در دنیای پرتحول امروز، دانش و نوآوری اساسی‌ترین عامل پیشرفت در عرصه‌های صنعتی و اقتصادی محسوب می‌گردد. در حقیقت اقتصاد یک کشور وقتی شکوفا می‌شود که بستر لازم برای نوآوری و حضور در بازارهای رقابتی جهانی فراهم شود. حرکت به‌سوی نوآوری و ایجاد تغییر در ترکیب محصولات و خدمات در قلمرو فعالیت‌های یک کسب‌وکار دانش‌بنیان قرار دارد. ازاین‌رو کسب‌وکارهای دانش‌بنیان نقش مهمی در اثربخشی تولید، تبلور دانش در محصولات و خدمات جدید، ارتقا سطح اقتصاد و رفاه، تولید ثروت و ارزش‌افزوده در یک جامعه ایفا می‌کند. هر اندازه که یک بنگاه اقتصادی دانش‌بنیان از دانش در ساختار خود بیشتر استفاده کند، بر ارزش آن افزوده شده و چرخه تکامل یافته تری از بالندگی به وجود می‌آورد. کسب‌وکارهای دانش‌بنیان نقش کلیدی در ایجاد و توسعه اقتصاد دانش‌محور دارند. در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان، رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال، متناسب با ظرفیت نوآوری تحقق می‌یابد. صمت در این گزارش به مناسبت هفته جهانی کارآفرینان به نقش دانش‌بنیان‌ها در ایجاد اشتغال و مشکلات این بخش از فعالان اقتصادی پرداخته است.

آخر قصه خوش است

سید عباس شاهمرادی زواره، کارآفرین نمونه مدیریت شرکت دانش‌بنیانی را بر عهده دارد که تجهیزات پیشرفته مبتنی بر فناوری نانو و دیگر فناوری‌های پیشرفته می‌سازد. شاهمرادی در گفت‌وگو با صمت در توصیه به کارآفرینان جوان و نوپا گفت: کارآفرینی فرآیندی است که از آخر شروع می‌شود. برای رشد و پیشرفت در مسیر کارآفرینی به فراخور هر موضوعی صاحبان کسب‌وکارها باید از انتها به این فرآیند نگاه کند؛ به عبارت دیگر ابتدا باید بازار به عنوان محل برداشت زحمات در نظر گرفته شود؛ در حقیقت هر فرد کارآفرین باید با شناخت خلا موجود در صنعت یا هر زمینه دیگری که فعالیت می‌کند، به شناخت دقیقی از بازار برسد.وی افزود: کارآفرین این حوزه در حقیقت باید بداند که چه نیازی از جامعه هدف برآورده نشده است تا بتواند راه‌های رفع آن نیاز را شناسایی و سمت‌وسوی فعالیت‌های خود را بر اساس آن نیاز طراحی کند. برخی از صاحبان کسب‌وکار انگیزه کافی علم و فن مورد نیاز برای شروع یک فعالیت نو و رفع نیاز جامه دارند و در بیشتر موارد از تمام ابعاد مالی و حرفه‌ای زندگی خود را برای پیشبرد یک کسب‌وکار بهره‌گیری می‌کنند. اما درنهایت راهی برای فروش محصولشان پیدا نمی‌کنند و متوجه می‌شوند محصولی که تولیدشده مورد نیاز و استفاده و نیاز بازار نبوده است. بنابراین آن چیزی که یک کارآفرین را موفق می‌کند، درنهایت بازار است. یعنی باید محصول خود را در بازار بفروشند و با پولی که تزریق می‌شود خود را توسعه دهند.

بدهکار بانکی نشوید

یکی از مشکلات فعالان اقتصادی و کارآفرینان تامین نقدینگی است که به گفته این فعال دانش‌بنیان، کارآفرینان نوپا در ابتدای مسیر نیاز به وام‌های کلان ندارند. اگر بازار کافی در دسترس بوده و شناخت کافی از بازار داشت باشند، دیگر هیچ کارآفرین و صاحب کسب‌وکاری نگرانی جدی از شکست سنگین مالی نخواهد داشت. وی در تصریح روند کار نیز گفت: حتی ممکن است افراد در ابتدای مسیر کارآفرینی و دانش‌بنیان شدن، باوجود صرف هزینه زمانی و مالی به نتیجه مطلوب نرسند و سود چندانی عایدشان نشود که این یک فرآیند طبیعی است. اما اگر روند گام‌به‌گام و آرامی را در توسعه کسب‌وکار خود پیش گیرند، احتمال موفقیت و ایستادگی آنها در برابر نواقصشان بیشتر می‌شود.وی با تاکید بر اینکه اغلب صاحبان کسب‌وکارها در ابتدای مسیر نیازمند سرمایه کلان نیستند گفت: تجربه نشان داده اگر در ابتدای کار پول زیادی به فعالیت نوپا تزریق شود؛ ممکن است زوایای راه رسیدن به تولید اصولی و انبوه و پیچ‌وخم‌های بازار به‌درستی شناسایی نشده و این امر می‌تواند در ادامه راه به عنوان یک شکاف عمیق برای کسب‌وکارها مشکل‌ساز باشد. شاهمرادی زواره شرایط امروز دانش‌بنیان‌ها و کارآفرینان کشور را بهتر از دیروز دانسته و گفت: با توجه به حمایت‌های دولتی و شکل‌گیری صندوق‌های سرمایه‌گذای به‌طور قطع شرایط دانش‌بنیان‌ها امروز بهتر از دیروز است و کارآفرینان مسیر هموارتری نسبت به کارآفرینانی است که در ۲ تا ۳ دهه گذشته فعالیت می‌کردند. وی با تاکید بر نبود نیاز مالی بالا در ابتدای فعالیت‌های دانش‌بنیان گفت: نباید بگذاریم کارآفرینان و صاحبان دانش‌بنیان‌ها امروز، تبدیل به بدهکاران بانکی فردا شوند. این فعال بازار با اشاره به روند افزایشی شمار شرکت‌های دانش‌بنیان نسبت به 5 سال گذشته گفت: در این بازه زمانی مشاهده شده عده‌ای از افراد نخبه که علم و فن کافی در تولید یک محصول دارند، به دلیل نداشتن شناخت دقیق از بازار، درنهایت تبدیل به بدهکاران بانکی می‌شوند. بنابراین با توجه به تجربه‌های موجود، تزریق سرمایه در شرایطی که محصول در بازار به فروش نرود، صاحبان کسب‌وکار و کارآفرینان را تبدیل به بدهکاران بانکی می‌کند تا یک فردی که اشتغال‌زایی کرده است.

نقش نهادهای دولتی

وی در ارزیابی نقش نهادهای دولتی نظیر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری را در امر توسعه کارآفرینان و دانش‌بنیان‌ها گفت: وجود نهادهای دولتی مانند یک والد برای رشد دانش‌بنیان‌ها ضروری است.  نهادهایی نظیر معاونت علمی مانند مادری هستند که در ابتدا باید دستان کودک خویش را برای راه رفتن بگیرند اما به‌محض اینکه کودک توانست چند قدم بردارد، باید دستان کودک خود را رها کند. به عبارت دیگر دولت تنها در ابتدای مسیر می‌تواند همراه دانش‌بنیان‌ها باشد. اما درنهایت دانش‌بنیان‌ها خودشان باید یاد بگیرند که چگونه گام‌به‌گام در مسیر فروش بالا و پیشرفت‌های مالی قرار بگیرند. شاهمرادی زواره افزود: همان‌گونه که پیش‌تر هم اشاره شد، برای اینکه دانش‌بنیان‌ها بتوانند روی پای خود بایستند، باید بازار را بشناسند و محصول خود را در بازار بفروشد. اما این نکته را هم باید در نظر بگیریم که کافی نبودن اطلاعات کارآفرینان و صاحبان شرکت‌های نو پا در عرصه دانش‌بنیان از بازار و فرآیندهای آن؛ آنها را مقصر اصلی این سناریو نمی‌کند. به گفته این کارآفرین مهم‌ترین کمکی که نهادهای دولتی مانند صندوق نوآوری شکوفایی مانند معاونت علمی و انجمن نخبگان یا هر نهاد دیگری این است که افراد خبره و کاربلد را در این عرصه به کار بگیرند و در قالب آموزش‌هایی به کارآفرینان یاد بدهند که چه ارزیابی باید نسبت به بازار موجود داشت. گاهی با یک تغییر کوچک مسیر موفقیت را طی می‌توان کرد و اگر آن تغییر کوچک وجود نداشته باشد چیزی جز فروپاشی و شکست نخواهد بود به عبارت دیگر وظیفه نهادهای دولتی ارائه یک نقشه راه به کارآفرینان است.

سنگ بزرگ برندارید

شاهمرادی زواره در توصیه به دانش‌بنیان‌ها و کارآفرینان گفت: به اعتقاد من دانش‌بنیان‌ها و کارآفرینان در ابتدای مسیر باید با حداقل‌هایی که می‌شناسند وارد بازار شوند نه اینکه بخواهند سنگ بزرگ را بردارند توانایی پرتاب آن را نداشته باشند. وی با اشاره به اینکه انتخاب موضوع نخستین گامی است که ما را به شفافیت در مسیر کسب‌وکار می‌رساند گفت: برای موفقیت باید از تحقق اهداف کوچک آغاز کرد. همچنین در این مسیر با شناسایی بازار و جامعه هدف و تولید کالای مورد نیاز در گام بعد باید در شناساندن بازار و کالای تولیدشده به مخاطب تلاش کرد.

نوآوری فرصت شغلی ایجاد می‌کند

ایجاد نوآوری در حوزه‌های مختلف به رشد و توسعه اقتصادی کشور کمک کرده و می‌توانند نقش مهمی در ایجاد فرصت‌های شغلی جدید داشته باشند و موجب رونق و شکوفایی اقتصادی شده و چه‌بسا کشور را به جرگه اقتصادهای نوظهور ملحق کنند. برای تحقق این هدف درکشور ما، استارت دارای پتانسیل‌های بسیار بالایی هستند، اما از طرفی باید الزامات این امر را نیز در نظر گرفت و درجه‌ات فراهم کردن آن حرکت کرد.

 استارت با شروع فعالیت در قالب شرکت‌های کوچک و متوسط و بعد با تبدیل‌شدن به شرکت‌های بزرگ باعث ایجاد فرصت‌های شغلی متعدد و متنوعی می‌شوند. از طرفی با توجه به اینکه استارت معمولا حول تکنولوژی‌های جدید شکل می‌گیرند، زمینه ورود محصولات و خدمات جدیدتر به بازار را فراهم کرده و موجب رقابتی‌تر شدن قیمت‌ها برای مصرف‌کنندگان می‌شوند.

 از طرفی اگر شرایط تنظیم‌گری توسط دولت‌ها به خوبی انجام گرفته باشد و به‌خصوص ورود و راه‌اندازی کسب‌وکار تسهیل شده باشد، این پویایی می‌تواند به‌صورت پیوسته رشد تولید و توسعه اقتصادی را فراهم ساخته و از ایجاد رانت و خمودگی شرکت‌ها جلوگیری کند، زیرا گسترش استارت موجب افزایش کیفیت، خلاقیت و نوآوری در ارائه کالا و خدمات می‌شود و سایر شرکت‌های موجود نیز با هدف حفظ مزیت‌های رقابتی خود و از دست ندادن سهم بازار، مجبور می‌شوند بیش از گذشته برای نوآوری و تولید کالا و خدمات بهتر تلاش کنند و خدمات و محصولات بهتر و به‌روزتر ارائه کنند وگرنه توسط استارت جدید از بازار به درخواهند شد. براساس گزارشی که چند سال پیش توسط مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شد موانع توسعه کسب‌وکارهای کوچک در دو دسته مسائل کلان و خرد دسته‌بندی می‌شوند. مسائل کلان، مسائلی است که بر ساختار کلان اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی کشور مترتب است و در چارچوب کلی اقتصاد کشور و در نتیجه شکل‌گیری و توسعه استارت و شرکت‌های دانش‌بنیان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

مسائل سطح خرد نیز مشکلاتی در حوزه بیمه، مالیات و گمرک، نظام تامین مالی (مسائل بانکی و ارز)، مجوزدهی و نظارت، ایجاد بازار و نظام مالکیت فکری است که بر اکوسیستم کسب وکارهای کوچک  تاثیر می‌گذارد. در این راستا باید هر دو دسته عوامل را مدنظر قرار داده و شرایط مناسب را برای آغاز به‌کار فراهم کنیم.

ورود به زنجیره‌های ارزش جهانی

یکی از مقوله‌هایی مشکل‌ساز و مفقود این حوزه،‌ عدم ورود به زنجیره‌های ارزش جهانی است. کاری که کشورهایی مانند چین، کره‌جنوبی و هند انجام داده‌اند و توانسته‌اند در مسیر موفقیت قرار گیرند. با بررسی روند ادغام و ارتقا در زنجیره ارزش جهانی اقتصاد دیجیتال در سه کشور کره جنوبی، هند و چین متوجه می‌شویم دو عنصر برای مشارکت یک کشور در بخش‌های با ارزش‌افزوده بالای اقتصاد دیجیتال زنجیره ارزش جهانی حیاتی هستند که شامل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در خارج از کشور و ظرفیت سرمایه انسانی و تحقیق و توسعه می‌شود.کره جنوبی، هند و چین از خیل عظیم دانش‌آموختگان خود در زمینه‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضی بهره برده و توانسته‌اند با موفقیت صنایع داخلی را مستقر کنند. در ادامه شرکت‌های پیشرو داخلی زمانی که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در داخل این کشورها آزاد شد، تحت فشار رقابتی ناشی از سرمایه‌گذاران خارجی، در خارج از کشور سرمایه‌گذاری کردند تا بازارهای جدید را کشف و در سطح بین‌المللی رقابت کنند.  کره و چین با عزمی راسخ در تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری کردند و با استفاده از ترکیبی از اقدامات مالی، ارائه اطلاعات، برنامه‌های حمایتی از توسعه و موافقت‌نامه‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی، علاوه بر آزادسازی کلی مقررات سرمایه‌گذاری در خارج از کشور حمایت کردند. هند پارک‌های فناوری نرم‌افزار ایجاد کرد و اعتبار صادرات نرم‌افزار و ضمانت‌های اعتباری ارائه کرد. برخی از شرکت‌ها از کره، هند و چین موفق به گسترش در سطح جهانی شدند و به بازیگران مهمی در بخش‌های خاصی از اقتصاد دیجیتال GVC تبدیل شده‌اند.

سخن پایانی

با توجه به موارد گفته شده موفقیت کارآفرینان منوط به هوش مالی و کسب‌وکار آنان در بازار است آنها به‌هرروی باید جامعه هدف و نیازهای آن را بشناسند و بعد در مسیر تولید گام بردارند. شاید بتوان گفت؛ مولفه‌های مهم در موفقیت یک کارآفرین جهان‌بینی و نگرش صاحبان آن کسب‌وکار است که در این زمینه تاثیر مستقیمی بر تصمیمات وی دارد. گفتنی است، بزرگ اندیشیدن و سنجیده عمل کردن همان برگ برنده‌ای است که اغلب کارآفرینان را به مقصد اشتغال‌زایی و سود مالی رسانده است. از سوی دیگر نقش مهم و ارزشمند دیگری که استارت و دانش‌بنیان‌ها به دلیل ماهیت مبتنی بر فناوری‌های جدید دارند؛ می‌توانند به توسعه متوازن کسب‌وکارها در جغرافیای مختلف کشور کمک کنند و فرصت‌های اشتغال را در نقاط مختلف کشور فراهم آورند. دانش‌بنیان‌ها و استارت با کمک فناوری‌های نوین به افراد این امکان را می‌دهند که ورای مرزهای جغرافیایی و با تکیه بر امکانات محلی خود بتوانند محصول و خدمات را تولید و به بازارهای مختلف عرضه کنند.