در واکنش به صحبت‌های رئیس دولت، رئیس پیشین بانک مرکزی در صفحه توییتر خود نوشت: اعلام حذف ارز ترجیحی کالاهای اساسی و دارو در ابتدای سال، محاسبه حقوق گمرکی و نرخ دلار در بودجه با نرخ ETS، تداوم نقدینگی با اضافه برداشت ریپو بی‌سابقه (در ابعاد ۲۰۰ هزار میلیارد تومان) بانک‌ها، رشد نرخ دلار از ابتدای سال و رشد جهانی قیمت‌ها، همگی توضیح‌دهنده تداوم تورم روی پرده است. علی بهادری‌جهرمی، سخنگوی دولت نیز در واکنش به اظهاراتی از این دست نوشت: کنترل گرانی ناشی از چند سال تورم ۴۰ درصدی و رشد اقتصادی نزدیک صفر، شدنی است؛ چنان‌که کاهشی‌شدن رشد تورم در ۸ ماه گذشته، اصلاح ساختار بودجه و... انجام شد، با پشت‌پرده گرانفروشی هم باید برخورد کنیم.

تاثیر تورم جهانی و جنگ بر اقتصاد داخلی

حمیدرضا جیهانی، کارشناس اقتصاد بین‌الملل در گفت‌وگو باصمت اظهارکرد: اقتصاد ایران مرتب تحت‌تاثیر عوامل گوناگون تورمی بوده و بعضی موقعیت‌های اقتصاد جهانی هم بر آن اثرگذار است. در حال‌حاضر بحث تورم جهانی شدید در اروپا و امریکا تحت‌تاثیر جنگ روسیه و اوکراین وجود دارد که باعث افزایش نرخ کالاهای اساسی و کامودیتی‌ها در حوزه‌های گوناگون شده که حتی می‌تواند در بعضی از کشورها به بحران‌های تغذیه‌ای و قحطی هم کشیده شود؛ بنابراین کشور ما هم از پیامدهای این مسائل مستثنا نبوده و بر اقتصاد داخلی تاثیر خود را گذاشته است.

وی با اشاره به اینکه یک نظام اقتصادی مبتنی بر سازکارهای عرضه و تقاضا و نرخ تمام‌شده در تولید کالاست، گفت: قاعدتا باید نظام اقتصادی عرضه و تقاضا اجازه دهد بنگاه‌های اقتصادی حداقل‌های حاشیه سودشان را داشته باشند و بتوانند هزینه‌های خود را تامین کنند تا امکان بقا یابند.

وی اضافه کرد: ظاهرا توجهی به فهم این موضوع در مجموعه دولت نمی‌شود. در روزهای اخیر شاهد این بودیم که رئیس‌جمهوری و معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت تلاش کردند به روش دستوری قیمت‌ها را به سال قبل برگردانند اما با نظام دستوری نمی‌شود بازار را تنظیم کرد. به یقین پیامدهای این سیاست‌ها را در اقتصاد کشور و به‌طور خاص در کاهش عرضه کالا و احتکارهایی در عرصه مصرف‌کننده و تولیدکننده خواهیم دید.

اظهارنظرهای سیاسی

جیهانی گفت: آقای همتی، رئیس پیشین بانک مرکزی در واکنش به اظهارات رئیس‌جمهوری مبنی بر عوامل پشت‌پرده در گرانی‌های اخیر، متنی در توییتر خود نوشتند و عواملی را برای گرانی‌ها آورده‌اند و این را که پشت‌پرده‌ای برای آن وجود دارد، تکذیب کرده‌اند. به یقین هر سال ضوابط، بخشنامه‌ها و قوانین بودجه بر روند بازار اثرگذار است. در دولت قبل و سال‌های گذشته نیز این اتفاق رخ داده است. از سوی دیگر، رفتن به سمت حذف ارز ترجیحی که یک شر بزرگ برای اقتصاد کشور بوده، امری حتمی و لاجرم است. در کنار این مسائل، اتفاقات جهانی و گرانی کامودیتی‌های هم قرار گرفته اما اگر بخواهیم از این مسائل به این صورت سوءاستفاده سیاسی کنیم، اشتباه است.

وی تصریح کرد: بازار باید اجازه پیدا کند در سازکارهای خود فعالیت کند. به یقین نرخ کالاهای اساسی در جهان در کنار بحث اقتصاد رفتاری و مالی-رفتاری که تحت‌تاثیر اعلام حذف ارز ترجیحی است، در متشنج شدن قیمت‌های کالاهای داخل اثرگذار است. اما اینکه از یاد ببریم در سال‌های گذشته رشد نقدینگی مثلا در دوره ریاست آقای همتی در بانک مرکزی و چاپ پول و استقراض از بانک مرکزی چگونه ظرفیت‌های تورمی را برای اقتصاد کشور به بالای ۴۰ و ۵۰ درصد رساند، انصاف نیست. خواسته فعالان اقتصادی همیشه از سیاسیون این بوده که به موضوعات اقتصادی، نه از منظر سیاست، بلکه از منظر تامین معیشت مردم و علم اقتصاد نگاه کنند.

تاثیر فرسایشی شدن مذاکرات

این کارشناس اقتصاد گفت: ادامه پیدا کردن مذاکرات برجام و فرسایشی شدن آن قطعا بر گرانی‌های روزهای اخیر تاثیرگذار بوده است. این‌گونه خبرها بیشتر در فضای اقتصاد رفتاری و مالی-رفتاری اثرگذار است و نه در حوزه‌های اقتصادی. با وجود اینکه ایران به هدف گشایش اقتصادی پای میز مذاکرات رفته اما ایجاد گشایش‌های اقتصادی باید در محور برنامه‌های طرف‌های مذاکراتی برجام قرار گرفته و با جدیت دنبال شود. اما همین نفس مذاکره و انعقاد یک قرارداد و توافق جدید برای بازگشت به برجام، سیگنال‌های مثبتی در حوزه‌های رفتاری و روانی به بازارهای گوناگون مخابره می‌کند که منجر به توقف یا کاهش انتظارات تورمی می‌شود.

وی تصریح کرد: سیگنال خبر توقف مذاکرات به بازارهای مالی و بورس بر سایر بازارها نیز موثر بوده که یک نمونه آن را در نرخ دلار می‌بینیم که حدود ۱۰ درصد افزایش داشته است.

عوامل موثر بر نرخ

محمد رجایی، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو باصمت بیان کرد: افزایش نرخ تورم و قیمت کالاها متاثر از یک‌سری عوامل اقتصادی و روانی است. وی افزود: یکی از عوامل اقتصادی تورم، افزایش هزینه تولید است. به این معنا که اگر داده‌ها افزایش نرخ داشته باشند، متناسب با آن افزایش نرخ یک امر طبیعی است؛ بنابراین اگر دولت بخواهد با افزایش قیمت‌ها مبارزه کند باید به‌نوعی جلوی افزایش قیمت نهاده‌های تولید را بگیرد. این کار نیز یا با دادن یارانه یا با کنترل و تنظیم نرخ انجام می‌شود.

وی با اشاره به اینکه یکی دیگر از عوامل تورم حجم نقدینگی است، گفت: نقدینگی در ۸ سال گذشته ۶ و نیم برابر شده است. زمانی که آقای روحانی دولت را تحویل گرفت، حجم نقدینگی ۸۰۰ هزار میلیارد تومان بود و در پایان دولت او، ۵ هزارهزار میلیارد تومان شد. خلق پولی که از ناحیه این افزایش پایه پولی در دولت سابق انجام شده، به اضافه پایه پولی که در این دولت اتفاق افتاده، دست به‌دست هم داده و خلق پول را افزایش می‌دهند و حجم نقدینگی را زیاد می‌کنند.

وی افزود: به‌دلیل اینکه خلق پول، یک فرآیند زمان‌بر است، حتی افزایش پایه پولی در دولت سابق تا چند سال در دولت جدید وجود خواهد داشت، ضمن اینکه اقدامات دولت هم بر فرآیند خلق پول شدت می‌دهد.

تاثیر انتظارات تورمی

رجایی اظهارکرد: علاوه بر این عوامل، مسائل روانی نیز در افزایش قیمت‌ها تاثیرگذار است. معمولا زمانی که قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کند، تقاضا کاهش یافته و بر اثر آن عرضه زیاد می‌شود و قیمت‌ها به نرخ اولیه برمی‌گردند. اما در جامعه فعلی ما که در آن انتظارات تورمی شکل گرفته، زمانی که قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کند یا به هر دلیلی انتظار افزایش نرخ برای کالایی می‌رود،‌ مردم برعکس عمل می‌کنند. در این شرایط، مصرف‌کننده برای اینکه کالا را در آینده با افزایش نرخ بیشتر نخرد، نسبت به خرید بیشتر کالا اقدام می‌کند. این مسئله باعث اضافه تقاضا در بازار شده و بر اثر آن قیمت‌ها افزایشی می‌شود.

این کارشناس اقتصاد گفت: در حال‌حاضر نرخ ارز ویژگی پیدا کرده که وقتی افزایش پیدا می‌کند، انتظارات تورمی ایجاد می‌شود. اگر بخواهیم اقتصادی فکر کنیم وقتی نرخ ارز افزایش پیدا می‌کند باید تنها کالاهایی که وابسته به نرخ ارز هستند، افزایش قیمت داشته باشند. اما در کشور ما با گران شدن نرخ ارز، قیمت همه کالاها افزایش می‌یابد، چراکه ذهنیت جامعه بین افزایش نرخ ارز و کالاهای داخلی ارتباط ایجاد کرده است.

سوداگران را دست‌کم نگیرید

وی افزود: از سویی نمی‌توان سوداگرانی که از این افزایش‌ها و نوسانات سود می‌برند را نیز نادیده گرفت. این سوداگران هم تا جایی که برایشان امکان داشته باشد، به افزایش قیمت‌ها دامن می‌زنند. ضمن اینکه بخش زیادی از نقدینگی در دست این افراد است.

رجایی گفت: بنابراین نمی‌توان فقط یک عامل را در افزایش قیمت‌ها مطرح کرد. همه این عوامل در تعیین قیمت نهایی کالا نقش دارند و وظیفه دولت تنظیم‌گری بازار است. دولت باید با سازکار کنترلی، با افراد و شبکه‌هایی که به گرانی‌ها دامن می‌زنند، برخورد کند. اگر دولت‌ها بتوانند نقدینگی را در اقتصاد کنترل کنند، یک خدمت بزرگ به اقتصاد و کشور خواهد بود و به‌تبع آن در آینده هم می‌توانند تورم را کنترل کنند. اما تا زمانی که نقدینگی مدام افزایش پیدا می‌کند، فقط با سیاست دستوری نمی‌توان مسئله گرانی و افزایش نرخ کالاها را حل کرد.

وی اظهارکرد: عواملی که آقای همتی به‌عنوان دلایل افزایش قیمت‌ها گفته‌اند، موثر است. به‌‌عنوان مثال، اگر ارز ترجیحی حذف شود، قطعا تاثیر خود را بر بازارها می‌گذارد. اما ذکر این عوامل هیچ‌کدام نمی‌تواند نقش افراد پشت‌پرده را انکار کند.

سخن پایانی

در مجموع کارشناسان بر این باورند که ریشه گرانی‌ها در رشد تورم و انتظارات تورمی است که در اقتصاد کشور به‌وجود آمده و فقط با دستور و ابلاغیه نمی‌توان بازار را کنترل کرد. با این حال، برخی از کارشناسان نقش سوداگران و سوءاستفاده آنها از افزایش نرخ برخی کالاها برای بالا بردن نرخ دیگر کالاها را پررنگ می‌بینند.