تمامی این اخبار نشان‌دهنده آن است که نه‌تنها ایران، بلکه  تمامی کشورهای وابسته به تولیدات روسیه و اوکراین شرایط اقتصادی مناسبی ندارند. روسیه و اوکراین به‌عنوان دو کشور مهم در تولید محصولات غذایی استراتژیک شناخته می‌شوند و بدیهی است هرگونه تنش در این  دو  کشور، بر ثبات اقتصادی سایر کشورها تاثیر مستقیم خواهد داشت. در این میان دولت‌ها به‌دنبال بهترین راهکار برای حفظ منافع حیاتی مردم خود هستند.

رئیس انجمن صنفی کارفرمایی تامین‌کنندگان غلات کشور اعلام کرد روسیه برای فشار به اتحادیه اروپا محدودیت و تعرفه‌های سنگینی برای صادرات مواد غذایی خود در نظر گرفته است. همچنین صادرات اوکراین هم به‌طورکامل متوقف شده که باتوجه به وضعیت خشکسالی در کشور و وابستگی به واردات، ایران نیز تحت‌تاثیر تورم ۳۰ تا ۵۰ درصدی گرانی جهانی و ادامه‌دار مواد غذایی قرار گرفته است. تمامی این اخبار نشان‌دهنده آن است که نه‌تنها ایران، بلکه کشورهای وابسته به تولیدات روسیه و اوکراین در چند ماه اخیر شرایط اقتصادی مناسبی ندارند. روسیه و اوکراین به‌عنوان ۲ کشور مهم در بحث تولید محصولات غذایی استراتژیک شناخته شده و بدیهی است هرگونه تنش در این ۲ کشور، بر ثبات اقتصادی سایر کشورها تاثیر مستقیم خواهد داشت. در این میان باید دولت‌ها به‌دنبال بهترین راهکار برای حفظ منافع حیاتی مردم خود باشند تا بتوانند ضمن متحمل شدن کمترین آسیب، این بحران را نیز پشت‌سر گذارند. صمت در این گزارش با کارشناسان حوزه کشاورزی در رابطه با اهمیت حضور روسیه و اوکراین در بازارهای مربوط به غلات و همچنین تاثیراتی که تنش‌های سیاسی جهانی بر بازار داخلی گندم در ایران می‌تواند داشته باشد، به گفت‌وگو پرداخته است.

روسیه و اوکراین صادرکنندگان نیمی از گندم جهان

آغاز جنگ روسیه و اوکراین باعث شد تا نرخ منابع انرژی در دنیا افزایش یابد، زیرا روسیه یکی از بزرگ‌ترین مالکان ذخایر انرژی در جهان است، اما علاوه بر بازار منابع انرژی، بازار مواد غذایی و محصولات کشاورزی هم در نتیجه این بحران، دگرگون شد. به‌گزارش ایسنا، روسیه و اوکراین در مجموع نیمی از صادرات گندم دنیا را به خود اختصاص داده‌اند. کشور اوکراین صادرکننده ۵۰ درصد از روغن گل آفتابگردان در دنیاست و هردو این محصولات کشاورزی در تهیه محصولات غذایی مختلفی در دنیا نقش دارند. اگر جنگ ۲ کشور باعث شود تا در فرآیند کشت یا برداشت محصولات کشاورزی در روسیه و اوکراین اختلال ایجاد شود یا مزارع بزرگ تولید این محصولات آسیب ببیند، کمبود عرضه می‌تواند بستر را برای افزایش نرخ این محصولات استراتژیک فراهم آورد و بار دیگری بر دوش اقتصاد بحران‌زده دنیا بیفزاید. بررسی‌ها نشان می‌دهد برخی کشورها برای تامین محصولات کشاورزی و غلات به ۲ کشور روسیه و اوکراین وابسته هستند، از جمله این کشورها می‌توان به ترکیه و مصر اشاره کرد که کمابیش ۷۰ درصد از غلات موردنیاز خود را از روسیه و اوکراین وارد می‌کنند و اگر اختلالی در عرضه این محصولات ایجاد شود، تامین محصولات غذایی و کشاورزی در این ۲ کشور با وقفه روبه‌رو می‌شود.

از دیگر محصولات کشاورزی مهمی که در اوکراین تولید می‌شود، می‌توان به ذرت اشاره کرد و چین یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان آن است. در سال قبل، اوکراین بزرگ‌ترین صادرکننده ذرت به چین بود و سهم زیادی از نیاز این کشور را تامین می‌کرد. عرضه نشدن ذرت توسط اوکراین به چین، چالش بزرگی را برای اقتصاد این کشور پهناور آسیایی ایجاد خواهد کرد. شاید این‌طور به‌نظر برسد که افزایش سطح زیرکشت محصولات کشاورزی در دیگر کشورها می‌تواند اندکی از بار مشکلات ناشی از جنگ روسیه و اوکراین بکاهد، اما واقعیت این است که بار سنگین کمرنگ شدن احتمالی نقش این ۲ کشور در بازارهای جهانی به این سادگی‌ها قابل‌تحمل نیست.

کشورها به‌هم متصل هستند

ابوالفتح نیکنام، نماینده اسبق مجلس شورای اسلامی و کارشناس امنیت غذایی در گفت‌وگو با صمت، ضمن تایید افزایش نرخ محصولات استراتژیک در پی تنش‌های میان روسیه و اوکراین، تاثیرگذاری تنش‌های سیاسی بر مسائل اقتصادی کشورها را امری طبیعی عنوان کرد و گفت: در ابتدا باید خاطرنشان کرد تمامی کشورهای جهان به‌صورت زنجیروار به یکدیگر متصل بوده و ارتباطات نزدیک و محسوسی دارند، از این‌رو نمی‌توان گفت در گوشه‌ای از جهان جنگ یا تنشی رخ داده و بر دیگر کشورها تاثیری نخواهد داشت.

 در ارتباط با جنگ میان روسیه و اوکراین نیز این اهمیت چندبرابر است؛ چرا که روسیه و اوکراین از مهم‌ترین کشورهای صادرکننده گندم و غلات در جهان هستند. نیکنام در ادامه تصریح کرد: بسیاری از کشورها برای واردات گندم و سایر موادغذایی پایه به روسیه و اوکراین تکیه داشته و شکل‌گیری بحران در این ۲ کشور، به‌ویژه اوکراین سبب شده تا گرفتار مشکلات جدی شوند. از سویی دیگر موقعیت جغرافیایی استراتژیک این ۲ کشور سبب شده تا تاثیرگذاری تنش آنها بر مسائل اقتصادی سایر کشورها بسیار بیشتر شود. باید توجه داشت زمانی که کشورهای اصلی در تامین محصولات غذایی جهان دچار تنش و نوسان در عرضه و صادرات می‌شوند، تولید در تمامی کشورها درگیر رکود خواهد شد. از سویی دیگر کاهش عرضه، توازن میان عرضه و تقاضا در بازارها را برهم‌زده و باعث افزایش نرخ مواد غذایی در جهان خواهد شد.

توجه به عرضه و تقاضا

این کارشناس امنیت غذایی در ادامه به تشریح تاثیر آثار روانی جنگ و تنش بر جوامع مصرف اشاره کرد و گفت: همان‌طور که پیش‌تر توضیح دادم، هرگونه بحران سیاسی می‌تواند باعث کاهش محصولات غذایی در بازار مصرف شود. از سویی دیگر با شروع جنگ و تنش میان کشورها، بر اثر ایجاد جو روانی مخرب، میزان تقاضای مردم برای محصولات غذایی بیشتر می‌شود. افزایش فاصله میان عرضه و تقاضا در بازارها سبب شده تا نرخ کالاها رشد بسیار چشمگیری داشته و ارزش مواد غذایی از کنترل خارج شود. نیکنام ادامه داد: برای کاهش فاصله میان عرضه و تقاضا و آثار مخرب این موضوع، مهم‌ترین راهکار، مدیریت دولت‌ها است. مدیران کشورها باید با شفاف‌سازی شرایط برای مردم، آنها را از وضعیت موجود به‌درستی آگاه کنند. دولتمردان باید با اطلاع‌رسانی صحیح، ضرورت اصلاح الگوی مصرف مواد غذایی را برای مردم یادآور شوند. در این شرایط، نقش همراهی مردم پررنگ‌تر شده و می‌توان جلوی ایجاد تقاضای فزاینده و کاذب برای مواد غذایی را گرفت.

دولت همراه با مردم باشد

نیکنام بااشاره به موارد مشابه تاریخی در مسئله افزایش بهای موادغذایی، دلیل اصلی افزایش شکاف و ایجاد بحران در مسئله امنیت غذایی را سوءمدیریت عنوان کرد. او مهم‌ترین راهکار ایران برای جلوگیری از ایجاد بحران در مسئله تامین گندم و غلات را همراهی مردم و تغییر الگوی مصرف جامعه عنوان کرد و گفت: امروزه با گسترش فضاهای ارتباطی، دولتمردان با سهولت بیشتری می‌توانند اطلاعات مناسب را در اختیار مردم قرار داده و از ایجاد فضای روانی منفی در جامعه جلوگیری کنند. در غیر این صورت، فرصت برای دلالان و سوداگران فراهم شده تا ضمن سودجویی از آشفتگی بازار، شرایط را نامناسب‌تر کرده و فشار اقتصادی را بر مردم بیشتر کنند، از این‌رو باید تاکید کرد با مدیریت صحیح در امر تامین و تولید محصولات غذایی، به‌ویژه کالاهای استراتژیک با همراهی مردم در تغییر الگوی مصرف، می‌توان از بحران فعلی تورم جهانی عبور کرد.

اصلاح نظام یارانه برای تثبیت قیمت‌ها

علیقلی ایمانی، رئیس بنیاد ملی گندمکاران ایران در گفت‌وگو با صمت به اهمیت نقش روسیه و اوکراین در تامین غلات موردنیاز جهان اشاره کرد و توضیح داد: در بازار جهانی، روسیه و اوکراین نقش پررنگی در تامین گندم، جو، غلات و دانه‌های روغنی دارند. بالغ بر ۳۰ درصد گندم و ۷۰ درصد دانه‌های روغنی در جهان، توسط ۲ کشور روسیه و اوکراین تامین می‌شود و همین مسئله نشان‌دهنده اهمیت و تاثیرگذاری تنش‌های میان این ۲ کشور بر بازارهای اقتصادی جهانی است. با شکل‌گیری بحران سیاسی میان روسیه و اوکراین، نرخ تمام محصولات غذایی استراتژیک در جهان بالا رفت و انتظار می‌رود این افزایش، ادامه‌دار باشد. ایمانی ادامه داد: کشورها برای مدیریت آثار اقتصادی تنش میان روسیه و اوکراین، باید متناسب با شرایط اقتصادی و سیاست‌های اجرایی خود، دنبال راهکار مناسب باشند. ایران نیز به‌عنوان کشوری که از روسیه و اوکراین غلات خود را وارد می‌کرد، باید سیاست‌های مناسبی را در این‌باره اتخاذ کند. در چند مدت اخیر دیده شده، دولت اصلاح نظام توزیع یارانه‌ای در آرد و نان را در دستور کار خود قرار داده و این موضوع را می‌توان یکی از راهکارهای مطلوب برای کاهش آسیب‌های اقتصادی تنش در اوکراین معرفی کرد.

یارانه نهاده‌های دامی در هاله‌ای از ابهام

ایمانی در ادامه به تشریح اهمیت اصلاح نظام یارانه‌ای در بحث آرد و نان در کشور پرداخت. او تصحیح محل پرداخت یارانه را یکی از راهکارهای موثر بر جلوگیری از احتکار معرفی کرد و گفت: با افزایش نرخ غلات و محصولات خوراکی در جهان، دولت ایران برای جلوگیری از افزایش چندبرابری قیمت‌ها و همچنین اصلاح نظام تولید و توزیع گندم و آرد، به بحث هدفمند کردن یارانه این کالاها وارد شد. در ادامه نیز باید منتظر بود تا سیاست دولت در برابر نهاده‌های دامی مشخص شود، چرا که تنش‌های جهانی همواره بر نرخ نهاده‌های دام و طیور نیز اثر گذاشته و جهش قیمتی این محصولات پیش‌بینی می‌شود، از این‌رو دولت باید نسبت به این مسئله نیز راهکار مناسبی در پیش گیرد. رئیس بنیاد ملی گندمکاران ایران به مزایای هدفمندی یارانه‌های آرد و نان اشاره کرد و گفت: در طرح‌های اخیر اجراشده توسط دولت، دیگر نانوا آرد ارزان‌نرخ نخواهد داشت. فعالان صنعت نان، آرد را به‌ازای نرخ تمام‌شده خریداری کرده و از سویی دیگر، دولت فروش و میزان تراکنش نانوایان و استفاده مصرف‌کنندگان را محاسبه کرده و مابه‌التفاوت قیمت‌ها را به نانوایان پرداخت می‌کند، بنابراین نانوایان تلاش می‌کنند تراکنش بالاتری داشته باشند تا از دولت مبالغ حمایتی بیشتری دریافت کنند.

کاهش هدررفت نان و گندم

رئیس بنیاد ملی گندمکاران ایران در بیان مزایای هدفمندی یارانه‌های آرد و نان ادامه داد: یکی از مزایای مهم هدفمند شدن یارانه‌های آرد و نان، رقابتی شدن بازار نان است، در این راستا که مردم با مبالغ یارانه‌ای که در دست دارند، ترجیح می‌دهند نان با کیفیت بهتر تهیه کنند، بنابراین تولیدات در بخش نان به‌طورکلی از سطح بالاتری برخوردار خواهند شد. با افزایش کیفیت نان، بدیهی است که دورریز این محصول نیز بسیار کاهش خواهد یافت. این کاهش دورریز و مصرف بهینه، به‌میزان مصرف عمومی گندم در کشور کمک کرده و از پیامدهای مثبت این مسئله نباید غافل شد، چرا که با کاهش میزان مصرف نان، نیاز به گندم کاهش پیدا کرده و با تولید داخل نیز می‌توانیم بخش‌های اصلی اقتصادی کشور را اداره کنیم. وی ادامه داد: از سویی دیگر اگر تولیدات داخلی جوابگوی بازار مصرف داخلی باشد، نیاز به واردات مقادیر زیادی گندم از سایر کشورها نیست.

 همین موضوع سبب می‌شود تا کاهش وابستگی به خارج داشته باشیم و از سویی دیگر، تنش‌های سیاسی بر بازار اقتصادی داخلی ایران تاثیر کمتری داشته

 باشد.

تاثیر خودکفایی در ثبات بازار

ایمانی همچنین در ادامه به اهمیت خودکفایی در محصولات موادغذایی تاکید کرد. او کاهش واردات اقلام استراتژیک را عامل مهمی برای ثبات بازارهای داخلی معرفی کرد و در این‌باره گفت: وزارت جهاد کشاورزی برنامه‌هایی برای خودکفایی در تولید محصول گندم و خوداتکایی در دانه‌های روغنی تدوین کرده است که امیدواریم تا پایان امسال به‌نتیجه برسد. در صورت جوابگو بودن طرح‌های توسعه‌ای در گندم و سایر کالاهای استراتژیک، انتظار می‌رود تا واردات بسیار محدودی در این زمینه‌ها داشته باشیم.

باید تاکید کرد ثبات اقتصادی از مهم‌ترین پیامدهای خودکفایی در تولید محصولات غذایی استراتژیک است. رئیس بنیاد ملی گندمکاران ایران ادامه داد: باید توجه داشت در حال ‌حاضر به فصل برداشت گندم رسیده‌ایم و زمان برداشت دانه‌های روغنی نیز نزدیک است. انتظار می‌رود تا دولت، منابع مالی مناسب برای خرید محصولات از کشاورزان را تهیه کند تا آنها بتوانند ضمن برداشت محصولات خود، درباره آینده فعالیت‌های کشاورزی خود نیز برنامه‌ریزی داشته باشند؛ در این صورت از ورود دلالان و واسطه‌ها در خرید محصولات کشاورزی جلوگیری خواهد شد.

سخن پایانی

سخنگوی برنامه جهانی غذا اعلام کرد با کاهش صادرات روغن و غلات از روسیه و اوکراین، کشورها با مشکل مواجه می‌شوند. سخنگوی برنامه جهانی غذا هشدار داد در پی کاهش صادرات غلات و انواع روغن از روسیه و اوکراین، کشورهای جهان با مشکلاتی مواجه خواهند شد. طبق آمارهای موجود نیز، اوکراین منابع غذایی بالغ بر ۴۰۰ میلیون نفر را در جهان تامین می‌کند. نقش روسیه نیز در تولید محصولات حیاتی جهانی انکارناپذیر است. بنا بر عقیده کارشناسان اقتصادی، اگر ایران خواهان برون‌رفت از مشکلات فعلی جهانی در تامین گندم و غلات است، باید با تدوین راهکارهای مناسب، ضمن حفظ ثبات بازارهای داخلی، اتکای خود به جهان را کاهش دهد.