استفاده از ارزهای ملی در فعالیت‌های تجاری با کشورهای دوست یا کشورهای همسایه همواره جزو مسائلی بوده که با هدف کاهش سلطه دلار بر اقتصاد در دستور کار قرار داشته است. خبر دستیابی تفاهمات بانکی با روسیه و انجام معاملات با ارز ملی این کشور توجهات به این راهکار تجاری را دوباره در صدر خبرها قرار داد.
عواملی همچون کاهش درآمدهای ارزی ایران، نوسانات مداوم نرخ ارز و در نهایت وجود مشکلات بانکی مختلف برای نقل‌وانتقالات ارزی بازرگانان ایرانی سبب شد تا در چند سال گذشته فعالیت‌های تجاری ایران تحت‌تاثیر مستقیم قرار گرفته و محدود شود، از این‌رو به‌نظر می‌رسد انجام معاملات تجاری با ارزهای ملی بتواند گامی راهگشا برای مسیر توسعه صادرات و واردات ایران باشد. در این گزارش تاثیر پیمان‌های پولی ایران با سایر کشورها بر توسعه تجارت و گسترش دیپلماسی اقتصادی را از نگاه کارشناسان بررسی کرده است.

کاهش تاثیر تحریم کشورهای غربی
قدیر قیافه، عضو اتاق بازرگانی ایران و نایب‌رئیس اسبق اتاق بازرگانی ایران و روسیه در گفت‌وگو با، بااشاره به تصمیم دلارزدایی ایران و روسیه از مبادلات تجاری گفت: این اقدام از چندین جهت دارای پیامدهای مثبت است، چنانچه در سال‌های گذشته، بخشی از مبادلات ایران با کشور روسیه، با روبل و ریال انجام شده و توجه به ارزهای ملی خبر جدیدی در سیاست‌های تجاری این ۲ کشور نیست. مسئله‌ای که به این موضوع تازگی می‌بخشد، توجه رسمی سران ۲ کشور و همچنین بانک مرکزی ایران و روسیه به‌مقوله دلارزدایی است. انتشار خبر رسمی مذاکرات به‌دلیل انجام تبادلات تجاری با ارزهای ملی ۲ کشور روسیه و ایران، به انجام تعاملات این‌چنینی اعتبار بیشتری بخشیده و به‌نظر می‌رسد در آینده این دست طرح‌ها و نظرات به‌صورت جدی‌تر دنبال خواهند شد. وی ادامه داد: باید توجه داشت، ایران و روسیه صادرات کالا و انرژی‌محور داشته و همچنین بخش مهمی از ذخایر ارزی این ۲ کشور را بیشتر یورو و دلار تشکیل می‌دهد، هرگونه تاثیر در نرخ ارز یا تشدید تحریم‌ها علیه آنها، می‌تواند به ذخایر ارزی آنها لطمه وارد کند، از این‌رو با کاهش نقش دلار و یورو و توجه بیشتر به پول ملی ۲ کشور، می‌تواند ضمن تسهیل روندهای تجاری، به کم‌اثر کردن تحریم‌های غربی کمک شایانی کند، بنابراین انتشار رسمی طرح دلارزدایی از تجارت خارجی ۲ کشور ایران و روسیه، خبری خوش برای اقتصاد کلان ۲ کشور به‌حساب می‌آید.

دلارزدایی از تجارت
قیافه همچنین دلارزدایی از تجارت را امکان‌پذیر در معاملات اقتصادی ایران با سایر کشورها عنوان کرد و گفت: شرایط پیش‌آمده، فرصتی مناسب برای توسعه روابط تجاری با روسیه است. بخش خصوصی و فعالان اقتصادی می‌توانند از بسترهای فعلی بهترین استفاده را کنند. بازرگانان و بخش خصوصی نباید نگاه کوتاه‌مدت به داشتن رابطه تجاری با کشوری مانند روسیه داشته و هدف‌گذاری بلندمدت داشته باشند، چرا که حتی در صورت کاهش تحریم‌ها علیه ایران یا روسیه و بهبود تنش‌های بین‌المللی، باز روسیه برای ایران یک بازار هدف تجاری مهم است، از این‌رو دلارزدایی از تعاملات، می‌تواند نیاز کشور به ارزهای غربی و تاثیرپذیری تجارت ایران از این ارزها را کاهش دهد، بنابراین چه باوجود تحریم، چه بدون وجود آن، دلارزایی از تعاملات تجاری امری مهم و مثبت ارزیابی می‌شود.
 این عضو اتاق بازرگانی ایران تصریح کرد: نه‌تنها روسیه بلکه با سایر کشورها از جمله چین نیز می‌توان طرح دلارزدایی از تعاملات تجاری را اجرا کرد، اما پیش از هدف‌گذاری برای اجرای طرح مذکور، باید بررسی کرد که اقتصاد کشور موردنظر، تا چه میزان به ارزهایی مانند دلار و یورو وابسته است. به‌عبارتی دیگر، ساختار اقتصادی کشور طرف معامله تا چه حد از اقتصاد و احوالات کشورهای غربی تاثیر می‌پذیرد. با کشورهایی که اقتصاد آنها کمترین وابستگی را به دلار داشته و خواهان دلارزایی از روابط تجاری خود هستند، می‌توان با ارز ملی به مبادلات تجاری پرداخت.

پایه‌های تجارت باثبات باشد
این عضو اتاق بازرگانی ایران در ادامه به قدرت اقتصادی امریکا اشاره کرد. وی تاثیرپذیری کشورها از امریکا را امری معمول دانست و توضیح داد: باوجود تمام موارد عنوان‌شده مبنی بر اهمیت کاهش تاثیرپذیری دلار امریکا از معاملات تجاری، باید اذعان کرد امریکا نخستین اقتصاد دنیا است و طبق آمار، تولید ناخالص داخلی این کشور به بالای ۸درصد می‌رسد، بنابراین بدیهی است، تصمیمات این کشور و ساختارهای اقتصادی آن، بر سایر کشورها تاثیرگذار باشد و معاملات جهانی را تحت‌تاثیر قرار دهد، اما آنچه امروز بر آن تلاش می‌شود، کاستن از قدرت واحد پولی امریکا در معاملات جهانی میان ایران و کشورهای دوست است. وی ادامه داد: در صورت انجام توافقات سراسری، می‌توان تجارت با کشورهای دوست را با ارز ملی انجام داد. در چنین شرایطی از اهمیت و تاثیر دلار و همچنین فشار تحریم‌ها علیه ایران در تعاملات تجاری کاسته خواهد شد، بنابراین به‌طورکلی مناسب به‌نظر می‌رسد تا تجارت با ارزهای ملی با سایر کشورها در دستور کار ایران قرار گیرد.
قیافه خاطرنشان کرد: همواره یکی از مسائل مهم در بحث تجارت جهانی، اتکا به ارزی پایدار است که مبنای مبادلات قرار گیرد. این ارز معتبر، کمتر از سایر ارزها دچار نوسان قرار گرفته و براساس تورم و شرایط حاکم جهانی، دچار فراز و فرودهای چندان نمی‌شود. یکی از دلایلی که سبب شده امروزه در جامعه جهانی دلار و یورو مبنای بسیاری از تبادلات قرار گیرند، همین ثبات و قدرت پولی است.

ارزهای غربی مبنای محاسبات مالی
قیافه در ادامه به تشریح استفاده از ارزهای باثبات جهانی در تعاملات تجاری همزمان با انجام معاملات با پول ملی پرداخت و گفت: باید تاکید کرد تجارت جهانی نیازمند ثبات است و از این‌رو همواره باید از تمامی بسترها برای کاهش حداکثری نوسانات بهره گرفت. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، یکی از لوازم کاهش نوسان، استفاده از ارزهای باثبات در تجارت است، پس می‌توان برای انجام معاملات با پول ملی، از نام ارزهای باثبات مانند دلار استفاده کرده و براساس محاسبه نرخ کالاها با دلار و یورو، میزان بهای به‌دست‌آمده را با پول ملی بپردازیم. به‌بیانی ساده‌تر، نرخ کالاهای صادراتی با دلار و یورو محاسبه شود، اما در نهایت بهای آن را با پول ملی بپردازیم. در چنین شرایطی ضمن کاهش تاثیر دلار بر تجارت، از ارزی مبنا و باثبات برای تجارت بهره گرفته شده است.

هزینه تجارت کاهش می‌یابد
قیافه یکی از مهم‌ترین پیامدهای مثبت برقراری پول ملی در تعاملات تجاری میان ایران و سایر کشورها را کاهش هزینه‌های نقل‌وانتقالات مالی معرفی کرد و در این‌باره گفت: به‌دلیل وجود تحریم‌های شدید برای تبادلات بانکی ایران، فعالان اقتصادی و بازرگانان همواره هزینه‌های زیادی را برای انتقال پول پرداخت می‌کنند. در برخی موارد دیده شده حتی تا ۱۰درصد کل ارزش واردات، هزینه برای انتقالات پولی پرداخت شده است.
دلیل اصلی این هزینه‌های سنگین، جدایی ایران از ساختارهای جهانی بانکی است. یک بازرگان باید در کشوری ثالث مبادلات خود را انجام داده و ارز جابه‌جا کند. یک فعال اقتصادی و صادرکننده، نمی‌تواند به‌راحتی ارز حاصل از صادرات خود را وارد کشور کرده و باید مارپیچ‌های متعددی را برای این فرآیند طی کند.
وی ادامه داد: بیشتر روش‌های فعالان اقتصادی ایرانی برای انجام تبادلات مالی، راهکارهایی نامتناسب با شرایط فعلی بانکداری جهانی است. حال با رایج شدن تجارت با پول ملی میان ایران سایر کشورها، روش‌های پیچیده مذکور برای انتقالات مالی تاجران ایرانی از بین رفته و افراد می‌توانند از شیوه‌های مستقیم برای انتقال پول استفاده کنند. همین موضوع سبب می‌شود تا هزینه تجارت کاهش یافته و در نهایت ضمن افزایش ارتباطات، اهداف مربوط به توسعه تجارت تحقق یابد.

تاثیر تحریم بر انتقالات مالی
یدالله صادقی، رئیس اسبق سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران در گفت‌وگو با صمت یکی از لوازم مهم دستیابی به رشد و توسعه تجاری را کاهش تاثیرپذیری اقتصاد از تحریم‌ها علیه ایران معرفی کرد و در این‌باره توضیح داد: توسعه فعالیت‌های تجاری به‌ویژه صادرات، ابزار و بسترهای متعددی را می‌طلبد. امروز به‌دلیل افزایش فشارهای تحریمی علیه ایران، بسیاری از اقدامات تجاری بازرگانان ایرانی با مشکل‌های زیادی روبه‌رو است.
 به‌دلیل چالش‌های بانکی، صادرکنندگان و حتی واردکنندگان، نمی‌توانند به‌سادگی نقل‌وانتقالات مالی خود را انجام دهند و همچنین اتخاذ راهکارهای جایگزین برای دور زدن تحریم‌های بانکی برای تاجران هزینه‌بر است، اما غیر از این نکته، باید توجه داشت امنیت سرمایه‌گذاری و ورود منابع مالی به ایران نیز تحت‌تاثیر تحریم‌ها قرار گرفته است، بنابراین نمی‌توان تحریم‌ها را تنها تاثیرگذار بر تجارت خارجی تلقی کرد.
 صادقی در ادامه به جایگاه ارز در تبادلات مالی ایران با سایر کشورها اشاره کرد و گفت: همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، با افزایش تحریم‌ها علیه ایران، ارزآوری برای کشور موردهدف قرار گرفت. صادرات نفتی و هم غیرنفتی، به‌دلیل مشکلات متعدد نتوانستند ارزآوری چندانی برای ایران داشته باشند.
 ارزآوری محدود به‌همراه شکل‌گیری تورم در بازارهای داخلی به‌دلیل مشکل در تامین مواد اولیه (که بخش عمده‌ای از آنها وارداتی است) سبب شد تا اقتصاد ایران دست‌اندازهای مهمی را تجربه کند. در چنین شرایطی، هرگونه راهکاری که بتواند به بازارهای داخلی ایران ثبات بخشیده و از تاثیر نوسانات نرخ ارز بکاهد، راه‌حلی مناسب به‌نظر می‌رسد.

راهکار کاهش تاثیر دلار
صادقی نقش ارز در چرخه صنایع ایران را پررنگ توصیف کرد. او معتقد است کاهش این نقش می‌تواند در گام نخست به‌نفع چرخه تولید داخلی باشد. این کارشناس اقتصادی توضیح داد: در گام نخست باید تاکید کرد تجارت تنها به واردات یا صادرات محصور نمی‌شود.
همچنین نباید این ۲ فعالیت را از یکدیگر جدا دانست؛ تا زمانی که تولید صادرات‌محور وجود نداشته باشد، درآمد صادراتی حاصل نخواهد شد. از سویی دیگر، تنها در صورت تامین شدن مواد اولیه صنایع تولیدی، کالای نهایی در دست خواهیم داشت. همین موضوع وابسته بودن ۲ حلقه تولید و واردات را نشان می‌دهد.
 وی تصریح کرد: در سال‌های اخیر با کاهش ذخایر ارزی و کاهش ارزش واحد پولی ملی ایران، دشواری‌های زیادی در مسیر تامین مواد اولیه صنایع شکل گرفت، از این‌رو نرخ تمام‌شده کالاها افزایش یافته و بهای آنها در بازار، وابسته به نرخ روزانه و گاه لحظه‌ای دلار شد. توجه به راهکارهایی مانند پیمان‌های پولی میان کشورها که بتوان براساس آنها تاثیر دلار یا سایر ارزهای معمول در معاملات را کاهش داد و همچنین مشکل واردات و صادرات کشور را حل کرد، به‌طورکلی اقدامی مناسب و دارای پیامدهای مثبت به‌نظر می‌رسد.

سخن پایانی
باتوجه به حجم معاملات ایران با کشورهای همسایه از جمله روسیه و عراق، اجرای طرح‌هایی مانند دلارزدایی و انجام تجارت با واحد پول ملی می‌تواند دری جدید و موثر را در توسعه روابط خارجی ایران با سایر کشورها باز کند، همچنین برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند پیمان‌های پولی و مالی را می‌توان به‌صورت سه یا چندجانبه برقرار کرد. به‌عبارتی دیگر، در پیمان‌های پولی، تنها ۲ کشور طرف معامله نبوده و کشورهای دیگری وارد تعامل تجاری با یکدیگر می‌شوند. تمامی این نظرات، در نهایت توسعه تجارت ایران در کنار کاهش تاثیرپذیری از دلار را به‌عنوان هدف در پیش دارند.