در آمایش سرزمین تنظیم رابطه انسان و فعالیت‌های انسان در فضا، رویکردی کل‌نگر، جامع‌نگر و بلندمدت در برنامه‌ریزی محسوب می‌شود؛ بنابراین آمایش سرزمین وظیفه تنظیم و هماهنگ‌سازی راهبردها و جهت‌گیری‌های کلی بخش‌ها و مناطق کشور را برعهده دارد و تدوین سیاست‌های اجرایی و برنامه‌های عملیاتی توسعه برمبنای این راهبردها برعهده بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی است. صمت در این گزارش به توسعه متوازن معادن در بستر آمایش سرزمین پرداخته است.

برنامه‌ریزی علمی برای اشتغالزایی

رئیس موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی با بیان اینکه در طرح آمایش سرزمین، شهرستان‌های کشور در ۴ دسته تقسیم‌بندی شده‌اند، جزئیات اجرای این طرح را تشریح کرد.

احمد تشکینی در گفت‌وگو با مهر اظهار کرد: یکی از کارکردهای اصلی طرح آمایش سرزمین حرکت در جهت توسعه متوازن و عدالت‌محوری است و در همین راستا شهرستان‌های کشور در حال طبقه‌بندی در دسته‌های مختلف هستند.

رئیس موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی گفت: شهرستان‌های کشور در حال طبقه‌بندی در 4 دسته هستند؛ دسته اول شهرستان‌های کمتربرخورداری هستند که به لحاظ صنعتی، معدنی و تجاری توسعه نیافته‌اند و زیرساخت‌های لازم هم در آنها مستقر نیست. همچنین برای ایجاد اشتغال ممکن است طرح‌های نیمه‌تمام کافی نداشته باشند، به همین دلیل نیازمند تعریف طرح‌های ایجادی و توسعه‌ای هستند. برای این شهرستان‌ها باید بالاترین سطح مشوق‌های سرمایه‌گذاری را تعریف کرد.

وی ادامه داد: دسته دوم شهرستان‌های کمتربرخورداری هستند که به لحاظ صنعتی، معدنی و تجاری توسعه نیافته‌اند، اما زیرساخت‌ها تا حدی مکفی دارند. این شهرستان‌ها نیازمند تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام، توسعه‌ای و احیای واحدهای راکد هستند و باید برای آنها مشوق‌هایی جهت توسعه در نظر گرفت.

تشکینی افزود: دسته سوم شهرستان‌های مناسب به لحاظ وضعیت صنعتی، معدنی و تجاری هستند. در این شهرستان‌ها هدف اصلی حفظ و بهبود وضعیت اشتغال است؛ بنابراین تقریبا تداوم وضعیت موجود منطقی است.

وی ادامه داد: دسته چهارم شهرستان‌های توسعه‌یافته به لحاظ صنعتی و با ظرفیت بیش از حد جمعیتی است که حتی نیازمند تمرکززدایی جمعیتی هستند؛ از همین رو نباید مشوق‌های خاصی برای توسعه در این محدوده‌ها لحاظ شود. نتایج اولیه نشانگر وجود بالغ بر ۱۱۰ شهرستان در دسته اول؛ ۱۲۰ شهرستان در دسته دوم؛ بالغ بر ۱۴۰ شهرستان در دسته سوم و بالغ بر ۷۰ شهرستان در دسته چهارم است.

رئیس موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی گفت: در بسته مشوق سرمایه‌گذاری کشور ترکیه، کل کشور به 6 منطقه تقسیم‌بندی شده و برای هر منطقه مشوق‌های خاص مدنظر قرار گرفته است. آن دسته از صنایعی که باید از طریق مشوق‌های مربوطه مورد پشتیبانی قرار گیرند، برمبنای توانایی بالقوه رقابتی استان مزبور معین می‌شوند و حداقل مبلغ ثابت سرمایه‌گذاری برای هر یک از صنایع و مناطق در نظر گرفته شده است؛ به‌گونه‌ای که پایین‌ترین مبلغ سرمایه‌گذاری در مناطق ۱ و ۲ برابر با یک میلیون لیر ترک بوده، در حالی که این مبلغ برای 4 منطقه باقیمانده دیگر برابر با 500 هزار لیر ترک است. در این برنامه برای هر منطقه مشوق‌ها و حمایت‌های خاصی تعریف شده است.

وی ادامه داد: در واقع عدم توازن شاخص بیکاری مناطق مختلف یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش مهاجرت به کلانشهرها و در نهایت افزایش هزینه‌ها و مشکلات زندگی در مبداء و مقصد است. بر این اساس نیاز است فعالیت‌ها در هر منطقه متناسب با ظرفیت‌های آن، برنامه‌ریزی شود. رئیس موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی افزود: همان‌طور که پیش‌تر نیز ذکر شد جمعیت و میزان شغل موردنیاز بخش صنعت، معدن و تجارت با هدف توسعه متوازن و نرخ بیکاری متوازن در کل کشور پیش‌بینی و بررسی شده است. در واقع در هر منطقه کشور اولویت‌های توسعه فعالیت‌های اقتصادی شامل کشاورزی، صنعت، معدن و خدمات متفاوت است؛ بر این اساس در این طرح منطبق بر اسناد آمایش تعداد شغل موردنیاز در تمامی فعالیت‌های اقتصادی به تفکیک استان-شهرستان با هدف توسعه متوازن پیش‌بینی و هدف‌گذاری شده است. تشکینی گفت: باتوجه به اهداف اشتغال استان-شهرستان سعی شده در ۶ بخش تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام، احیای واحدهای راکد، تکمیل زیرساخت‌های تولید و تجارت، انجام فعالیت‌های اکتشافی و نقشه‌برداری، توسعه صنایع موجود و پیشنهاد واحدهای جدید، تحقق اشتغال مد نظر برنامه‌ریزی شود.

تکیه معادن به آمایش سرزمین

احمد مشکانی، فعال معدنی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: در چند دهه گذشته در جهان مطالعات و آمایش اطلاعات با اهداف مختلف انجام شده است. باتوجه به پیشرفت رایانه‌ای به‌ویژه داده‌های مختصات‌محور، آمایش‌ها و داده‌ها با اطلاعات دقیق‌تر انجام شده و نتایج بهتری به‌دست آمده است. وی در پاسخ به این پرسش که ایران چقدر به مفهوم آمایش سرزمین برای رشد فعالیت‌های اقتصادی توجه کرده، گفت: در ایران کار جدی و بزرگی در این زمینه انجام نشده است. بیشتر اقدامات در قالب پروژه‌های دانشگاهی یا سازمان‌های دولتی با یک یا ۲ رویکرد محلی بوده است. او ادامه داد: بررسی و آمایش کلی کمتر انجام شده است. باید مناطق را به‌صورت استانی یا شهرستانی تقسیم‌بندی کنیم و اطلاعات مطالعات صحرایی، جمع‌آوری و پردازش شوند؛ سپس اطلاعات پردازش‌شده ازسوی متخصصان زبده مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. این مطالعات برای مباحث اقتصادی و اجتماعی سودمند خواهد بود و باعث پویایی اقتصاد و هدررفت کمتر وقت و سرمایه خواهد شد.  مشکانی در پاسخ به این پرسش که فعالیت‌های ما چقدر فرابخشی و اثربخش هستند، اظهار کرد: در حال‌ حاضر اطلاعات فعالیت‌های انجام‌شده در دسترس عموم و قابل مطالعه و تصمیم‌گیری نیست؛ بنابراین تاکنون برای بخش خصوصی اثربخشی نداشته‌اند. این فعال معدنی درباره اینکه آیا توسعه حوزه معدن براساس آمایش سرزمین انجام شده، گفت: در بخش معدن آمایش سرزمین ازسوی افراد خصوصی با کسب اطلاعات و مطالعات در دسترس به‌دست می‌آید که چندان مدون و تحلیلگرانه نیست. در این زمینه مطالعات دقیق و گسترده‌ای انجام نشده است.  او ادامه داد: باتوجه به این موضوع که سرمایه‌گذاری در بخش معدن به‌ویژه در بخش اکتشاف بسیار پرریسک ‌است، هر چه آمایش سرزمین دقیق‌تر انجام شود، اطلاعات مفیدی را برای سرمایه‌گذاران در دسترس می‌گذارد و نقشه راه را بهتر مشخص خواهد کرد. مشکانی در پایان اظهار کرد: در کشورهای مختلف، اطلاعات گوناگونی از قبیل زون‌های متالوژنی، وضعیت توپوگرافی، زیرساخت‌ها از قبیل راه‌های دسترسی، آب و برق، بوم‌شناسی، اقلیم‌شناسی و منابع انرژی‌های طبیعی مورد مطالعه و آمایش قرار می‌گیرند. مناطق مختلف نیز زون‌بندی و ارزش‌گذاری می‌شوند و نقشه راه را به سرمایه‌گذاران نشان می‌دهند. سرمایه‌گذار می‌داند که چه ذخیره فلزی یا غیرفلزی را در چه منطقه‌ای مورد جست‌وجو قرار دهد، معایب و محاسن آن منطقه را می‌داند و درمی‌یابد چه ریسک‌هایی را باید متحمل شود.

سخن پایانی

آمایش سرزمین از مهم‌ترین رویکردهای برنامه‌ریزی در غالب کشورهای جهان است. در نهایت اینکه آمایش سرزمین به‌معنای بهره‌برداری بهینه از امکانات در راستای بهبود وضعیت مادی و معنوی و در قلمرو جغرافیایی خاص است، به‌طوری که مزیت‌های فضای طبیعی، اجتماعی و اقتصادی، ساماندهی و نظام‌بخشی می‌شود. این کار با هدف ایجاد رابطه منطقی بین توزیع جمعیت و انجام فعالیت‌ها در پهنه سرزمین باتوجه به ویژگی‌های فضایی مناطق صورت می‌گیرد. یکی از کارکردهای اصلی طرح آمایش سرزمین حرکت در جهت توسعه متوازن و عدالت‌محوری است و در همین راستا شهرستان‌های کشور در حال طبقه‌بندی در دسته‌های مختلف هستند و امید است این مهم زودتر به نتیجه برسد.