همین عرضه اولیه حکایت از آن داشت که عرضه خودرو در بورس کالا در تنظیم بازار این محصول تا چه میزان اثرگذار است. به اعتقاد فعالان بازار سهام، عرضه خودرو در بورس کالا، محرک رونق بازار سرمایه نیز به‌شمار می‌رود، چراکه سود خریدوفروش خودرو به‌جای آنکه در اختیار دلالان قرار گیرد، نصیب خودروسازان خواهد شد. با این وجود، روند عرضه‌های بعدی خودرو در بورس کالا با دستور وزارت صنعت، معدن و تجارت متوقف شد. مرکز ارتباطات وزارت صنعت، معدن و تجارت ضمن تشریح چرایی توقف عرضه خودرو در بورس کالا اعلام کرد: «این وزارتخانه با هدف جلوگیری از تضییع حقوق مردم و عرضه خارج از سامانه یکپارچه تخصیص خودرو که با هدف شفافیت و نظارت در عرضه درست خودرو ایجادشده، عرضه خودرو در بورس کالا را متوقف کرده است.» با این وجود، فعالان بازار ضمن رد این ادعا تاکید دارند که تداوم سیاست‌های قبلی وزارت صنعت، معدن و تجارت و جلوگیری از عرضه خودرو در بورس کالا، زمینه تداوم سود دلالان و واسطه‌های خودرو و متضرر شدن صاحبان سهام شرکت‌های خودروساز است.

شفاف‌سازی عرضه خودرو

متن کامل جوابیه وزارت صنعت، معدن و تجارت به این شرح است: «ایجاد شفافیت در عرضه خودرو هم‌زمان با ایجاد تحول اساسی در ریل‌گذاری صنعت خودرو ازجمله افزایش تولید باکیفیت و طراحی سکو‌های (پلتفرم) جدید در دستور کار وزارت صنعت، معدن و تجارت قرارگرفته و به همین منظور از اواخر اردیبهشت‌ماه، تخصیص خودرو به سامانه یکپارچه با نظارت سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان منتقل شد.

این اقدام پیرو نامه رئیس‌جمهوری به وزیر صنعت، معدن و تجارت درباره شفاف‌سازی عرضه خودرو، انجام‌شده و سامانه یکپارچه تخصیص خودرو، اکنون به‌عنوان تنها مرجع تخصیص خودرو‌های سواری، تحت نظارت سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان فعالیت می‌کند و با توجه به روند شکل‌گرفته در افزایش تولید خودرو‌های کامل در خودروسازان داخلی و تداوم روند عرضه خودروسازان در این سامانه، شاهد افزایش رضایتمندی مردم در دسترسی شفاف به خودرو با قیمت‌های مناسب هستیم.

از جمله مزایای این اقدام می‌توان به تخصیص عادلانه خودرو، بالا رفتن امکان دسترسی مصرف‌کنندگان، شفافیت و ایجاد رویه‌ای واحد در عرضه برای همه خودروسازان، رفع شائبه مهندسی عرضه به‌صورت قطره‌چکانی یا عرضه خودرو در بازار‌های غیرشفاف توسط خودروسازان، افزایش تنوع و حق انتخاب برای مصرف‌کنندگان در هر دوره عرضه و رفع نقایص عمده روش‌های گذشته اشاره کرد.

البته وزارت صنعت، معدن و تجارت تنها ناظر اجرای تخصیص خودرو بوده است و روند اجرایی آن از سوی شرکت‌های خودروسازی انجام می‌شود؛ بنابراین وزارت یادشده به‌منظور نظارت دقیق بر شیوه تخصیص خودرو و تضمین حقوق مردم، پیش‌تر دست‌کم در دو مورد در تاریخ‌های ۱۴۰۱/۲/۱۷ و ۱۴۰۱/۳/۲، با سازمان بورس کالا درباره جلوگیری از توقف عرضه خودرو در این سازمان مکاتبه کرده بود که ترتیب اثر داده نشد؛ بنابراین اقدام وزارت صنعت، معدن و تجارت یک‌شبه و بدون اطلاع قبلی نبوده است.

بدیهی است عرضه خودرو‌های پر تقاضا و کم‌تعداد در بورس کالا منجر به افزایش نجومی قیمت آنها و همچنین سه قیمتی شدن آنها (قیمت محصول، بورس و بازار) می‌شود.»

ارتقای سودآوری خودروسازان

همایون دارابی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمتاظهار کرد: عرضه خودرو در بورس کالا به‌منزله حذف رانت و دلالی و همچنین انتقال سود واقعی حاصل از فروش خودرو به بنگاه‌ها بود. خودروسازان امسال به‌شدت تحت‌فشار هستند. از یک‌سو تورم حاکم بر اقتصاد بر عملکرد صنعتگران تاثیر منفی می‌گذارد و از سوی دیگر، این صنایع با افزایش هزینه تولید روبه‌رو هستند. همزمان افزایش نرخ دلار بر عملکرد خودروسازان تاثیر منفی دارد.

وی افزود: در این میان، شاهد تداوم سیاست قیمت‌گذاری دستوری برای خودروسازان هستیم و در سایه تداوم چنین سیاست‌هایی عملکرد خودروسازان کشور با زیان همراه شده است. به‌علاوه آنکه اصرار دولت بر تداوم قیمت‌گذاری دستوری حتی زمینه کنترل قیمت را در بازار فراهم نکرده؛ یعنی سود حاصل از فروش خودرو به جیب دلالان و واسطه‌ها می‌رود.

این فعال بازار سرمایه افزود: در حال حاضر، فرآیند خرید خودرو از کارخانه شبیه بخت‌آزمایی شده است. این موضوع به زیان صنعت خودرو است و پیامدهای آن می‌تواند به زمین خوردن این صنعت منجر شود. در چنین شرایطی، عرضه خودرو در بورس کالا می‌تواند زمینه رفع این مشکلات را برای خودروسازان برطرف کند و در همین حال حتی منجر به تنظیم این بازار شود.

دارابی با اشاره به نخستین عرضه خودروهای کارا در بورس کالا اظهار کرد: قیمت کشف‌شده برای این خودروها در رینگ معاملاتی بورس کالا از قیمت فروش این محصولات در بازار آزاد پایین‌تر بود. همین موضوع نیز مانع تداوم عرضه خودرو در بورس کالا شد. در واقع بخشی از فشارها برای ممانعت از عرضه خودرو در بورس کالا، به‌دلیل حذف دست واسطه‌ها و دلالان از این بازار است.

وی گفت: وقتی شرکتی درآمد واقعی داشته باشد و سود حاصل از فعالیت آن نصیب دلالان نشود، در درجه نخست شرکت از سود حاصل از فعالیت تولیدی بهره‌مند و در اصل، زنجیره تامین قوی می‌شود. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که خودروسازان ما در موقعیت کنونی با چالش جدی در تامین هزینه قطعه‌سازان روبه‌رو هستند. این شرکت‌ها بدهکار هستند و حتی نمی‌توانند تسهیلات جدید دریافت کنند. حال اگر درآمدزایی این شرکت‌ها افزایش یابد، از یک‌سو امکانی برای تسویه بدهی آنها فراهم می‌شود و از سوی دیگر، تیراژ تولیدشان افزایش می‌یابد.

در همین حال، با پوشش زیان انباشته و خروج از زیان عملیاتی، عملکرد آنها بهبود و ارزش سهام این شرکت‌ها افزایش خواهد یافت؛ یعنی اجرای طرح عرضه خودرو در بورس کالا می‌توان به نفع بازار سرمایه باشد.

وی در ادامه تاکید کرد: دولت سهامدار اصلی عرضه‌های خودرویی است. صندوق‌های بازنشستگی جزو سهامدارن اصلی و بزرگ گروه‌های خودرویی هستند و عرضه خودرو در بورس کالا می‌تواند بخشی از مشکلات صندوق‌های سرمایه‌گذاری را برطرف کند. دولت هم می‌تواند متناسب با این شرایط، از خودروسازان مالیات مناسب را دریافت و بخشی از مشکلات کمبود بودجه را با تکیه بر کسب مالیات از این شرکت‌ها برطرف کند.

دارابی درباره ۳ نرخی شدن قیمت خودرو با عرضه این محصول در بورس کالا گفت: عرضه خودرو کارا در بورس کالا نشان داد این اقدام زمینه رشد قیمت خودرو را در بورس کالا فراهم نمی‌کند؛ یعنی ادعاهای مطرح‌شده در این زمینه اشتباه هستند. در واقع اقدامات جدید وزارت صنعت، معدن و تجارت مبنی بر لغو عرضه خودرو در بورس کالا تنها به نفع دلالان است.

کسب سود دلالان در سایه نبود شفافیت

مصطفی صفاری، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمتاظهار کرد: بازار خودرو در حال حاضر با چالش نبود شفافیت روبه‌رو است و در چنین شرایطی، قیمت خودرو روزانه و توسط دلالان و واسطه‌ها تعیین می‌شود.

وی افزود: بخش عمده‌ای از تقاضا برای خرید خودرو، کاذب است. کما اینکه عرضه نخست کارا در بورس کالا موید این قضیه بود؛ یعنی مشخص شد بخش عمده‌ای از تقاضا برای خرید خودرو، غیرواقعی و ماحصل دلالی و واسطه‌گری با هدف درآمدزایی از این بخش است.

در واقع شکاف میان عرضه و تقاضا در این بازار آنقدرها که گمان می‌رود بالا و قابل‌توجه نیست اما ایجاد تقاضای غیرواقعی برای خرید خودرو زمینه‌ساز رشد قیمت این محصول می‌شود و سود ناشی از آن به جیب دلالان خواهد رفت.

صفاری گفت: دلالان و واسطه‌ها تمایلی به شفافیت‌بخشی به معاملات خودرو ندارند، چراکه حباب قیمت خودرو شکسته می‌شود و سود آنها از بین خواهد رفت.

این فعال بازار سرمایه تاکید کرد: عرضه خودرو در بورس کالا فرصت مناسبی برای خودروسازان است، چراکه سود حاصل از فروش خودرو به‌جای واسطه‌ها، در اختیار تولیدکنندگان قرار می‌گیرد؛ با این وجود، هنوز عده‌ای در این بازار هستند که از نبود شفافیت در بازار خودرو سود می‌برند.

وی در پایان تاکید کرد: بدون تردید عرضه خودرو در بورس کالا به رشد ارزش سهام این شرکت‌ها منتهی خواهد شد؛ یعنی سهامداران از قیمت واقعی خودرو منتفع می‌شوند و نه واسطه‌ها؛ بنابراین اگر شفافیت هدف اصلی سیاست‌گذاران است، انتظار می‌رود به تداوم عرضه خودرو در بورس کالا مصر باشند.

بورس جذاب می‌شود

مجتبی دیبا، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت و در ارزیابی عرضه خودرو در بورس کالا و تاثیر آن بر عملکرد بازار سهام، گفت: عرضه یک محصول در بورس کالا به‌منزله ارتقای شفافیت در معاملات است. در همین حال انتظار می‌رود با کوتاه شدن دست دلالان از بازار، سود حاصل از خرید‌وفروش خودرو نصیب خودروساز شود.

وی افزود: چهارشنبه ۱۸ خردادماه عرضه خودرو در بورس کالا با نامه وزارت صنعت، معدن و تجارت ملغی شد. اما از سرگیری عرضه این محصول در بورس، رغبت سهامداران را به خرید سهام این گروه افزایش می‌دهد، چراکه در صورت اجرایی شدن این سازکار جدید برای خریدوفروش خودرو، سود حاصل از این معاملات در اختیار خودروسازان قرار می‌گیرد و صورت‌های مالی این شرکت‌ها جذاب می‌شود. اقدامی که حتی می‌تواند زمینه‌ساز رونق بازار سرمایه هم باشد. 

سخن پایانی

هفته گذشته عرضه ۲ خودرو پرطرفدار در بورس کالا با دستور وزارت صنعت، معدن و تجارت لغو شد. این در حالی است که مقرر شده بود ۲ خودرو با پایه قیمتی بسیار پایین‌تر از نرخ این محصولات در بازار آزاد، در رینگ معاملاتی بورس کالا عرضه شوند. مخالفان عرضه خودرو در بورس کالا معتقدند این اقدام مانع رشد قیمت خودرو می‌شود. با این حال، تجربه عرضه خودرو در بورس کالا، چیز دیگری را نشان می‌دهد. در واقع طرفداران این طرح تاکید دارند عرضه خودرو در بورس کالا از یک‌سو زمینه برقراری شفافیت را در بازار خودرو فراهم می‌کند و از سوی دیگر، زمینه‌ساز حذف سود دلالان و واسطه‌ها می‌شود. در همین حال باید تاکید کرد که فروش خودرو در بورس کالا به‌منزله بهبود شرایط مالی خودروسازان کشور خواهد بود و بدین‌ترتیب رغبت سهامداران به خرید سهام این گروه افزایش می‌یابد.