در حوزه قطعات خط تولید خودروسازان با تعامل وزارت صنعت، معدن و تجارت، موفقیت‌هایی حاصل شده و این واحدها امروز مشکلات کمتری دارند اما در بخش قطعات یدکی همچنان مشکلات پیشین وجود دارد و شاهد رسوب این اقلام در گمرکات کشور هستیم. 

رئیس‌جمهوری با تاکید بر ضرورت مشخص شدن وضعیت اموال موجود در انبارهای اموال تملیکی گمرک برای تعیین‌تکلیف کالاهای موجود در انبارهای گمرک استان بوشهر مدت زمان ۳ ماهه تعیین کرد.

ترخیص قطعات

احمدرضا رعنایی، عضو انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور درباره رسوب قطعات و مواد اولیه موردنیاز آن در گمرکات کشور به صمت گفت: مشکلات ترخیص قطعات نسبت به گذشته کمتر شده اما هنوز هم قطعاتی در گمرکات کشور دپو هستند. وی افزود: در آبان سال گذشته کاری جهادی که باید برای ترخیص قطعات رخ می‌داد، انجام شد و تمام قطعات آزاد شدند. او ادامه داد: اگر قطعات هر چه زودتر از گمرکات کشور ترخیص شوند، گره‌های تولیدی در واحدهای صنعتی قطعه‌سازی باز می‌شود.این فعال صنعت قطعه با بیان اینکه امروز قطعه‌سازان با گمرک و آزادسازی اقلام موردنیاز خط تولیدشان مشکل زیادی ندارند، گفت: درحال‌حاضر قطعات رسوبی در گمرکات کشور بسیار کاهش یافته اما تا روان‌سازی ترخیص اقلام هنوز راه زیادی مانده است. رعنایی در ادامه سخنان خود اظهارکرد: درحال‌حاضر تقریبا تمام قطعات موردنیاز با ارز آزاد وارد می‌شود، زیرا تفاوت نرخ زیادی بین ارز آزاد و نیمایی وجود ندارد. از این‌رو ترخیص هرچه زودتر این محصولات کمک زیادی به تیراژ تولید در شرایط نقدینگی که واحدهای صنعتی دارند، می‌کند. این فعال صنعت قطعه یادآور شد: دولت ارز کافی در اختیار ندارد و سیاست‌ها به این سمت در حال حرکت است که تنوع قیمتی ارز از بین برود و یک نوع ارز با نرخ آزاد عرضه شود؛ بنابراین با توجه به کمبود ارز، درصد تخصیص ارز به صنعت بسیار افت داشته است. رعنایی در پایان تصریح کرد: خواب سرمایه در گمرکات و انبارها به‌نفع تولید نیست، زیرا درحال‌حاضر سرمایه در گردش قطعه‌سازان بسیار افت کرده و آنها سرمایه کافی برای خرید ارز موردنیازشان را ندارند.

موانع ترخیص

امیرحسین صیرفی، عضو کمیسیون اقتصادی اتحادیه صنفی قطعات خودرو تهران نیز درباره وضعیت ترخیص یا رسوب قطعات برای بازار لوازم یدکی خودرو به صمت گفت: در حوزه قطعات یدکی آمار رسوب اقلام بالاست، زیرا برای ترخیص باید مجوزهای زیادی از سازمان‌ها و نهادهای گوناگون گرفته شود. وی افزود: در بخش ثبت‌سفارش، این کار سیستمی انجام می‌شود اما تعدد بخشنامه‌ها، موانعی را در مسیر تامین قطعات موردنیاز بازار یدکی ایجاد کرده است. او ادامه داد: بروکراسی گرفتن مجوز واردات محصولات موردنیاز تا ورود آنها به گمرک و در ادامه ترخیص آنها و عرضه به بازار همچنان مانعی در مسیر تامین بازار یدکی به‌شمار می‌رود. 

تاریخ انقضای کالاها

این فعال بازار یدکی درباره تامین ارز موردنیاز قطعات یدکی عنوان کرد: بخشی از ارز موردنیاز از محل صادرات تامین می‌شود که زمان کوتاه‌تری دارد و بخشی دیگر هم از طریق بانک مرکزی انجام می‌شود که روند تخصیص آن طولانی‌تر است. عضو کمیسیون اقتصادی اتحادیه صنفی قطعات خودرو تهران گفت: قطعات یدکی زیادی در گمرکات کشور موجود است که باید دید تصمیم دولت سیزدهم درباره ترخیص آنها چیست. صیرفی درباره خطر انقضای تاریخ‌مصرف قطعات رسوبی اظهارکرد: قطعات یدکی تاریخ‌مصرف ندارند و اینکه خطر منقضی شدن آنها را تهدید کند، وجود ندارد، چون تمام آنها قطعات فلزی، پلاستیکی و لاستیکی هستند اما مشکل کمبود بازار و از دست دادن آن وجود دارد. 

مبنای محاسبه

برخی از قطعه‌سازان نسبت به تامین مواد اولیه یا قطعات موردنیاز با ارز حاصل از صادرات گلایه‌مند بودند و عنوان می‌کردند پیدا کردن صادرکننده‌ای که حاضر به ارائه ارز محصولاتش به دیگری باشد و اینکه باید مبلغ ریالی پیش از ارائه آن پرداخت شود و در ادامه ممکن بود ارز داده نشود، مشکلاتی را به‌وجود آورده است. صیرفی دراین‌باره عنوان کرد: درحال‌حاضر ارز حاصل از صادرات در بازار موجود است و مشکلی در تامین ارز وجود ندارد. طبق مذاکراتی که اتحادیه صنفی قطعات یدکی خودرو تهران با وزارت صنعت، معدن و تجارت داشت، ارز موجود است اما اینکه با چه قیمتی بتوان با صادرکننده به توافق رسید، موضوع دیگری است. 

او ادامه داد: کسانی که به‌تازگی ثبت‌سفارش دارند، ترجیح می‌دهند از ارز صادراتی استفاده کنند. همچنین نرخ این ارز، بستگی به حجم پول و شتاب صادرکننده برای رسیدن به مبلغ ریالی آن دارد. در واقع مبنای محاسبه و چانه‌زنی، نرخ بازار است.

ترجیح به استفاده از ارز آزاد

صیرفی درباره سرعت بخشیدن به ترخیص قطعات یدکی با استفاده از ارز آزاد، گفت: استفاده از ارز آزاد ممکن است روند ترخیص را حدود ۳ هفته کوتاه‌تر کند اما مجوزهای موردنیاز از سازمان ملی استاندارد و سایر نهادها سر جای خود است. آنها انعطاف‌پذیر هم نیستند.

او افزود: ارز آزاد نسبت به ارز نیمایی گران‌تر است اما زمان هم مهم بوده و بعضی بازرگانان ترجیح می‌دهند برای کوتاه کردن زمان ترخیص از ارز آزاد با نرخ بالاتر استفاده کنند.

از ادعا تا توان تولید

صیرفی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه رسوب قطعات در گمرک بازار را دچار کمبود قطعه کرده یا موجودی انبارها را کاهش داده، گفت: کمبود اقلام یدکی در بازار مشهود است که بخشی از آن به روند ترخیص قطعات از گمرکات کشور برمی‌گردد و بخشی دیگر هم مربوط به ممنوعیت واردات برخی قطعات در راستای حمایت از تولید داخل است. 

عضو کمیسیون اقتصادی اتحادیه صنفی قطعات خودرو تهران عنوان کرد: این حمایت از تولید بدون هیچ محاسبه نیاز واقعی انجام‌شده؛ یعنی اگر یک تولیدکننده عنوان کرده می‌تواند کالایی را تولید کند، جلوی واردات آن گرفته شده، بدون اینکه پرسیده شود نیاز بازار چقدر است و تولیدکننده چقدر تیراژ دارد. کیفیت هم در این معادله نادیده گرفته‌شده است. وی افزود: این معضل در بحث فیلتر، لنت‌ترمز و... وجود دارد و چون اندازه و میزانی که تولیدکننده ایرانی می‌تواند نیاز بازار را تامین کند، مشخص نیست و فقط در حد ادعاست باید پرسش شود آیا فلان تولیدکننده می‌تواند ۱۰۰ درصد نیاز بازار را با ظرفیت فعلی پوشش دهد؟ تولیدکنندگان عنوان می‌کنند، می‌توانند این محصولات را تولید و عرضه کنند و این در حالی است که بازار امروز همچنان به این محصولات نیاز دارد. 

نادیده گرفتن سلیقه مشتری

این فعال بازار قطعات یدکی اظهارکرد: در این بین، امری که نادیده گرفته می‌شود، سلیقه مصرف‌کننده است. به‌عنوان مثال، اگر تولیدکننده در ایران فیلتر تولید می‌کند، کاغذهایی که در فیلتر مورداستفاده قرار می‌گیرد باید بتواند جلوی ذرات نانو را بگیرد. فروش این نوع کاغذها به ایران ممنوع است و چون تولید فیلتر در داخل وجود دارد، واردات نوع مرغوب خارجی ممکن نیست. عضو کمیسیون اقتصادی اتحادیه صنفی قطعات خودرو تهران ادامه داد: نسل‌های جدید خودرو و صاحبان خودروهای گران‌قیمت، هر فیلتری را برای خودرو خود استفاده نمی‌کنند، زیرا یک فیلتر باید ذرات ناخالص هوا را بگیرد، چراکه اگر این ذرات وارد موتور شود خسارت زیادی به خودرو وارد می‌کند. این خسارت برای یک ماشین‌ راهسازی که بهای آن ۱۵ میلیارد تومان است، عدد قابل‌توجهی به‌شمار می‌رود. 

او تصریح کرد: به این ترتیب، سلیقه مصرف‌کننده اینکه بین محصولات کیفیت موردنظر خود را انتخاب کند، نادیده گرفته‌شده است. 

زیرسوال رفتن کیفیت در بازار بی‌رقیب

عضو کمیسیون اقتصادی اتحادیه صنفی قطعات خودرو تهران با بیان اینکه تولیدکننده هم باید در این شرایط محصولاتش را باکیفیت تولید کند و حداقل از این فضای انحصاری که ایجادشده استفاده بهینه را ببرد اما این‌گونه نیست، گفت: در چنین فضایی باید تولیدکننده داخلی یک مزیت رقابتی برای محصولات خود ایجاد کند که اگر روزی دوباره کالای خارجی وارد شد، بتواند با آن رقابت کند اما چنین نمی‌کند.

صیرفی با بیان اینکه وقتی رقیب نباشد، کیفیت مطرح نیست، اظهارکرد: این مشکلات هم در کنار رسوب محصولات در گمرکات کشور، بازار را دچار نوسان و چالش کرده است. چنین روندی تقاضای قاچاق را افزایش می‌دهد و قطعات بی‌کیفیت زیرپله‌ای زیاد می‌شود و به این ترتیب تعادل از بین می‌رود.او اظهارکرد: من با تولید و خودکفایی کاملا موافق هستم اما تولید باید ارتقا یابد و تولیدکننده بتواند در شرایط رقابتی هم سهم خود را از بازار حفظ کند. هنگامی‌که تولیدکننده هر کالایی تولید و بازار باید همان را خریداری کند، صنعتگر خود را ملزم به ارتقای کیفیت محصولاتش نمی‌بیند و به این ترتیب کیفیت از اولویت می‌افتد. 

غفلت از مبدا تامین قطعات

وزارت صنعت، معدن و تجارت سال گذشته در حوزه ترخیص قطعات خط تولید ترتیبی داد تا زمان ترخیص کوتاه‌تر شود. عضو کمیسیون اقتصادی اتحادیه صنفی قطعات خودرو تهران در پاسخ به این پرسش که اتحادیه لوازم یدکی خودرو دراین‌باره با وزارتخانه رایزنی کرده یا خیر، گفت: اتحادیه صنفی قطعات خودرو تهران با سازمان صنعت، معدن و تجارت و سایر نهادها در ارتباط است و اطلاع‌رسانی‌های لازم در این زمینه انجام می‌شود. انتقال مطالب یک سوی ماجراست و انجام و عمل به آن، موضوعی دیگر. او گفت: کمیسیون اقتصادی اتحادیه صنفی قطعات خودرو تهران به‌طور هفتگی پرونده‌های خریدوفروش را از سطح بازار جمع‌آوری و برای سازمان صنعت، معدن و تجارت تهران ارسال می‌کند. با کمک این سازمان، قطعات موردنیاز از مرحله ثبت‌سفارش عبور می‌کند اما آن‌قدر خوان‌های گوناگون در این مسیر (تامین بازار قطعات یدکی خودرو) وجود دارد که دسترسی به آنها بسیار سخت می‌شود. 

وی تصریح کرد: خط تولید و خودروسازی موضوعی جدا از بازار یدکی است و نگاه ویژه به آن وجود دارد اما همین‌که مشکلات یک بخش حل شود، باز هم قابل‌قبول است. در حوزه بازار لوازم یدکی به‌طور مدام تعامل داریم و در برخی مسائل با اتحادیه مشورت می‌شود اما برخی هم با راهکارهایی دیگر، مسائل را حل می‌کنند. صیرفی عنوان کرد: هنگامی که فرآیند پیچیده می‌شود، سلسله معادلاتی به وجود می‌آید که قابل کنترل نیست. وقتی از مبدا غافل شویم و قرار باشد از میانه زنجیره به مقصد چشم داشته باشیم، نتیجه‌بخش نخواهد بود و حاصل آن، وضعیت بازار لوازم یدکی امروز می‌شود. 

گمرک شمشیری دولبه

این فعال بازار در ادامه سخنان خود درباره دپو قطعات یدکی در گمرکات کشور، عنوان کرد: گمرک شاهراهی دومنظوره است که هم می‌تواند به تولید و خودکفایی کشور کمک کند و هم در مقابل آن قرار گیرد. زمانی‌که کالاهای موردنیاز، آنچه در داخل توان یا ظرفیت تولید آنها فراهم نیست، وارد شود، تنظیم بازار انجام‌شده و تنشی را در این بازار شاهد نخواهیم بود. اما اگر در روند تامین از خارج، واردات به‌شکل قانونی انجام نشود، توان رقابت را از تولیدکننده داخلی می‌گیرد. گمرک را شمشیری دو لبه می‌توان فرض کرد که هم می‌تواند زمینه قاچاق را فراهم کند و به آن دامن بزند و هم می‌تواند بستر توسعه را در اقتصاد کشور ایجاد کند. البته فراموش نکنیم گمرک خود نهادی زیرمجموعه بوده که عملکرد آن منوط‌به دستورالعمل‌ها و برنامه‌ریزی‌های سایر سازمان‌ها و نهادهای کشور است. تخصیص ندادن ارز موردنیاز تولید از سوی بانک مرکزی منجربه صادر نشدن مجوز ترخیص شده است. همچنین توجه نداشتن سیستمی به میزان واردات می‌تواند بهانه‌ای برای کم‌اظهاری شده و محصولات بی‌برنامه وارد بازار شوند. صیرفی افزود: بازار لوازم یدکی خودرو یکی از بازارهای قاچاق‌پذیر ایران بوده که اعلام می‌شود ۸۰ درصد قطعات آن وارداتی است که بیش از ۵۰ درصد آنها هم مشخص نیست از چه مجرایی وارد بازار شده است. 

آمار غلط و بازار نابسامان

عضو کمیسیون اقتصادی اتحادیه صنفی قطعات خودرو تهران در پاسخ به این پرسش که گمرک چقدر در مسئله قاچاق کالا نقش دارد، گفت: موضوعی که در حال‌حاضر به‌شدت در مدیریت بازار کشور و در همه صنوف و رسته‌ها داغ شده، بحث تنظیم بازار است. انواع و اقسام ستادها و نهادهای اجرایی وجود دارند که همه آنها سعی می‌کنند این بازار را به‌نحوی مدیریت و کنترل کنند. نقل‌قولی از بزرگی می‌کنم که می‌گفت «هرچه را نتوان اندازه گرفت، نمی‌توان کنترل کرد و هرچه را نتوان کنترل کرد، نمی‌توان مدیریت کرد.» اگر بخواهیم بازار را کنترل و مدیریت کنیم، نیاز به ابزار اندازه‌گیری داریم. یکی از ابزارهای اندازه‌گیری بسیار مهم قبض گمرک و آمار واردات به کشور است. باید نیاز کشور را در حوزه کالا شناسایی کنیم که این موضوع با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت در اتحادیه صنفی لوازم یدکی خودرو در حال انجام است.

وی ادامه داد: پس از این شناسایی باید به‌دنبال این باشیم که بفهمیم این نیاز را از کجا می‌توانیم تامین کنیم. بخشی از قطعات موردنیاز بازار لوازم یدکی با تولید و بخشی هم به‌وسیله واردات تامین می‌شود. اگر آماری از وضعیت تولید نداشته باشیم، نمی‌توانیم معادله نیاز بازار را حل کنیم. به‌عنوان مثال، آنچه از گمرک به‌عنوان آمار خارج می‌شود، اختلافات زیادی با آمار وب‌سایت‌های تجاری کشورهای خارجی که با ایران تجارت می‌کنند، دارد. آنچه در تریدمپ (ارائه‌دهنده آمار تجارت جهانی) می‌آید با آنچه در گمرک کشور اعلام می‌شود، تفاوت فاحشی دارد. چه اتفاقی در گمرک کشور رخ می‌دهد، مشخص نیست. البته تمام مسائل مربوط به گمرک نیست و شاید بخشی از آمار متناقض متوجه بازرگانان باشد. او خاطرنشان کرد: اگر گمرک بتواند آمار درستی از ردیف تعرفه‌هایی که قطعات در حال ورود به کشور هستند به اتحادیه اعلام کند، می‌توان روی تنظیم بازار بسیار شفاف برنامه‌ریزی کرد. درباره تعرفه‌ها هم بحث‌های زیادی وجود دارد. 

چالش نظام تعرفه‌ای گمرک 

صیرفی در پاسخ به پرسشی دیگر مبنی بر اینکه مشکلات تعرفه‌ای در گمرکات کشور مربوط به چه مسئله‌ای است، گفت: نظام تعرفه‌ای موجود در کشور حداقل در حوزه قطعات لوازم یدکی خودرو، نیاز به یک بازنگری کلی دارد. تعرفه‌های کشور هنوز ۸ رقمی است و البته در مواردی خاص ۶ رقمی هم دیده می‌شود. جهان به سوی تعرفه‌های ۱۲ رقمی حرکت کرده است. طیف تولید کالا زیاد شده که کشورهای صنعتی برای تشخیص آنها از یکدیگر، به‌ویژه برای مدیریت بازار و نیاز آن، رقم‌های تعرفه‌ای را افزایش داده‌اند. این مسئله ممکن است به‌طور مستقیم به گمرک ارتباطی نداشته باشد، زیرا مربوط به وزارت صنعت، معدن و تجارت بوده و اتحادیه هم در همکاری با آن برنامه پیش‌نویس دارد. در این میان، کارشناسان گمرک که شبانه‌روز با این تعرفه‌ها درگیر هستند، حداقل می‌توانند پیش‌نویس ارائه دهند و اعلام‌نظر کنند که این تعرفه ۸ رقمی پاسخگو نیست. به‌عنوان مثال، جلوی واردات کالایی که تولید داخل ندارد اما در همین تعرفه‌ها جا می‌گیرد، گرفته می‌شود. این امر در نهایت منجربه آشفتگی بازار شده و نابسامانی را در این بخش رقم می‌زند. به‌عنوان نمونه، انژکتورهای خودروهای دیزلی یا پمپ آب خودروها از جمله قطعاتی هستند که در تعرفه‌های یکسان گمرکی با سایر قطعات دچار مشکل شده‌اند.او گفت: پمپ آب خودرو در تعرفه‌هایی که مربوط به پمپ چاه آب است، جا گرفته و چون تولید داخل دارد، مانع واردات هر نوع پمپی شده است. این امر زمینه‌ساز افزایش قاچاق برای پاسخگوی به نیاز بازار شده است.

سخن پایانی

بنابر این گزارش اگرچه در حوزه ترخیص بخشی از قطعات (خط تولید) مشکلات حل‌شده اما همچنان مدیران و مسئولان مربوطه به بازار لوازم یدکی و نیازمندی‌های آن توجه کمتری دارند و بدون برآورد نیاز این بازار، نظارت‌ها کم‌رنگ است. مشکلات قطعات یدکی فراتر از رسوب و قاچاق اقلام بوده و مسئله کیفیت و انحصاری شدن بازار چالش‌هایی را برای آنها به‌وجود آورده است.