انقلاب و جهش عظیمی که در فناوری اطلاعات و ارتباطات در این عصر روی داده است، تمامی جنبه‌های زندگی بشر را متاثر کرده و مرزهای علوم را درنوردیده است. در این عصر دیگر نمی‌توان مخاطب فناوری اطلاعات را یک رشته علمی خاص مانند مدیریت، کامپیوتر یا علوم ارتباطات دانست، بلکه برای استفاده کارآ و حداکثر از آن، باید همه علوم حتی پزشکی را هم دید و آن به‌کار گرفت، چرا که یکی از راه‌های مناسبی که پس از شیوع پاندمی کرونا کمابیش در همه‌جای جهان برای پیشگیری از این بیماری فراگیر شد، ویزیت‌ها و درمان‌های آنلاین بود. گفت‌وشنودهای بیماران با پزشکان از راه دور که در نهایت به درمان بیماری می‌انجامید. بی‌شک طراحی و تولید نرم‌افزارهایی برای ساده‌تر کردن این فرآیند می‌تواند کمک زیادی به آحاد مردم به‌ویژه ساکنان مناطق محروم کند، اما باتوجه به اهمیت الکترونیکی شدن سلامت در جهان، صمت به بررسی اهمیت این امکان فناوری اطلاعات و دستاوردهای دانش‌بنیان‌ها در کشور پرداخت.

همه‌چیز شفاف می‌شود

خدمات سلامت از سوی استارت‌آپ‌ها بر بستر پایش سلامت، به‌طورعموم از راه دور انجام می‌شود. به‌عبارت دیگر، اگر افراد به پزشک دسترسی نداشته باشند یا براساس شرایط اجتماعی مجبور باشند در خانه بمانند، بهتر است از محصولات نرم‌افزاری دانش‌بنیان‌ها در این عرصه استفاده کنند. یکی از امکاناتی که فناوری در بحث پایش سلامت در اختیار افراد قرار می‌دهد، تغییر الگوی سبک زندگی است. کارشناسان معتقدند ارائه خدمات پزشکی آنلاین کمک شایانی به پزشکان و جامعه درمانی کشور در دوران پاندمی کرونا کرد و زمینه خلق و توسعه استارت‌آپ‌های گوناگونی در این عرصه شد؛ اما بهتر است دولت قوانین واضح و روشن‌تری را برای پیشبرد بهتر این نوع درمان وضع کند و تصدی‌گری مستقیم نداشته باشد. این قوانین می‌تواند مانع از قانون‌شکنی‌ها و ایجاد رقابت سالم میان فعالان این عرصه شود، همچنین ارائه خدمات پزشکی آنلاین مرزها را در نوردیده و خدمات درمانی را منوط به دسترسی فیزیکی به پزشک نمی‌داند. این امر می‌تواند موجب بکار گیری دانش پزشکی در هر جغرافیایی باشد.

بهبود سیستم سلامت با خدمات آنلاین

الیار حبیبی، یکی دیگر از فعالان عرصه خدمات آنلاین پزشکی در گفت‌وگو با صمت گفت: سال‌ها طبابت در مناطق محروم باعث شد به‌خوبی جای خالی پزشکی آنلاین را درک کنم. همواره یک‌سری معضلاتی را می‌دیدم که در هنگام پزشکی متوجه شدم که نواقصی در نظام سلامت کشور ما وجود دارد که لازم است پزشکی آنلاین و ارائه خدمات درمانی از راه دور توسعه یابد. بسیاری از بیماران در مناطق دورافتاده توانایی دسترسی به پزشکان را ندارند، به‌همین دلیل می‌توان با فرهنگ‌سازی و ارائه این خدمات، سطح درمان یک منطقه را بالا برد.

وی افزود: اینکه افراد در مناطق دورافتاده برای درمان بیماری‌های مزمن و... می‌توانند به‌جای چندین‌بار مراجعه به پزشک تنها یک الی 2 بار مراجعه کنند و در بقیه موارد به‌صورت آنلاین در ارتباط باشند، می‌تواند به سیستم نظام بهداشت و سلامت کشور ما کمک کند. به‌طورکلی این 2 مقوله جدا از همدیگر نیستند. به‌اعتقاد من، ارائه خدمات پزشکی آنلاین و حضوری، 2 عنصر تفکیک‌شده نیستند و می‌توانند در کنار همدیگر به ارتقای نظام سلامت کشور یاری رسانند و به‌عبارتی مکمل همدیگر هستند.

حبیبی گفت: در ارائه خدمات پزشکی به‌صورت آنلاین نه‌تنها می‌توان خدمات شبانه‌روزی را به مردم در مناطق دورافتاده ارائه داد و با کاهش حضور مردم در مراکز درمانی مواجه بود، بلکه کاهش هزینه‌ها را هم به‌دنبال دارد. یکی دیگر از بحث‌هایی که در پزشکی آنلاین می‌توان به‌خوبی آن را دنبال کرد، تغییر شیوه و سبک زندگی است؛ اینکه افراد بتوانند همیشه به مشاور و روان‌درمانگر دسترسی داشته باشند، می‌تواند کمک زیادی به درمان اعتیاد و حتی درمان‌هایی چون چاقی یا بیماری‌های روانی کند، همچنین اگر فردی نیاز به گروه‌درمانی یا مشاوره‌های طولانی‌مدت داشته باشد، می‌توانند از این روند بهره کافی را ببرند. این فعال در عرصه خدمات آنلاین پزشکی، ارائه زیرساخت‌ها برای توسعه شهروند الکترونیک را مهم‌ترین اقدام پیشرفت خدمات آنلاین پزشکی در کشور دانست و گفت: الزام وجود زیرساخت‌ها از سوی نهادهای بالادستی دولتی نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به‌شدت احساس می‌شود، در حقیقت با شکل‌گیری و رشد شهروند الکترونیک در کشور خدمات آنلاین پزشکی هم رشد پیدا خواهد کرد. به‌عبارت روشن‌تر، نیازمند قوانین بالادستی از سوی نهادهای دولتی هستیم؛ اینکه باید چارچوب‌های دقیقی در این زمینه طراحی شود و پزشکان باید بدانند که تا چه حد می‌توانند دارو تجویز کنند؛ مواردی است که نیازمند شفاف‌سازی است.

امکان دستیابی به عدالت در سلامت

فعال‌ترین کشورها در زمینه سلامت الکترونیکی در درجه نخست شامل کانادا، ایالات‌متحده امریکا و انگلستان و در درجه دوم شامل کشورهای اتریش، کوبا، فنلاند، فرانسه، آلمان، ایتالیا و چین هستند و بیشترین موضوعاتی که در بحث سلامت الکترونیکی در دنیا روی آنها سرمایه‌گذاری شده و برای پیشبرد آن برنامه‌ریزی شده شامل پرونده الکترونیکی سلامت و پزشکی از راه دور، آموزش و سیستم‌های نظارت بر بیماری‌ها و نظام اطلاعات درمانگاهی و استانداردهای تبادل اطلاعات می‌شود.

 به‌نقل از وبدا، فاطمه محمدبیگی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در همایش مدیران آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت، بااشاره به شفافیت ذاتی فرآیندهای حوزه آمار و فناوری اطلاعات گفت: مقابله با قاچاق دارو، رصد میزان مصرف دارو در سطح کشور و بررسی میزان نیاز و عرضه و تقاضا در بازار دارویی کشور فقط با ارائه خدمات در بستر فناوری اطلاعات نظام سلامت قابل‌دستیابی خواهد بود و ارزیابی، نظارت و کیفیت‌سنجی آن نیز از این طریق قابل‌انجام است.

وی با تاکید بر دستیابی به عدالت در نظام سلامت، باتوجه به منویات رهبر معظم انقلاب در سیاست‌های کلی سلامت ابلاغی ایشان، افزود: حوزه شفاف، کارآمد و به‌روز سلامت الکترونیک، بستر مناسبی برای تحقق عدالت در سلامت است.

وی بااشاره به اهمیت و حساسیت حوزه آمار و فناوری اطلاعات در نظام سلامت تاکید کرد: تعیین چارچوب‌های یکپارچه مدیریتی با حفظ محرمانگی و امنیت داده‌ها در عین دسترسی مناسب بیمار و پزشک به پرونده سلامت الکترونیک برای ارائه خدمات سلامت، تسهیل و آسان‌سازی دسترسی به خدمات الکترونیک سلامت، کاهش هزینه‌های مردم و امکان ارائه این خدمات در دوردست‌ترین نقاط کشور از ضروریات کار در حوزه آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت و یکی از عوامل توسعه عدالت در این نظام است.

دسترسی آسان به پزشک متخصص

در این میان پژوهشگران کشورمان در راستای سهولت در زمینه درمان‌های آنلاین، نرم‌افزاری طراحی کرده‌اند. سامانه اسکیناپ (skinapp) برای خدمت‌رسانی به بیماران پوست، مو و زیبایی به‌صورت آنلاین و آفلاین، تحت‌وب و اندروید توسط پژوهشگران توانمند دانشگاه علوم پزشکی مشهد طراحی و اجرا شد.

فاطمه مختارزاده یزدی، طراح سامانه اسکیناپ که در راستای دسترسی افراد در مناطق محروم به امکانات پزشکی راه‌اندازی شده، در گفت‌و‌گو با صمت درباره فرآیند ساخت و استفاده از این نرم‌افزار، گفت: از آنجایی که دسترسی به پزشکان ماهر و برخی مشاوره‌های مهم در باب پوست و مو در مناطق محروم برای افراد امکان‌پذیر نبود، در خلال پژوهشی تلاش کردیم نرم‌افزاری برای ویزیت‌های آنلاین طراحی و تولید کنیم.

وی افزود: با استفاده از این اپلیکیشن می‌توان با بهترین متخصصان پوست و مو در ارتباط بود و مشاوره‌های پزشکی گرفت و ویزیت را نیز آنلاین پرداخت کرد.

مختارزاده در ادامه گفت: باتوجه به نمونه‌های موردی که از سراسر دنیا گردآوری کردیم، در بحث استفاده از نرم‌افزار مطالعات زیادی انجام گرفت تا بتوانیم به این مورد دست یابیم که در زمینه مشورت از راه دور درباره بیماری‌های پوستی از چه پلتفرم‌هایی می‌توان استفاده کرد و از چه گزینه‌های تشخیصی می‌توان بهره برد و در نهایت مواردی را استخراج کردیم که در 3 مرحله، عموم مردم می‌توانستند با بهترین متخصصان پوست مشهد درباره بیماری‌های خود مشورت کنند. به‌گفته طراح سامانه اسکیناپ، گزینه‌های تشخیصی رصدشده در پژوهش‌ها کمک زیادی به پزشکان در تشخیص دقیق تر بیماری‌ها می‌کند که این گزینه‌ها در نرم‌افزار اسکیناپ نمایه شده است، همچنین بیماران و مراجعه‌کنندگان علاوه بر اینکه زمان کمتری برای درمان خود صرف می‌کنند، می‌توانند فرآیند درمانی خود را بهتر طی کنند. وی افزود: پس از گذشت مدت زمانی از بکارگیری اسکیناپ از سوی کاربران، نزدیک به ۱۵۰بیمار را از شهرهایی چون زاهدان، مشهد و بوشهر که بیشتر از مناطق کم‌برخوردار بودند، موردارزیابی قرار دادیم؛ این افراد به‌راحتی می‌توانستند به پزشک متخصص دسترسی داشته باشند و مراحل درمانی خود را طی کنند.

این پژوهشگر افزود: در برخی موارد، خانواده‌ها به‌ویژه والدینی که فرزندان‌شان به بیماری‌های پوستی مبتلا شده بودند، عکس عارضه پوستی فرزند خود را نزد پزشک می‌آوردند تا مراحل درمان طی شود، چرا که بعضی از بیماران به‌دلیل ضعف شدید سیستم ایمنی نباید در معرض بیماری‌ها قرار می‌گرفتند. کاربرد این نوع نرم‌افزارها که با تلفن‌همراه هم قابل‌استفاده است تا حد زیادی این‌گونه موانع را مرتفع ساخته است.

تفاوت 3 درصدی قیمت ویزیت‌های آنلاین و حضوری

مختارزاده در ادامه بااشاره به مقایسه ویزیت‌ها و درمان‌های آنلاین با شرایط حضوری، گفت: پس از گذشت مدت زمانی، شرایط و نتایج ویزیت‌های حضوری را با شرایط آنلاین بررسی کردیم و این نتیجه حاصل شد که روند درمانی این 2 فرآیند تا ۹۷درصد شباهت دارند و بازخورد خوبی هم از بیماران دریافت کردیم. وی بااشاره به حمایت‌های انجام‌گرفته از این نرم‌افزار در راستای تجاری‌سازی گفت: در گردهمایی علمی و محلی که از سوی پارک علم و فناوری استان خراسان برگزار شد، جذب این مرکز شدیم و توانستیم گرنت حمایتی را که مبلغ 28میلیون تومان بود، دریافت کنیم، همچنین از سوی مرکز رشد دانشگاه علوم پزشکی مشهد هم کمک‌های بسیاری در قالب مشاوره‌ای و مالی شد. گفتنی است، نرم‌افزار اسکیناپ با کمک دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد به مرحله تجاری‌سازی رسیده است. مختارزاده بااشاره به بازخوردی که از سوی پزشکان پس از بکارگیری نرم‌افزار اسکیناپ برای ویزیت و درمان بیماران دریافت شد، گفت: تاکنون بازخورد بسیار خوبی از سوی پزشکان دریافت کردیم. باتوجه به شیوع پاندمی کرونا به‌ویژه در سال گذشته، ۲۵درصد بیماران که از عارضه پوستی رنج می‌بردند، توانستند از این اپلیکیشن استفاده کنند؛ در واقع اسکیناپ توانسته بود کمک شایانی به درمان‌های آنلاین کند. به‌گفته مختارزاده، مشاوره‌های پزشکی در نرم‌افزار اسکیناپ آنلاین و آفلاین است که در ویزیت آنلاین افراد به‌طورمستقیم با پزشک خود در ارتباط هستند و می‌توانند به گفت‌وگو بپردازند. در این سامانه هر کاربر دارای یک پرونده پزشکی است که در صورت مراجعات بعدی، پرونده در اختیار پزشک معالج قرار می‌گیرد، همچنین افراد هم می‌توانند به اطلاعات خود دسترسی پیدا کنند. وی افزود: این اپلیکیشن هم در سیستم‌عامل‌های اندروید و تحت‌وب و هم در سیستم‌عامل ios قابل‌استفاده است. کاربران می‌توانند از بسترهایی چون بازار و گوگل‌پلی این اپلیکیشن را به‌صورت رایگان نصب کنند؛ اما باید مبلغی را برای ویزیت‌های آنلاین که 50هزار تومان است، پرداخت کنند.

سخن پایانی

باتوجه به موارد یادشده، کارکرد فناوری در حوزه سلامت از توسعه راهکارهای نوین درمانی فراتر رفته است و به‌سمت دسترسی بیشتر، افزایش آگاهی، اشتراک اطلاعات‌درمانی و البته تسهیل برخورداری از درمان پیش می‌رود. در این میان مهم‌ترین نقش کارآفرینی و نوآوری، کمک به رفع چالش‌های غیرپزشکی در مسیر درمان، از جمله آسان کردن ارتباط پزشک و بیمار، یافتن تخصص مناسب برای هر بیماری، بالا بردن آگاهی عمومی و پاسخ به پرسش‌های بیماران در سطحی عمومی‌تر است. حرکت از فضای سنتی کسب‌وکار به فضای آنلاین چالش‌های متعددی دارد. پس از مرحله نوآوری و خلق راهکار، بدون شک یکی از مهم‌ترین چالش‌های این حوزه، تامین سرمایه و متقاعد کردن شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری برای حمایت از خلاقیت‌ها و راهکارهای نوین است.