دولت در چند مدت اخیر برنامه‌های مختلفی در راستای توسعه تجارت ایران عنوان کرده و برای اجرای آنها در تلاش است. اما به‌طورکلی باید گفت ارتقا تجارت نیازمند توجه به الزامات و بسترهای متعددی بوده که هیچ‌یک را نمی‌توان نادیده گرفت. دوپایه اصلی و مهم توسعه صادرات، تولید کالای صادرات محور و بهبود روابط دیپلماتیک با سایر کشورها است. ترمیم و بهبود روابط دیپلماسی با سایر کشورها به‌عنوان راهکار اصلی بهبود وضعیت فعلی در تجارت ایران شمرده می‌شود. ایران نه‌تنها با کشورهای همسایه بلکه با سایر کشورها نیز باید رابطه‌ دیپلماتیک و اقتصادی خود را تقویت کرده و موانع موجود را از میان بردارد. در رابطه بااهمیت این موضوع باید گفت طی سال‌های گذشته با افزایش تحریم‌ها علیه ایران، صادرات نفت با چالش‌های زیادی همراه بوده و درآمدهای حاصل از فروش نفت و گاز کاهش یافت. همین باعث شد علاوه بر شکل‌گیری مشکلات مختلف برای تجارت ازجمله صادرات و واردات، ایران در تامین منابع ارزی دچار مشکل شود. این موضوع در کنار سایر مشکلات اقتصادی، باعث رشد تورم و افزایش نرخ ارز شده که در ادامه بر چرخه تولید اثر مستقیم گذاشته است. بنابراین مهم‌ترین راهکار برای بهبود وضعیت فعلی، ترمیم روابط دیپلماتیک ایران با سایر کشورها است. این بهبود روابط می‌تواند حتی در بحث کاهش فشارهای تحریمی و نقل‌وانتقالات بانکی تاثیر مثبت مستقیم داشته باشد. بنابراین روابط بین‌المللی تنها به کشورهای همسایه محصور نشده و باید نگاهی توسعه‌گرایانه‌تر به این مهم داشته باشیم. این درحالی است که در چند مدت اخیر نگاه ایران تنها به کشورهای منطقه و محدوده آسیا بوده است. توسعه روابط با کشورهای همسایه به‌یقین برای ایران دستاوردهای جدی خواهد داشت اما به‌طورکلی فرصت‌های مناسب تجاری در کشورهای دورتر از منطقه وجود دارد.

علاوه بر تحریم و محدود بودن روابط ایران با سایر کشورها، سرکوب نرخ ارز و تورم یکی دیگر از دلایل اصلی رشد نیافتن تولید داخلی است. یکی از نمودهای مهم توسعه تولید داخلی، حضور کالاهای ایرانی در بازارهای جهانی است که در این مورد مشکلات متعددی وجود دارد. رشد تولید داخل با اعمال نگاه جزیره‌ای میسر نبوده و باید به تمام حلقه‌های وابسته به این مسئله توجه کرد. چنانچه ساختارهای مهم اقتصادی مانند نرخ ارز و تورم همواره در روند تولید و چرخه صادرات اهمیت بسزایی دارند.

بخشی از مواد اولیه تولیدات داخلی، از طریق واردات تامین می‌شود و بهای آن براساس نرخ دلار تعیین می‌شود. اما بخش مهم دیگری از نرخ تمام‌شده تولید، وابسته به هزینه‌های داخلی مانند دستمزد کارگران و تورم حاکم بر جامعه است. تورم منجر به افزایش تمام هزینه‌های تولید و تحمیل گرانی به بازار می‌شود. همچنین تورم تاثیر مستقیمی بر نرخ ارز داشته و بدیهی است که در چنین شرایطی نرخ تمام‌شده تولید افزایش یابد. با گرانی کالاهای تولیدشده، مزیت‌های صادراتی مانند نرخ مناسب و کیفیت مطلوب از بین رفته و نه‌تنها تولید داخل توسعه نمی‌یابد، بلکه صادرات نیز در ابعاد مناسب رخ نخواهد داد.

بحث دیگری که می‌تواند در توسعه و بهبود کیفیت تولیدات داخلی موثر باشد، آزادسازی اقتصاد است. می‌توان گفت ایران باید به سمت اقتصاد آزاد حرکت کرده و از اقتصاد دستوری که امروز درگیر آن هستیم، خارج شود. اقتصاد دارای حلقه‌های متعدد و درهم‌تنیده بوده و برای رونق تولید داخلی، نمی‌توان به‌صورت جزئی به آن نگاه کرد. داشتن دید کلان و حرکت به سمت برداشتن موانع، از الزامات اصلی بهبود شرایط فعلی اقتصاد کشور است. در این شرایط می‌توان به توسعه تجارت و سایر مؤلفه‌های آن مانند افزایش صادرات، امیدوار بود.