که در حوزه مالکیت فکری دچار یک فهم ناقص هستیم؛ اساسا مالکیت فکری یک بحث اقتصادی-حقوقی است و باید منجر به تولید ثروت شود.

مالکیت فکری یک ابزار هوشمندانه برای تبدیل فناوری، ادب، هنر و ابتکار به ثروت است. برای تبدیل ثروت نیز کنشگران گوناگونی نیاز است و باید صنعت وارد شود.

برخلاف آنچه در ایران مطرح است و دانشگاه‌هامحور هستند در مالکیت فکری صنعت‌محور است و دانشگاه باید نیاز صنعت را برآورده کند. در حوزه مالکیت ادبی، هنری و امور فرهنگی، صنایع بسیار گوناگونی داریم که می‌تواند تبدیل به ثروت شود.

مشکل ریشه‌ای کپی‌رایت

وی با اشاره به اینکه حوزه کپی‌رایت حدود ۳۰۰ صنعت را از خود متاثر می‌کند، تصریح کرد: براساس آمارهای جهانی میزان تاثیر حوزه کپی‌رایت بر درآمد ناخالص داخلی کشورها بین ۲ تا ۹ درصد است؛ به‌واقع بالای هزار میلیارد دلار از درآمد کشورها ناشی از مالکیت ادبی و هنری است.

 یکی از زیرساخت‌هایی که برای تصمیم‌گیری حاکمیت لازم است افزون بر اینکه باید قانون وجود داشته باشد، وجود اطلاعات و آمار است.

بنابراین به سازمان استاندارد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت دادگستری پیشنهاد کردیم که آمار اقتصادی کپی‌رایت ایران را تهیه کنند. تا بدانیم صنایع خلاق و فرهنگی ما کجا قرارگرفته، نقطه مزیت‌های ما کجاست، کجا بیشتر درآمد داریم، کجا بهتر می‌توانیم کار کنیم و در هر صنعتی چه تعداد اشتغال‌آفرینی شده است.

اطلاعات دقیقی نداریم

وی در ادامه بیان کرد: اکنون اطلاعات دقیقی که بتوانیم براساس آن برنامه‌ریزی کنیم، وجود ندارد. پس حاکمیت باید قانون را شناسایی و اطلاعات، آمار و ارقام درباره امور مبتنی برای سیاست‌گذاری را آماده کند. در حوزه حمایت، ترویج، صادرات و واردات و... نیازمند سیاست‌گذاری‌های معین و عالمانه هستیم. افزون بر این، بحث بسیار مهمی که در کپی‌رایت و سایر بخش‌های مالکیت فکری وجود دارد این است که نیاز به یک برنامه ملی داریم. باید با یک اقدام ملی برای کسب درآمد از فناوری، صنایع فرهنگی، خلاقانه و کپی‌رایت برنامه‌ریزی کنیم، فهم نهادها و کنشگران مشخص باشد، شیوه‌های حمایت روشن شده و موارد اولویت‌دار مشخص شود.

مالکیت فکری، یک امر اقتصادی است

حکمت‌نیا با اشاره به اینکه آگاهی درستی در حوزه حقوق مالکیت فکری وجود ندارد، افزود: به‌نظر من، توجه به مواردی که ذکر شد لازم است اما فرهنگ عمومی نیز نیاز است؛ یعنی مردم بدانند از شهرت، هنر، ادبیات، تفکر و... نیز می‌توان کسب درآمد کرد. ظرفیت خوب مردمی برای کسب درآمد وجود دارد اما آنچه در این میان نیاز است فهم درست و برنامه‌ریزی دقیق است. به‌واقع نه‌تنها آگاهی درستی در زمینه حقوق مالکیت فکری وجود ندارد، بلکه تصویری که مردم از آن دارند به‌شدت اشتباه است.

وی مالکیت فکری را یک امر اقتصادی دانست و یادآور شد: باید در این زمینه فرهنگ‌سازی کنیم؛ یعنی از این روش و با این ابزار می‌توانیم برای کسانی که در این حوزه‌ها تلاش می‌کنند کسب درآمد و ثروت کنیم. به‌واقع مالکیت فکری، راهی برای کسب ثروت است. دولت باید در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده و مردم را با مالکیت فکری آشنا کند.

لزوم ثبت صنایع‌دستی ایران در یونسکو

ایران کشوری است که هر منطقه و استان آن دارای ظرفیت‌ها و استعدادهای بسیاری در بخش‌های گوناگون است؛ بنابراین استفاده بهینه از تمام ظرفیت‌های این هنرصنعت نیازمند شناسایی و معرفی در سطح ملی و بین‌المللی است.

 این در حالی است که در معرفی استعدادهای بسیاری از استان‌ها به‌ویژه در حوزه صنایع‌دستی با اهداف موردنظر فاصله داریم و معرفی این بخش مهم در سطح ملی و بین‌المللی نیازمند اقدامات جدی

 است.

احسان کامرانی، سرپرست معاونت سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری هرمزگان با تاکید بر اهمیت ثبت آثار ویژه صنایع‌دستی کشور در یونسکو گفت: یکی از شرایط مهم توسعه پایدار، ایجاد اشتغال پایدار است که صنایع‌دستی می‌توانند در تحقق فرصت‌های شغلی و کارآفرینی نقش مهمی ایفا کنند.

خوب است از ظرفیت دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان برای معرفی، نوآوری و بازاریابی محصولات صنایع‌دستی بهره گرفته شود.

معاون سیاسی، ‌امنیتی و اجتماعی استانداری هرمزگان خاطرنشان کرد: تدریس رشته صنایع‌دستی در دانشگاه‌های استان‌های گوناگون کشور از جمله هرمزگان مزیت نسبی مهمی است که می‌تواند به گسترش صنایع‌دستی کمک کند.

 توجه به صنعت گردشگری و صنایع‌دستی در ذیل آن در هرمزگان می‌تواند در افزایش تولید و ایجاد فرصت‌های جدید شغلی استان تاثیر بسزایی داشته باشد که لازمه تحقق این مهم بکارگیری همه ظرفیت‌های گردشگری و صنایع‌دستی است.

وی تصریح کرد: با توجه به ظرفیت‌های که هرمزگان در بخش‌های گوناگون دارد می‌توان در راستای ریشه‌کنی بیکاری و به‌ویژه اشتغال بانوان با توانمندسازی آنها گام‌های مهمی برداشت.

سخن پایانی

با اشاره به موارد یادشده باید گفت که ظرفیت‌های کشورمان در توسعه هنر و صنایع‌دستی، امری واضح است.

تاریخچه درخشان، نیروی انسانی کافی و الهامات جغرافیایی، ۳ رکن اصلی و منحصر به فرد آثار ایرانی است. برای نیل به چنین هدفی نیازمند برون‌سپاری‌های دولتی به بخش خصوصی و جریان‌سازی‌هایی که از دل قومیت‌ها برمی‌آید، هستیم، چراکه منجر به بروز خلاقیت و تنوع در آثار زینتی می‌شود.