در بیش از یک ماه گذشته شاهد اختلال در دسترسی به اینترنت و در ادامه فیلتر شبکه‌های مجازی خارجی به‌ویژه اینستاگرام بوده‌ایم، این در حالی است که میلیون‌ها کسب‌وکار اینترنتی در انتظار رفع محدودیت‌ها هستند و اظهارات متناقض وزیر ارتباطات درباره ادامه یا رفع فیلترینگ اینستاگرام و پلتفرم‌ها، کاربران فضای مجازی را سردرگم کرده است. محدودیت‌های ایجاد‌شده برای اینترنت، کاهش سرعت آن و فیلترینگ پلتفرم‌های فضای مجازی طی حدود یک ماه اخیر وضعیت کسب‌وکارها را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. براساس گزارش سال ۱۴۰۰ مرکز آمار ایران، ۱۱ میلیون نفر از طریق شبکه‌های مجازی کسب درآمد می‌کنند که از این تعداد حدود ۹ میلیون نفر یعنی ۸۳ درصد در اینستاگرام فعال هستند. صمت به‌مناسبت روز جهانی اینترنت به بررسی آسیب ناشی از فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی به کسب‌وکارها پرداخت.

ضرر به اقتصاد، این بار به دست دولت

قطعی اینترنت نخستین اقدامی است که پس از هر اتفاقی ازسوی دولت انجام می‌شود. در لابه‌لای قطعی‌های ساعتی اینترنت، فیلتر شدن بعضی از پلتفرم‌های این فضا نیز مطرح است. این روزها مردم دست به دامن فیلترشکن‌هایی شده‌اند که در جوار این اینترنت کم‌رمق قدرت‌نمایی ندارد. برخی رسانه‌های وابسته به نهادهای خاص نیز شروع به فعالیت‌های پررنگی برای فیلتر دائمی برخی از شبکه‌های اجتماعی کرده‌اند که این موضوع ممکن است بحران‌هایی به‌دنبال داشته باشد. یکی از این شبکه‌های اجتماعی، اینستاگرام است.

مرکز پژوهشی بتا در سال ۱۳۹۹ اعلام کرده بود از بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار کسب‌وکار فعال در اینستاگرام، دست‌کم ۲۰۰ هزار کسب‌وکار بزرگ و متوسط و ۵۰۰ هزار کسب‌وکار استانی و بومی هستند؛ یعنی هر کدام از این صفحات، منبع درآمد ماهانه یک یا چند نفر است؛ در نتیجه اینستاگرام در ایران یک شبکه اجتماعی برای به اشتراک گذاشتن فیلم و تصویر نیست، بلکه یک بستر کسب‌وکار و تامین معیشت است.

فیلترینگ اینستاگرام چه در کوتاه‌مدت و چه بلندمدت، ضربه‌های سهمگینی به معاش بیش از ۹ میلیون نفر کاربر آن خواهد زد و با تشدید محدودیت‌های اینترنت در ایران درآمد این گروه به‌شدت کاهش می‌یابد.

همچنین با در نظر گرفتن سهم حوزه ‌آی‌تی در جی‌دی‌پی کشور، هر ساعت قطعی اینترنت یک میلیون و ۵۰۰ هزار دلار به اقتصاد ضرر وارد می‌کند؛ به‌بیانی دیگر می‌توان گفت با هر بار قطعی بلندمدت اینترنت، اقتصاد به‌معنای واقعی از بین می‌رود، این در حالی است که به‌تازگی دولت از بسته حمایتی برای جبران آسیب‌های ناشی از قطعی اینترنت به فعالان اقتصادی رونمایی کرده است.

رفتار سلیقه‌ای و محدود کردن حق انتخاب ایرانیان

پیمان مولوی، اقتصاددان درباره ابلاغ بسته حمایتی دولت برای جبران آسیب‌های ناشی از قطعی اینترنت به فعالان اقتصادی به صمت گفت: بسیاری از مسئولانی که درباره خسارت‌های ناشی از قطعی اینترنت صحبت می‌کنند، از ابعاد حقیقی این خسارت آگاهی ندارند. متاسفانه برخی از این افراد، هیچ شناختی از اتفاقات‌های رخ داده در اکوسیستم اقتصاد دیجیتال ایران ندارند و این موضوع به‌دلیل این است که حتی یک ریال از این مسیر کسب درآمد نداشتند و حقوق‌بگیر دولت هستند. زمانی که فردی هر ماه بدون توجه به عملکردش، حقوق دریافت می‌کند، چه درکی از ضرر مالی دارد؟ از سوی دیگر، آقای وزیری که از بسته حمایتی صحبت می‌کند، باید بسته‌های حمایتی دوران کرونا را ارزیابی کند. همچنین زمانی که بودجه نیست منبع این تسهیلات از کجا فراهم می‌شود؟

وعده‌های بی‌سرانجام

مولوی افزود: نبود شناخت کافی از اقتصاد، یکی از دلایل اصلی تصمیم‌گیری‌های یک‌شبه و بی‌اساس است. کاش بسته فکر کردن برای مسئولان کشور وجود داشت که مردم را در این شرایط بد اقتصادی باوجود تحریم‌ها و شرایط کرونا تحت‌ فشار بیشتری نگذارند. بسته‌ای که کشور بیش از اندازه به آن نیاز دارد، بسته شایسته‌سالاری و عقلانیت است.

مولوی با اشاره به اجرایی نشدن بسیاری از مصوبه‌های پیشین دولت اظهار کرد: بسیاری از این تصمیم‌گیری‌ها یک‌سری شعارها و اهداف بی‌نتیجه است. فعالان اقتصادی چیزی از دولت نمی‌خواهند و تنها خواسته فعالان اقتصادی این است که مسئولان اطلاعات کارشناسی کافی از حوزه فعالیت آنها داشته باشند.

چیزی به اسم اینترنت ملی نداریم

این اقتصاددان درباره اینترنت ملی اظهار کرد: ما چیزی به اسم اینترنت ملی نداریم و نام آن اینترانت است. ایرانی‌ها باید بتوانند به وب‌سایت‌ها و پلتفرم‌های موردنیاز خود دسترسی داشته باشند. ایجاد محدودیت به‌معنای انجام رفتار سلیقه‌ای و محدود کردن حق انتخاب ایرانیان است. بسیاری از کارشناسان بر این عقیده‌اند که شبکه‌های داخلی به‌هیچ وجه مانند شبکه‌های بین‌المللی جوابگو نخواهند بود و متاسفانه بسیاری از شهروندان اعتمادی به پلتفرم‌های داخلی ندارند. این اتفاق هرگز نخواهد افتاد که مردم به اجبار به سمت پلتفرم‌های داخلی بروند.

آسیب جدی  به کسب‌و‌کارهای آنلاین

شاهین نقوی، یکی از کارشناسان حوزه ارتباطات در گفت‌وگو با تجارت طلایی با اشاره به آثار فیلترینگ به کسب‌وکارهای مجازی، اظهار کرد: زمانی که فیلترینگ تلگرام به اجرا در آمد، ضربه کاملا در زوایای متفاوت کارهای آنلاین حس می‌شد. بعد از ۳ ماه هنگامی که امیدها از برداشتن فیلترینگ تلگرام ناامید شد، بسیاری از مشاغل آنلاین به سمت اینستاگرام رفتند.

ضربه فیلترینگ اینستاگرام، کاری‌تر است!

نقوی درباره فیلترینگ اینستاگرام اظهار کرد: اگر سیاست فیلترینگ در زمینه اینستاگرام به‌طور قطع اجرایی شود درصد بسیار بالایی از کسب‌و‌کارها با مشکل مواجه خواهند شد؛ با این تفاوت که این بار خلاف زمان فیلترینگ تلگرام گزینه‌ای به‌عنوان جایگزین پیش روی کسب‌و‍‌کارهای آنلاین نیست و مطمئنا ضربه‌ای به‌مراتب بزرگ‌تر از فیلترینگ تلگرام در انتظارشان است. با فیلتر کردن اینستاگرام امکان استفاده از پلتفرم بزرگی که از قضا رایگان است عملا از کسب‌وکارها سلب می‌شود و این ضربه به‌مراتب کاری‌تر از فیلتر تلگرام خواهد بود. قطعا فیلتر کردن فضایی که با انواع هشتگ می‌شد مخاطب به سمت خود کشاند و به‌راحتی تبلیغ کرد، برای مشاغل آنلاین نتایج مثبتی نخواهد داشت. تعداد زیادی از مشاغل خانگی به‌واسطه اینستاگرام شکل گرفته بود که با این اوصاف از بین می‌رود و تهدیدی جدی در انتظار این کسب‌و‌کارهاست. این کارشناس حوزه ارتباطات با اشاره به اینکه کسب‌وکارهای آنلاین با خطری جدی روبه‌رو هستند، اظهار کرد: واقعیت این است که هنوز اماجرا نه قابل پیش‌بینی قطعی است و نه جایی برای اظهارنظر قطعی دارد. مراجع ذی‌ربط هم نظرات متفاوتی درباره فیلترینگ دارند و با اینکه حکم قضایی‌اش صادر شده، هنوز به اجرایی نشده است. تمام امید ما این است که با چنین اقدامی روبه‌رو نشویم، چون این‌بار ادامه حیات بسیاری از مشاغل در گرو اینستاگرام است و با فیلترینگ عملا چراغ‌شان خاموش می‌شود. نکته مهم دیگر این است که زمانی که تلگرام فیلتر شد، گزینه‌ای با نام اینستاگرام وجود داشت و مردم امید داشتند در این شبکه اجتماعی به کارشان ادامه خواهند داد، اما متاسفانه این‌ بار نه جایگزینی در کار است و نه مردم از مهاجرت در شبکه‌های اجتماعی به‌خوبی استقبال می‌کنند. امیدواریم با اجرایی نشدن این سیاست، کسب‌وکارهای آنلاین و اقتصاد پنهان این لایه از جامعه اقتصادی متزلزل‌تر از پیش نشود و از بین نرود.

سخن پایانی

زمانی که فیلترینگ به نقطه‌ای رسید که تلگرام آلوده‌اش شد، خیلی‌ها در دل و بسیاری با صدای بلند عنوان می‌کردند خدا را شکر اینستاگرام را فیلتر نکردند! اینکه چه میزان و درصد از مشاغل اینترنتی با فیلتر تلگرام دچار مشکل شدند، یک روی سکه است، اما زمانی که پای عدد و رقم، گردش مالی و تعداد مشتری این کسب‌و‌کارها به میان می‌آید ماجرا سخت و سخت‌تر می‌شود.

بسیاری از مشاغل از فروش صنایع گرفته تا تبلیغات و حتی فروش محصولات خانگی که در تلگرام مشغول فعالیت بودند، پس از فیلترینگ این پلتفرم در ایران به اینستاگرام مهاجرت کردند و اقتصاد مشاغل آنلاین در دل صفحات اینستاگرام شکل گرفت. حالا با اظهارنظرهایی که ازسوی دولتمردان درباره جایگزینی پلتفرم‌ ایرانی با خارجی مطرح می‌شود رفع فیلترینگ اینستاگرام در ابهام قرار دارد. از سوی دیگر زمانی‌که یک برنامه موجود است از نظر علمی نمی‌توان یک برنامه مانند آن ساخت. با علم و دانش فعلی، مبارزه در این جهات امکان‌پذیر نیست و اشتباه است، زیرا کشور را عقب می‌اندازد. کشور ما از نظر زیرساختی مشکلاتی دارد که امکان ساخت یک برنامه مشابه برای فعالیت صاحبان مشاغل در اینستاگرام وجود ندارد، این در حالی است که چندین‌ بار برای ساخت برنامه‌های مشابه تلاش و هزینه‌های سنگینی صرف شده، اما در نهایت موفقیت‌آمیز نبوده، این در حالی است که متاسفانه برخی از رسانه‌های وابسته به نهاد‌های خاص برای مسدود شدن اینستاگرام و واتس‌اپ موج راه انداختند که این سیاست نه‌تنها باعث بهبود اوضاع نمی‌شود، بلکه ممکن است نمک روی زخم بپاشد!