با توجه به این تاثیرگذاری، ایران نیز می‌تواند به‌واسطه تنوع غذایی که متاثر از ویژگی جغرافیایی آن است ظرفیت‌های فراوانی در حوزه گردشگری غذا و خوراک ایجاد کند. کشورهای فعال در صنعت توریسم در سال‌های اخیر برنامه‌های ویژه‌ای برای گسترش گردشگری غذا انجام داده‌اند و سرمایه‌‌گذاری‌های فراوانی در این بخش شده است. با این حال، به نظر می‌رسد این شاخه از گردشگری نیز مانند دیگر اجزای آن در کشور ما چندان مورد توجه نیست و گام‌های موثری در این زمینه برداشته نشده است.

اما آیا ایران تا امروز توانسته از این ظرفیت‌ها به نحو مطلوب استفاده کند؟ آیا واقعا گسترش و رشد این نوع گردشگری می‌تواند نقشی در بهبود صنعت گردشگری در کشور داشته باشد؟

صمت به مناسبت روز جهانی غذا، نقش گردشگری غذا و خوراک را در ارتقای صنعت گردشگری بررسی کرده ‌‌است.‌

گردشگری غذایی (food tourism) یکی از شاخه‌های صنعت گردشگری است که می‌تواند نقش مهمی در جذب گردشگر در کشورهای مختلف داشته باشد. این نوع گردشگری به آداب و رسوم و فرهنگ هر کشوری مرتبط است و برای بازدیدکنندگانی که از سایر کشورهای جهان با فرهنگی متفاوت به این کشورها قدم می‌گذارند و آماده تجربه کردن فرهنگ و رسوم و غذاهای آنها هستند، جذابیت دارد. 

گردشگری غذا صنعتی جدید است که ادبیات آن به سال ۲۰۰۱ میلادی و زمانی که عبارت «گردشگری خوراک و پختنی‌ها» در مقاله «اریک ولف» مدیر اتحادیه بین‌المللی توریسم غذا معرفی شد، بازمی‌گردد. این مقاله که بعدها تبدیل به نخستین کتاب درباره صنعت گردشگری غذا شد، در آن زمان مهم‌ترین کتاب در محافل دانشگاهی و تخصصی دنیا درباره این نوع گردشگری به شمار می‌رفت. 

در نگاه کلی گردشگری غذایی تمام جنبه‌های غذا از دستگاه‌های فروش خودکار و فروشنده‌های دوره‌گرد گرفته تا رستوران‌های لوکس را پوشش می‌دهد و هرکسی که به هر شکلی با غذا سروکار دارد، قسمتی از این صنعت محسوب می‌شود. البته هدف گردشگری غذایی تحقیق تخصصی درباره غذاهای ممتاز مناطق مختلف توسط کارشناسان آشپزی، نیست و بیشتر تجربه ذائقه‌های مختلف را مدنظر قرار می‌دهد.

اگرچه در ابتدا وجه تمایزهای فراوانی بین گردشگری ماجراجویانه و کلاسیک با گردشگری غذا وجود داشت اما با گذشت زمان، این دو گونه گردشگری وجوه مشترک فراوانی در بین علاقه‌مندان به سیر و سفر پیدا کرده‌ است. 

بررسی‌ها در این زمینه نشان می‌دهد بیش از ۵۰ درصد گردشگران تمایل دارند تجربه انواع مواد غذایی ناشناخته و بومی مناطق هدف سفر خود را به‌‌عنوان بخشی از برنامه بگنجانند.

 این افراد ترجیح می‌دهند سفر آنها همراه با لذت چشیدن غذاهای متفاوت و ناشناخته مناطقی که به آن سفر می‌کنند همراه باشد. ویژگی خاص گردشگری غذایی این است که غذای بومی و تجربه غذاهای مختص هر منطقه، اقلیم و قوم، آن منطقه را منحصربه‌فرد می‌کند و نمی‌توان آن را در دیگر مقاصد تجربه کرد.

در کشور ما نیز با توجه به پیشینه تاریخی و فرهنگی و اقلیم‌های گوناگون و بیش از ۲۵۰۰ نوع غذا، کیک و شیرینی در مناطق مختلف، گردشگری غذایی با تمرکز بر مسائل فرهنگی، می‌تواند جاذبه‌های خاصی را برای گردشگران داخلی و خارجی ایجاد کند.

 به علاوه این نوع گردشگری اگر به‌درستی انجام شود، می‌تواند به اقتصاد بخش‌های کوچک جامعه به‌ویژه جامعه روستایی کشور کمک کند.

گردشگری غذا به بشقاب ختم نمی‌شود

محمد‌رضا محبوب‌فر- عضو انجمن علمی گردشگری ایران: تشکیل شاخه‌ای در گردشگری به نام گردشگری غذایی خود می‌تواند نشان‌دهنده نقش این عامل در گسترش صنعت گردشگری باشد. صرف غذا در یک محل تاریخی، فرهنگی، طبیعی و تفریحی یکی از جاذبه‌های گردشگری در جهان است و بسیاری از علاقه‌مندان به سیر و سیاحت، این کار را به‌عنوان یک شیوه خاص گردشگری دنبال می‌کنند. گردشگری غذا می‌تواند به افراد نسبت به کنجکاوی تجربه طعم‌های گوناگون احساس رضایت بخشد، به همین دلیل نیز برنامه‌ریزان صنعت توریسم در کشورهای پیشرو، همواره برنامه‌هایی را برای برگزاری جشنواره‌های محلی و منطقه‌ای غذا در مقاصد سفر گردشگران درنظر می‌گیرند.

از هنگامی که از شکل‌گیری گردشگری غذا و خوراک در دنیا می‌گذرد، بسیاری از جوامع روستایی و بومی توانسته‌اند با کمک گرفتن از آن برای بهبود اقتصاد بهره ببرند. 

در ایران نیز اگر توجه ویژه‌ای به گسترش گردشگری غذا صورت گیرد، می‌توانیم به بخش‌های مختلف فعال در حوزه غذا و به‌ویژه جوامع روستایی و عشایر کمک کنیم تا آسیب‌های مختلف اقتصادی را جبران کنند. در عین حال این نوع گردشگری با توجه به آورده مالی به این مناطق می‌تواند راهکاری برای جلوگیری از مهاجرت مردم به شهرها و کمک به حفظ خرده‌فرهنگ‌های بومی باشد. 

ایران با دارا بودن اقلیم چهار فصل و تنوع بسیار زیاد در حوزه غذا و خوراک و وجود خرده‌فرهنگ‌های محلی و بومی، می‌تواند با برنامه‌ریزی و تمرکز بر این‌گونه گردشگری، تبدیل به مقصد بسیاری از گردشگران خارجی و داخلی شود. 

البته باید توجه کرد که در شرایط کنونی شیوع کرونا، تحریم‌های اقتصادی و مهیا نبودن بسیاری از زیرساخت‌های مورد نیاز گردشگری در کشور، این صنعت متوقف‌شده نیاز به بازسازی‌های فراوان دارد.

زمانی می‌توانیم در صنعت گردشگری به مقاصد مورد نظر برسیم که تمرکز و برنامه‌ریزی‌های مطلوبی در حوزه گردشگری و محیط‌زیست داشته ‌باشیم؛ برنامه‌هایی که طبیعتا طراحی و اجرای آنها نیاز به نیروهای متخصص دارد و باید منطبق بر اصول حرفه‌ای انجام شود. بنابراین برای تحقق این مهم باید افراد متخصص مدیریت این امور را به‌دست گیرند. اگر چنین اتفاقی بیفتد می‌توانیم در سال‌های آینده شاهد بازسازی و شکوفایی صنعت گردشگری در کشور باشیم که گردشگری غذایی نیز جدا از آن نیست.

اما اگر برآیند تصمیم‌گیری‌ها در این حوزه منجر به استفاده از تخصص و دانش افراد ذی‌صلاح نشود، هرگز نمی‌توان به اصلاح وضعیت فعلی گردشگری در ایران دل خوش کرد و درنتیجه در هیچ‌یک از شاخه‌های مختلف گردشگری نمی‌توانیم حرکت‌های مثبتی مشاهده کنیم و به‌تدریج کورسوهای تلاش فعالان این بخش نیز خاموش خواهد شد.

می‌توانیم قطب گردشگری غذا باشیم

امیرپویان رفیعی شاد- رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر و گردشگری استان تهران: در صنعت گردشگری، هرآنچه برای گردشگران جاذبه داشته باشد و بتواند آنها را به مقاصد گردشگری بکشاند، یک عامل مثبت برای رونق گردشگری به شمار می‌رود. اهمیت غذا و خوراک در صنعت گردشگری تا حدی است که این موضوع خود به یکی از شاخه‌های گردشگری در دنیا تبدیل شده است. براساس برآوردها، حدود یک‌سوم هزینه‌های سفر گردشگران مربوط به غذاها و خوراکی‌ها است و می‌تواند مبالغ فراوانی را وارد چرخه اقتصادی کشورهای میزبان کند.

گردشگری غذایی سابقه زیادی در این صنعت ندارد و از ورود این اصطلاح به صنعت گردشگری حدود ۳دهه می‌گذرد. کشورهای بسیاری توانسته‌اند در این مدت با استفاده از همین جذابیت و مطرح کردن غذاهای ملی و بومی خود، پای گردشگران فراوانی را به کشورهای خود باز کنند. 

البته حوزه گردشگری غذایی، فقط به یک بشقاب غذا یا یک رستوران ختم نمی‌شود و باید به ریشه‌های تاریخی و فرهنگی در این زمینه توجه شود. درحال‌حاضر بسیاری کشورها با برگزاری جشنواره‌های مختلف غذا از جمله جشنواره‌های غذای خیابانی، ضمن شناساندن فرهنگ و پیشینه تاریخی خود، از این صنعت به‌عنوان عاملی برای جذب گردشگران استفاده می‌کنند.

ایران نیز با توجه به شرایط اقلیمی و وسعت، تنوع فراوانی در بحث غذا و خوراک دارد و می‌تواند در این شاخه از صنعت گردشگری نقش بسزایی ایفا کند. در کشور ما بیش از ۲۰۰۰ نوع غذا و شیرینی سرو می‌شود که ظرفیت بالایی برای گسترش گردشگری غذا ایجاد می‌کند و می‌تواند ایران را به یکی از قطب‌های جهانی گردشگری غذا تبدیل کند. در سال‌های اخیر اقدامات خوبی برای استفاده از ظرفیت‌های موجود گردشگری غذایی انجام شده اما اینها کافی نیست. در وضعیت فعلی با شرایط ایده‌آل فاصله داریم و باید برنامه‌ریزی‌های دقیقی در این عرصه انجام شود. درحال‌حاضر در بیشتر رستوران‌ها منوی غذا ساده و تکراری است و تورها نیز بیشتر گردشگران را به سمت تجربه انواع کباب‌ می‌برند در حالی که تنوع غذایی در مناطق مختلف کشور بسیار بالاست و می‌تواند ذائقه‌های مختلف را جذب خود کند.

دست‌اندرکاران حوزه گردشگری کشور می‌توانند با برگزاری جشنواره‌های محلی و بومی غذا در مناطق مختلف کشور فضا را برای ترمیم آسیب‌های صنعت گردشگری کشور آماده کنند. حرکت‌هایی مانند آنچه در چند سال گذشته در خیابان ۳۰ تیر تهران و استقرار واحدهای سیار غذای خیابانی شکل گرفت، نشان داد که جدا از موضوع گردشگران خارجی، گردشگران داخلی نیز از چنین اقداماتی استقبال می‌کنند و می‌توان روی این ظرفیت در صنعت گردشگری حساب ویژه‌ کرد.

ایران با برنامه‌ریزی‌های اصولی و بلندمدت در زمینه گردشگری و به‌‌ویژه گردشگری غذایی می‌تواند فرهنگ ‌و پیشینه تاریخی خود را برای جهانگردان و گردشگران به نمایش بگذارد و همزمان با آن به یکی از صنایع روزآمد ارزآوری در دنیا ورود کند. با گسترش گردشگری غذایی در ایران بسیاری از اصناف در ارتباط با غذا و خوراکی نیز می‌توانند به شکل مطلوب به فعالیت خود ادامه دهند.

سخن پایانی

دست‌اندرکاران و برنامه‌ریزان حوزه گردشگری اگرچه در طول سال‌ها از ظرفیت‌های فراوان کشور در این بخش صحبت کرده‌اند اما در عمل گام‌های مناسبی را برای تحقق این شعارها برنداشته‌اند. در طول این سال‌ها گردشگری ایران همواره در معرض آسیب‌های مختلف اقتصادی و سیاسی بوده و همه‌گیری ویروس کرونا در دو سال اخیر نیز پای گردشگران داخلی و خارجی را از مناطق گردشگری بریده و آخرین تلاش‌های فعالان بخش گردشگری را بی‌ثمر گذاشته است. اما مشکل فقط این نیست و ما در برنامه‌ریزی‌ها در حوزه گردشگری نیز با نواقص و کمبودهای فراوانی روبه‌رو هستیم که نیاز به توجه بیش از پیش دارند.

به نظر می‌رسد دست‌اندرکاران حوزه گردشگری کشور جدا از مشکلات سیاسی و تحریم‌ها و واکسیناسیون همگانی که مقدمه ورود گردشگران خارجی به کشور است، باید از حد حرف و شعار پا را فراتر گذاشته و زیرساخت‌های لازم برای جذب توریست خارجی و گردشگر داخلی را مهیا کنند. اینکه ایران دارای تنوع غذایی فراوان است و بیش از ۲۵۰۰ نوع غذا و خوراکی را در فهرست غذایی دارد درست مانند شعارهایی است که درباره تمدن بیش از دو هزار ساله ایران در میان کشورها می‌دهیم. گردشگری که امروز وارد کشور می‌شود را نمی‌توان با فهرست ۲۵۰۰ نوع غذا دلخوش کرد. ما باید بتوانیم بستری در مسیر حضور گردشگران ایجاد کنیم که آنها کنجکاوی ذائقه خود درباره مواد غذایی را با غذاهای ایرانی آشنا کنند.