به اعتقاد فعالان صنعتی، رشد نرخ دلار در بازار آزاد حکایت از افزایش بهای رسمی ارز در کشور طی ماه‌های آینده دارد و درنتیجه خرید محصولاتی که براساس دلار نیمایی قیمت‌گذاری می‌شوند از بورس کالا، برای خریداران صرفه اقتصادی دارد. همین موضوع زمینه رقابت گسترده برای خرید محصولات گوناگون و به‌ویژه مواد اولیه صنایع معدنی، فولادی و پتروشیمی را فراهم کرده است. در چنین شرایطی از بورس کالا و سایر نهادهای فعال در تنظیم بازار انتظار می‌رود نظارت‌های خود را بر خرید محصولات از بورس کالا افزایش دهند. البته باید تاکید کرد که راه‌حل اساسی برای تنظیم این شرایط کاهش اختلاف نرخ ارز آزاد و اسکناس سنا با نرخ حواله نیماست و در همین حال از بانک مرکزی انتظار می‌رود با اجرای اقدامات مناسب زمینه کاهش نرخ دلار را در بازار آزاد تا محدوده ۲۷ تا ۲۸ هزار تومان فراهم کند.

انتظارات تورمی، دلیل اصلی گرانی

ابوذر انصاری، کارشناس بازار کالایی در گفت‌وگو با صمت و درباره اختلاف قابل‌توجه نرخ دلار نیمایی و بازار آزاد اظهار کرد: افزایش اختلاف میان قیمت دلار نیمایی با بازار آزاد، ریسک بزرگی برای اقتصاد کشور است که به افزایش قابل‌توجه تقاضا برای خرید محصولات گوناگون از بورس کالا منتهی می‌شود.

این کارشناس بازار گفت: در حال حاضر، اختلاف ارز آزاد با نیمایی به ۸ هزار تومان افزایش یافته؛ بنابراین خرید محصول از بورس کالا با احتساب ارز نیمایی سودآور است و رغبت به خرید آن افزایش می‌یابد.

وی افزود: خریداران مواد اولیه از بورس کالا، این محصولات را با هدف صادرات یا تولید محصول نهایی خریداری می‌کنند و هر ۲ گروه یادشده از این گپ قیمتی منتفع خواهند شد.

انصاری در ادامه خاطرنشان کرد: قیمت دلار در بازار آزاد حکایت از انتظارات تورمی در اقتصاد دارد؛ یعنی فعالان بازار روند رو به رشد قیمت ارز را پیش‌بینی می‌کنند. اثرات این روند صعودی در ادامه به بازارهای کالایی نیز می‌رسد و درنتیجه رغبت خریداران از بورس کالا و محصولاتی که با ارز قیمت‌گذاری می‌شوند، افزایش می‌یابد. همین موضوع رقابت برای خرید محصولات از بورس کالا را افزایش می‌دهد.

وی در ادامه اظهار کرد: وزارت صنعت، معدن و تجارت مسئول نرخ ارز یا کنترل تورم نیست. این وزارتخانه تنها وظیفه تنظیم بازار را بر عهده دارد. با این وجود، نرخ ارز به چالش اصلی در مسیر تنظیم بازار بدل شده است. هرگاه در کشور با تنش‌های ارزی روبه‌رو می‌شویم، تنظیم بازار نیز به‌شدت دشوار می‌شود، چراکه رقابت برای خرید محصولات در رینگ معاملاتی بورس کالا به‌شدت افزایش خواهد یافت.

انصاری در پایان گفت: کنترل نرخ ارز راهکار اساسی برای رفع چالش‌های یادشده و همچنین حذف دلالی و رانت‌جویی از اقتصاد کشور است.

چندنرخی بودن ارز، چالش اساسی

خشایار دادمنش، کارشناس بازار کالایی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: قیمت پایه محصولات عرضه‌شده در بورس کالا براساس دلار نیمایی تعیین می‌شود. این در حالی است که بهای دلار در بازار آزاد از مرز ۳۲ هزار تومان عبور کرده است.

افزایش قابل‌توجه فاصله قیمتی میان نرخ دلار نیمایی و آزاد، رغبت خریداران را به خرید از بورس کالا افزایش داده است.

وی افزود: در حال حاضر همچنان انتظارات تورمی مبنی بر افزایش نرخ دلار وجود دارد و بر همین اساس، خریداران ترجیح می‌دهند مواد اولیه را با بهای بالاتری خریداری و در صورت امکان انبار کنند.

اگر متقاضیان خرید از بورس کالا، خریدار محصول نهایی باشند، همچنان ترجیح می‌دهند این محصولات را در حال حاضر و با پیش‌بینی رشد قیمت خریداری کنند و در آینده با بهای بالاتری به فروش برسانند. بدین‌ترتیب خریداران از این فاصله قیمتی منتفع می‌شوند.

دادمنش گفت: با توجه به شرایط یادشده در روزهای اخیر و به‌دنبال افزایش گپ قیمتی میان نرخ دلار در بازار آزاد و دلار نیمایی شاهد شکل‌گیری رقابت قابل‌توجهی برای خرید محصولات عرضه شده در بورس کالا هستیم. در چنین موقعیتی حتی امکان ابطال معاملات نیز از سوی بورس کالا وجود دارد.

این کارشناس بازار کالایی اظهار کرد: البته همه مشتریان بورس کالا، لزوما مصرف‌کننده واقعی نیستند. در واقع شرایط موردبحث امکانی برای دلالی در بازار آزاد و استفاده از این فاصله قیمتی را به‌وجود آورده است. البته بورس کالا نیز اهتمام خود را برای حذف سوءاستفاده از این شرایط به‌کار بسته است.

وی راهکار درست برای مقابله با این تنش‌ها که برهم زننده بازار هستند را اصلاح بازار ارز عنوان کرد و افزود: تا زمانی‌که شاهد چند نرخی بودن ارز هستیم، چنین شرایطی وجود دارد. یعنی در سایه چندنرخی بودن ارز، همواره امکانی برای سوءاستفاده از موقعیت و دلالی یا واسطه‌گری وجود دارد. البته هرچه شکاف قیمتی میان نرخ دلار نیمایی با بازار آزاد، کمتر شود، این مشکلات کمتر می‌شوند. با این وجود از آنجا که چالش یادشده از چندنرخی بودن ارز در کشور نشأت می‌گیرد، راه‌حل آن حرکت به سمت تک‌نرخی شدن است.

ضرورت تامین نیاز داخل

آریا صادق‌نیت حقیقی، دبیر سندیکای صنایع آلومینیوم ایران در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: در هفته‌های اخیر شاهد افزایش قابل‌توجه نرخ دلار در بازار آزاد و همچنین دلار نیمایی بودیم. در سایه افزایش این فاصله قیمتی، رقابت برای خرید محصولات عرضه‌شده در بورس کالا افزایش یافته است. کما اینکه در هفته جاری رقابت گسترده‌ای برای خرید شمش آلومینیوم شکل گرفت. وی افزود: در چنین شرایطی، تقاضا برای خرید شمش آلومینیوم از سوی تجار یا واسطه‌ها افزایش می‌یابد. این افراد عموما با هدف بهره گرفتن از گپ قیمتی میان نرخ دلار نیمایی و بازار آزاد، اقدام به خرید محصول از بازار آزاد می‌کنند.

این فعال صنعت آلومینیوم گفت: شرایط موردبحث در روند خریدوفروش شمش آلومینیوم مشکلات جدی را ایجاد کرده، تا جایی‌که قیمت فروش شمش این فلز نقره‌ای در رینگ معاملاتی بورس کالا، حدود ۷ هزار تومان از قیمت پایه این محصول فراتر رفت.

با توجه به آنکه هیچ تغییری در روند خریدوفروش و همچنین بازار مصرف آلومینیوم ایجاد نشده، باید ادعا کرد که بخش عمده‌ای از خریداران این فلز نقره‌ای در رینگ معاملاتی بورس کالا دیگر تولیدکنندگان واقعی نیستند. این تقاضای کاذب برای خرید شمش آلومینیوم از بورس کالا به ضرر تولیدکنندگان واقعی صنایع پایین‌دستی تمام می‌شود.

دبیر سندیکای صنایع آلومینیوم برای مقابله با این شرایط پیشنهاد داد: با توجه به هجوم واسطه‌ها به بورس کالا برای خرید مواد اولیه پیشنهاد می‌شود، این خریداران شناسایی شوند.

یکی از دلایل عرضه محصولات گوناگون در بورس کالا، شفافیت معاملات و امکان رصد خریدوفروش‌ها با هدف جلوگیری از چنین التهاب‌هایی است. بنابراین انتظار می‌رود برای مقابله با این شرایط، خروج سفته‌بازان از بازار و همچنین بازگشت قیمت‌ها به حد نرمال، حجم خرید از بورس کالا محدود شود.

کاهش حجم درخواست خرید، به مدیریت طرف تقاضا کمک کرده و امکانی برای رفع چالش‌های موجود را فراهم می‌کند. این‌گونه اقدامات محدودکننده در شرایطی که قیمت دلار نیمایی و نرخ دلار در بازار آزاد، قابل‌توجه است، ضروری به‌نظر می‌رسد.

حقیقی در ادامه تاکید کرد: با وجود اینکه صادرکنندگان موظفند ارز حاصل از صادرات خود را با نرخ دلار نیمایی به کشور بازگردانند اما همچنان فروش برخی محصولات در بازار جهانی نسبت به فروش آنها در بازار داخلی صرفه اقتصادی دارد. به‌ویژه آنکه عموما صادرات از پرداخت مالیات معاف است؛ بنابراین درنهایت حتی با احتساب تفاوت قیمتی میان دلار نیمایی و بازار آزاد، صادرات برای بسیاری از واسطه‌ها صرفه اقتصادی خواهد داشت. وی گفت: برای رویارویی با این شرایط پیشنهاد می‌شود دولت با حذف معافیت مالیاتی مواد خام و میانی، مانع چنین سودجویی‌هایی شود. در همین حال، بستری هم برای تولید محصولات نهایی با ارزش‌افزوده بالاتر در کشور فراهم خواهد شد

وی با اشاره به مصوبه بانک مرکزی مبنی بر اینکه زین‌پس صرافی‌های مجاز می‌توانند ارز اسکناس صادرکنندگان را با نرخ توافقی، خریداری کنند و به متقاضیان ارز بدون محدودیت بفروشند، افزود: با اجرای سازکار جدید، مزیت صادرات افزایش خواهد یافت و بدین‌ترتیب رغبت به خرید از بورس کالا با احتساب دلار نیمایی افزایش خواهد یافت.

این فعال صنعت آلومینیوم گفت: البته ما مخالف صادرات نیستیم، صادرات راهکاری برای توسعه تولید در صنایع گوناگون و منبعی برای ارزآوری به کشور است اما تامین نیاز داخل باید در اولویت باشد. به‌ویژه آنکه در موارد متعددی صنایع پایین‌دستی با ظرفیت قابل‌توجهی در کشور احداث شده‌اند.

درنتیجه استفاده از این ظرفیت‌ها به‌منزله تداوم تولید و اشتغالزایی است. به‌علاوه آنکه شرایط نباید به‌گونه‌ای باشد که حضور واسطه‌ها و دلالان در بازار تقویت شود.

سخن پایانی

افزایش فاصله میان قیمت دلار در بازار آزاد و دلار نیمایی، چالش‌های بسیاری را برای تولیدکنندگان ایجاد کرده، تا جایی‌که بسیاری از فعالان صنعتی معتقدند تداوم فاصله قابل‌توجه میان نرخ دلار در بازار آزاد و دلار نیمایی به افت رقابت‌پذیری و صادرات کشور منتهی می‌شود. در همین حال باید منتظر افت رقابت‌پذیری صنایع صادرات‌محور کشور در بازارهای جهانی از جمله صنعت فولاد باشیم. همزمان شاهد رشد دلالی و واسطه‌گری نیز در کشور خواهیم بود. یعنی واسطه‌هایی با هدف بهره‌مندشدن از این گپ قیمتی، وارد عمل می‌شوند. کما اینکه در روزهای گذشته تقاضا برای خرید محصولات فولادی، پتروشیمی، فلزی و معدنی در بورس کالا به‌شدت افزایش یافته است.

این خریداران به‌دنبال بهره‌مند شدن از فاصله قیمتی یادشده هستند. در این وضعیت، از سیاست‌گذاران انتظار می‌رود ضمن کنترل نرخ ارز در بازار آزاد برای اصلاح شرایط موجود، تصمیمات اساسی اتخاذ کنند.