سیدمصطفی هاشمی‌طبا مدیرعامل و رئیس اسبق مرکز توسعه صادرات ایران (دولت سازندگی)، مجتبی خسروتاج رئیس اسبق سازمان توسعه تجارت ایران (دولت تدبیر و امید)، سیدحمید قوام‌شهیدی مدیرعامل اسبق شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران و محمدرضا مودودی رئیس اسبق سازمان توسعه تجارت (دولت تدبیر و امید)، ضمن مخالفت شدید با تصمیم اخیر وزارت صنعت، معدن و تجارت مبنی بر جابه‌جایی نمایشگاه‌ها، پیامد هرگونه تغییر در ساختار نمایشگاه تهران را نابودی این صنف دانستند. 

آنچه در ادامه می‌خوانید بخش‌هایی از موضوعات مطرح‌شده در این میزگرد است. با صمت همراه باشید.

هدف، بین‌المللی کردن نمایشگاه بود

سیدمصطفی هاشمی‌طبا، مدیرعامل و رئیس اسبق مرکز توسعه صادرات ایران (دولت سازندگی): نمایشگاه‌ها مرکز تبادل اطلاعات، فناوری، بازاریابی و به‌نوعی محلی برای همفکری ملی بوده و فقط محل عرضه کالا نیست. در دوران مسئولیت من در مرکز توسعه صادرات ایران، با الگوگیری از صنعت نمایشگاهی برخی کشورها مانند آلمان، درصدد برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی بودیم. برنامه این بود که با برگزاری آزمایشی و تمرینی چند دوره نمایشگاه تخصصی بتوانیم با جذب سایر شرکت‌ها و مشتریان خارجی و ایجاد تسهیلاتی برای آنها، نمایشگاه‌ها را به معنای واقعی بین‌المللی کنیم. نمایشگاه‌ها یکی از عوامل رشد، توسعه و بهبود صنایع کشور هستند اما رویدادها باید متکی به صادرات، انتقال فناوری و بهبود کیفیت کالا باشد که متاسفانه تاکنون چنین نشده است. در مدت ۳ سال فعالیت من در مرکز توسعه صادرات، حدود ۵۰ نمایشگاه داخلی برگزار کردیم. رویدادهای تخصصی نیز در حال پا گرفتن بود. من از سال ۶۹ تا ۷۲ در مرکز توسعه صادرات ایران انجام‌وظیفه کردم و شرکت سهامی نمایشگاه‌ها، الحاقی به این مرکز بود و با این کار نمایشگاه را به صادرات پیوند زده بودند. سالانه در ۳۰ نمایشگاه خارجی نیز شرکت می‌کردیم. بعدها دست حمایت دولت از صادرات و صنعت نمایشگاهی برداشته شد. مراودات خارجی ما نیز در برهه‌ای، عقب افتاد.

ترافیک، بهانه‌ای کودکانه است

زمان فعالیت من در سایت نمایشگاهی تهران نیز هجمه‌های مبتنی بر تعطیلی این سایت برای کنترل ترافیک وجود داشت. بعضی از نهادها در آن دوران علاقه داشتند محل سایت را به شهربازی و انبوه‌سازی مسکن اختصاص دهند. در آن دوران با این موضوع برخورد جدی کردیم و ریاست‌جمهوری وقت نیز از ما حمایت کرد و موضوع منتفی شد. به عقیده من، ترافیک بهانه‌ای بسیار ابتدایی و کودکانه است، زیرا تهران دائم درگیر چالش ترافیک است و این موضوع در روزهایی که نمایشگاه‌ها برگزار نمی‌شوند نیز مشهود است.

مشکل‌گشایی با احداث ایستگاه مترو

با احداث ایستگاه مترو در سایت نمایشگاهی تهران و وضع قانون، می‌توان بسیاری از مشکلات و چالش‌های موجود در این سایت را حل کرد. اینکه ترافیک تهران را به برگزاری نمایشگاه‌ها مرتبط کنیم موضوع بی‌ربط و عجیبی است. این موضوع با در نظر گرفتن تمهیدات خاص قابل رفع است؛ مگر اینکه پشت‌پرده نقشه‌ای برای سایت بین‌المللی تهران کشیده شده باشد. در صورت تغییر ماهیت نمایشگاه تهران دوباره شاهد ترافیک خواهیم بود. سایت نمایشگاهی تهران، سایتی بسیار پویاست و نقش بسیار پررنگی در برگزاری موفق رویدادهای تخصصی دارد.

اوایل شروع فعالیت من در مرکز توسعه صادرات ایران یکی از موضوعات مطرح‌شده این بود که فعالیت نمایشگاه تهران در محل فعلی را تعطیل کنند و برای یکی از نهادهای کشور، شهرک‌سازی انجام دهند. این موضوع با مخالفت جدی مرحوم هاشمی رفسنجانی مواجه شد. به عقیده من پشت‌پرده این موضوع نگاه‌های دیگری وجود دارد.

صنعت بزرگ نمایشـگاهی نیازمنـد توجه ویـژه سیاست‌گذاران

سیدحمید قوام‌شهیدی، مدیرعامل اسبق شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران: وقتی عرصه خدمات در مقیاس گسترده انجام شود به صنعت تبدیل می‌شود. نمایشگاه‌ها نیز به‌طور قطع صنعت هستند. این صنعت پردرآمد است، زیرا خدمات ارزشمندی را ارائه می‌کند. سالانه حدود ۳۶ هزار رویداد در ۱۲۰۰ سایت نمایشگاهی سراسر جهان برگزار می‌شود؛ بنابراین این صنعت بزرگ نیازمند توجه ویژه سیاست‌گذاران و زمامداران کشورهاست. صنعت نمایشگاهی، ویترین بازاریابی، تولیدات و خدمات کشور است و اگر برای تولید، کیفیت، بسته‌بندی و... یک زنجیره ایجاد کنیم، آخرین حلقه به نمایشگاه ختم خواهد شد. اگر حلقه‌های زنجیره متوازن نباشند یا تولید ما استاندارد جهانی نداشته باشد، رقابت‌پذیر نباشد و قیمت‌ها براساس هزینه تعیین شوند، از تاثیر نمایشگاه‌ها کاسته خواهد شد. مشکل امروز ما این است که در این زمینه طرح تخصصی نداریم و نمی‌دانیم مزیت‌های نسبی تولید کشور کدام است؟ نمی‌دانیم در کدام مناطق باید تولید داشت و مشکلات تولید کشور کجاست؟ 

 افزایش سهم صادرات کشور در عرصه تجارت جهانی، گسترش بازارهای صادراتی، استفاده از ظرفیت انتقال فناوری، تبادل دانش و اطلاعات، ارتباط شرکت‌های داخلی و خارجی، انجام پروژه‌های مشترک با خارجی‌ها و جذب سرمایه خارجی، سرفصل‌هایی اصلی است که در نمایشگاه‌ها به وقوع می‌پیوندد.

نمایشگاه بهترین نوع بازاریابی است

حضور در نمایشگاه‌ها بهترین نوع بازاریابی است. طبق استاندارد UFI، بازاریابی به‌طور عمومی حدود ۱۵ درصد درآمد هر شرکت را صرف خود می‌کند اما حضور در رویدادهای نمایشگاهی این میزان را به حدود یک‌سوم کاهش می‌دهد. نمایشگاه‌ها نقش حیاتی و مهمی در توسعه صادرات غیرنفتی ایفا می‌کنند. افزایش سهم صادرات در عرصه تجارت جهانی، گسترش بازارهای صادراتی، استفاده از ظرفیت انتقال فناوری، تبادل دانش و اطلاعات، ارتباط شرکت‌های داخلی و خارجی، انجام پروژه‌های مشترک با خارجی‌ها و جذب سرمایه خارجی، سرفصل‌هایی اصلی است که در نمایشگاه‌ها به وقوع می‌پیوندد. اساسنامه شرکت سهامی نمایشگاه‌ها در برخی نقاط، با اساسنامه سازمان توسعه تجارت تناقض دارد. اطلاق عنوان شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران در اساسنامه این شرکت مفهوم مادرتخصصی بودن را به اذهان متبادر می‌کند اما در واقع متولی اصلی صنعت نمایشگاهی کشور سازمان توسعه تجارت است. 

سایت تهران، یک برند جهانی است

از کسانی که زمام امور را به‌دست گرفته‌ و موضوع جابه‌جایی سایت نمایشگاهی تهران را مطرح کرده‌اند انتظار می‌رود حداقل، مطالعه کوتاهی پیرامون مفهوم جابه‌جایی داشته باشند. واقعیت این است که سایت نمایشگاهی تهران دارای رتبه و جایگاه جهانی است و یکی از برندهای نمایشگاهی جهان به‌شمار می‌آید. شرکت‌های نمایشگاهی دنیا به خوبی این سایت را می‌شناسند. حال باید بررسی کنیم و ببینیم شاخص‌های یک نمایشگاه بین‌المللی چیست؟ نمایشگاه تهران حدود ۱۰۰ هزار مترمربع مساحت دارد که از این میزان حدود ۳۰ هزار مترمربع آن غیرقابل استفاده است و باید موردبازنگری و توسعه قرار بگیرد. ما در برخی رویدادهای بزرگ که برند جهانی نیز هستند، کمبود جا داریم. چگونه می‌توان سایتی که ۵۰ هزار مترمربع فضای مفید دارد را با سایتی جایگزین کرد که در بهترین حالت ۱۲ هزار مترمربع فضای مفید نمایشگاهی دارد؟ اگر برخی افراد به‌دنبال بهانه‌ای برای تعطیل کردن نمایشگاه تهران هستند، این کار را با استفاده از قدرتی که دارند انجام دهند، چرا ترافیک را بهانه می‌کنند؟

قیمت ورودی را افزایش دهیم

ما هیچ طرح تخصصی‌ درحوزه توسعه شهری نداریم. هرگاه منابع شهرداری با کاهش روبه‌رو می‌شود، مجوز برج‌سازی صادر می‌کند. برج‌ها بدون ایجاد زیرساخت‌های دسترسی به صورت قارچ‌گونه در شمال و شمال غربی تهران رویده‌اند و تاثیر آن بر منطقه چمران نمایان شده است. این موضوع چه ارتباطی به سایت نمایشگاهی تهران دارد؟ تجربه نشان داده روزهایی که هیچ نمایشگاهی برگزار نمی‌شود نیز شاهد ترافیک در خیابان‌های اطراف نمایشگاه هستیم. در دوران مسئولیت خود بنا به دلایل گوناگون مبلغ ورودی نمایشگاه را از ۵۰۰ به ۱۰۰۰ تومان افزایش دادم. ده‌ها دستگاه و سازمان من را بابت این اقدام موردپرس و جو قرار دادند. این در حالی است که در تمام دنیا، ورودی نمایشگاه‌ها رقم بسیار بالایی است. نمایشگاه‌ها محل تفریح نیستند.

نمایشگاه‌ها محل حضور حرفه‌ای افراد مرتبط با موضوع رویداد مانند تجار، صنعتگران، اساتید دانشگاه، سرمایه‌گذاران و... به‌شمار می‌روند. در همین راستا می‌توان با افزایش نرخ ورودی نمایشگاه‌ها از ورود افراد غیرمتخصص به رویدادها ممانعت و از تعداد خودروهای اطراف سایت بین‌المللی تهران کم کرد. همزمان با دوره مسئولیت من در شرکت سهامی نمایشگاه‌ها آقای محسن هاشمی رفسنجانی نیز مدیرعامل مترو تهران بود. من جلسات متعددی با ایشان درباره احداث مترو نمایشگاه یا سئول در محوطه نمایشگاه تهران برگزار کردم.

ایشان ضمن استقبال از این موضوع، هزینه احداث هر کیلومتر تونل را ۵۰ میلیون یورو اعلام کرد. قرار بر این شد خط هفت مترو تهران از نمایشگاه گذر کند و در داخل محوطه نمایشگاه تهران ایستگاهی به‌نام نمایشگاه وجود داشته باشد. اما بنا به گفته آقای هاشمی، طرح باید به شورای‌عالی ترافیک برده می‌شد تا در صورت تایید منابع مالی آن تامین شود. اینکه در این شورا چه فعل‌وانفعالاتی رخ داد و چرا طرح هیچ‌گاه عملیاتی نشد، هرگز روشن نشد. متاسفانه ما به صورت سیستمی کار نمی‌کنیم و تمام اجزاء به‌دنبال حل مشکل نیستند و در این میان، منافع ملی قربانی می‌شود. چندی پیش دوباره صحبت‌هایی با مترو انجام و قرار شد پروژه‌ای که در زمان مسئولیت من و آقای هاشمی رفسنجانی موردبررسی قرار گرفته بود، عملیاتی شود. اگر قصد داریم نمایشگاه تهران را با شعارهایی مربوط به رونق تولید و پشتیبانی از تولید همسو کنیم چاره‌ای جز توسعه این صنعت به‌عنوان ویترین اقتصاد کشور نداریم. نه‌تنها نباید از جابه‌جایی این سایت بین‌المللی حرف بزنیم، بلکه باید با صرف هزینه، تمام سالن‌های از رده خارج این سایت را بازسازی کنیم. تعطیلی نمایشگاه تهران به معنای واقعی به مفهوم خودتحریمی است.

تعطیلی نمایشگاه یعنی بستن دست دولت

به عقیده من هر چیزی به جای نمایشگاه بین‌المللی تهران در آن مکان ساخته شود، ترافیک منطقه را بیشتر خواهد کرد. اگر این مکان به شهربازی تبدیل شود، هر ساعت از شبانه‌روز شاهد ترافیک ورودی شهربازی خواهیم بود. اگر هم در این مکان انبوه‌سازی مسکن انجام شود، با فاجعه‌ای بزرگ روبه‌رو خواهیم بود. اگر هم ادارات دولتی به این مکان منتقل شوند، باز هم شاهد حجم ترافیک خواهیم بود، چراکه تمام این سازمان‌ها کارمندان و مراجعان زیادی دارند. به عبارتی می‌توان گفت، نمایشگاه، کمترین سهم را در ایجاد ترافیک در این منطقه دارد.

هر دولتی با هر تفکری بعد از مدتی به این نتیجه می‌رسد بدون نمایشگاه‌ها نمی‌توان به توسعه تجارت دست پیدا کرد. وزنی که نمایشگاه در توسعه تجارت کشور دارد، بسیار سنگین است؛ بنابراین تعطیلی نمایشگاه تهران، بستن دست دولت از پشت است. یکی از اهداف مهم نمایشگاه، آشنایی با دستاوردها و انتقال فناوری‌ روز دنیاست. 

جذب فناوری کشورهای خارجی، روزآمد شدن فناوری کشور، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، مشارکت با خارجی‌ها و... نیز از دیگر امتیازات صنعت نمایشگاهی کشور است. به عقیده من، اگر دولت فعلی قصد دارد توجه ویژه‌ای به صنعت نمایشگاهی داشته باشد باید با برگزاری رویدادهای هدفمند زمینه ‌تحقق رقابت‌پذیری کالاها و خدمات کشور را در سطح بازارهای داخلی و خارجی فراهم آورد.

حضور ایـران در نخستین نمایشـگاه تاریخ

محمدرضا مودودی، رئیس سازمان توسعه تجارت در دولت یازدهم و دوازدهم: نخستین نمایشگاه بین‌المللی دنیا که نخستین اکسپو جهانی نیز به‌شمار می‌رود، سال ۱۸۵۱ در انگلستان برگزار شد. در آن اکسپو از ۱۰۰ هزار محصول و اختراع جدید رونمایی شد. ایران نیز با تدبیر امیرکبیر در این نمایشگاه شرکت کرد. دومین نمایشگاه جهانی نیز در پاریس برگزار و در آن تحت‌تاثیر جنگ کریمه، از محصولات جنگی و جنگ‌افزارهای مدرن رونمایی شد. بنابراین از ابتدا، برگزاری نمایشگاه از این منظر مطرح بوده که چگونه می‌توان نوآوری‌ها، فناوری و دانش فنی را عرضه و در کنار آن تجاری‌سازی آنها را دنبال کرد. نمایشگاه، بزرگ‌ترین مرکز طلاقی اندیشه‌ها، باورها، ایده‌ها و حتی بازارهاست. از زمان نخستین حضور ایران در اکسپوهای جهانی تا زمان تاسیس شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران حدود ۱۲۰ سال می‌گذرد. تولید نخستین خودرو ایرانی نیز حدود ۱۲۰ سال بعد از ورود نخستین خودرو به کشور رخ داد. به عبارتی می‌توان گفت ما همچنان که در تمام موارد دیگر فاصله زیادی با دنیا داریم در صنعت نمایشگاهی نیز با فاصله عمل کرده‌ایم. در نخستین نمایشگاه جهانی شرکت کردیم و این نمایشگاه برای بسیاری از کشورها آغازگر یک حرکت جدید در دنیا بود اما همچنان در این مسیر بسیار کند حرکت کرده‌ایم.

راز زمان اکسپو لندن تا کنون، حدود ۷۰ عنوان اکسپو جهانی برگزار شده اما کشور ما در بهترین حالت در ۱۲ اکسپو شرکت داشته است. این موضوع نشان می‌دهد به هیچ عنوان به این مسئله حساس نیستیم و به صورت جدی آن را دنبال نکرده‌ایم. از سال ۱۳۴۸ که شرکت سهامی نمایشگاه‌ها شکل می‌گیرد و برنامه‌های معرفی توانمندی‌های کشور را در دستور کار خود قرار می‌دهد، شاهد یک خطای راهبردی هستیم؛ یعنی به نمایشگاه به‌عنوان یک مرکز بین‌المللی معرفی نگاه نکردیم. این خطا بعد از انقلاب عمیق‌تر شد. وقتی چند شرکت خارجی در نمایشگاه‌های ما شرکت می‌کنند، عنوان بین‌المللی بر آن اطلاق می‌شود اما به عقیده من وقتی صحبت از یک مکان بین‌المللی به میان می‌آوریم، نیروهای انسانی شاغل در آن مرکز نیز باید بین‌المللی باشند. ما در ایران همواره استفاده از نیروهای متخصص از سایر کشورها را ‌ضعف دانسته‌ایم. در حوزه‌های صادرات، تولید و نمایشگاه، هیچ‌گاه از مدیران متخصصان کشورهای گوناگون استفاده نکرده‌ایم. نمایشگاه‌های ما هیچ‌گاه موفق نشدند، جایگاه بین‌المللی که برخی از کشورهای همسایه به آن دست پیدا کرده‌اند را به‌دست آوردند. این در حالی است که سابقه نمایشگاهی ایران از تمام کشورهای منطقه بیشتر است. بخشی از دلیل این وضعیت، جنگ اقتصادی است که اکنون بر کشور تحمیل شده اما باید اذعان داشت دلیل مهم‌تر آن است که ما هیچ‌گاه نگاهی راهبردی به نمایشگاه‌ها نداشتیم.

نقش صنعت نمایشگاهی در ناکامی تجارت خارجی

اگر از لحاظ ساختاری نتوانیم نقش نمایشگاه در برندسازی تجاری ایران و همچنین اهمیت برگزاری نمایشگاه‌ها در تجارت خارجی را درک کنیم، به احتمال قریب به یقین شاهد شرایط اسفناکی در تجارت خارجی کشور خواهیم بود. متاسفانه در ۱۰ سال گذشته آمارهای تجارت ما روی عدد ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار متوقف شده و رشدی که توسعه تجارت ما در دهه ۷۰ و ۸۰ با آن مواجه شد را در دهه ۹۰ ندیدیم. در این ناکامی باید نقش و سهم نمایشگاه‌ها را مدنظر قرار دهیم. به‌طور قطع، این حوزه نیز به اندازه کافی عملکرد خوبی نداشته است. این واقعیتی است که در ساختار نمایشگاهی کشور ما وجود دارد. متاسفانه امروزه نمایشگاه‌ها ابزاری برای توسعه تجارت به حساب نمی‌آیند و به یک کسب‌وکار تبدیل شده‌اند.

سیاست‌گذار باید تعیین کند کشور در ۱۰ سال آینده به کدام سو خواهد رفت و به چه جایگاهی خواهد رسید. نمایشگاه نیز باید در خدمت آن هدف‌گذاری، برنامه‌های ترویجی خود را ارائه کند. نمایشگاه‌ها نگاه درون‌گرا پیدا کرده‌اند. حضور محدود ایران در برخی نمایشگاه‌های بین‌المللی نیز براساس سیاست‌های غلط انجام می‌شود. حضور در نمایشگاه باید جزء مهم‌ترین اولویت‌های سازمان توسعه تجارت باشد و نه به صورت دستوری، بلکه با اشتیاق، مسیر حضور شرکت‌های داخلی در نمایشگاه‌های بین‌المللی را هموار کند.

سرپوشی بر عملکرد ضعیف شهرداری

شهرداری با مطرح کردن تاثیر برگزاری نمایشگاه بر ترافیک تهران، سعی دارد به‌نوعی روی ضعف‌های خود سرپوش بگذارد. شهرداری زمانی وارد موضوع ترافیک شد و این موضوع را برجسته کرد که سایت نمایشگاهی شهرآفتاب زیرمجموعه این سازمان شد و از آنجاکه خودش در این سایت نمایشگاهی ذی‌نفع است، تلاش می‌کند موجب رشد این سایت شود و از آنجا که نمی‌تواند با استفاده از ابزارهای حرفه‌ای در سایت شهرآفتاب جذابیت ایجاد کند، درصدد است نمایشگاه بین‌المللی تهران را حذف کند.

پیشنهادی برای شهرداری

شهرداری بر این باور است که توسعه درآمدهای شهرداری از محل نمایشگاه‌های شهر آفتاب منوط به لغو فعالیت و تعطیلی سایت تهران است. درد بزرگی که در این میان وجود دارد این است که ما هنوز هم نمی‌دانیم برندی که طی سال‌های متمادی خلق کرده‌ایم چقدر ارزش دارد. شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران باوجود همه فرازوفرودهایی که داشته، یک برند ۵۳ ساله است. حال شهرداری می‌خواهد این برند را که بیش از نیم‌قرن سابقه دارد و تمام دنیا با آن آشناست حذف کند و مکان دیگری را که هیچ‌کس شناخت درستی از آن ندارد، روی کار بیاورد. این موضوع نشان می‌دهد شهرداری هنوز ارزش برندها را نمی‌داند. مهم‌ترین مشکل اینجاست که شهرداری احساس کرد رویدادهایی که در سایت نمایشگاهی تهران برگزار می‌شوند، بسیار سودآور هستند.

همین موضوع موجب شد شهرداری تهران وسوسه شود تا بخشی از این درآمد را به‌دست بیاورد. در زمان تصدی مسئولیت در سازمان توسعه تجارت، مذاکراتی را با شهرداری تهران انجام دادم. در این مذاکرات به شهرداری پیشنهاد شد بخشی از سهام شرکت سهامی نمایشگاه‌ها را خریداری کند و سهامدار این شرکت شود و در ازای آن، شرکت سهامی نمایشگاه‌ها را در سایت شهرآفتاب سهامدار کند. در این صورت، بخشی از درآمد نمایشگاه تهران به شهرداری اختصاص پیدا می‌کرد. از سویی توان و ظرفیت شرکت سهامی نمایشگاه تهران به سایت نمایشگاه شهرآفتاب سرریز کرد و موجب توسعه آن شد. متاسفانه در آن مقطع نمایشگاه بر عملی کردن این پیشنهاد پافشاری نکرد. اگر شهرداری از نظر درآمدی تامین شود به‌راحتی و در اسرع وقت می‌تواند مترو نمایشگاه را احداث کند. بنابراین شهرداری نه به خاطر ترافیک و نه به علت ترافیک، بلکه برای بزرگ کردن شهرآفتاب درصدد است تا یک برند بزرگ را حذف کند.

معلوم نیست این اقدام چه پیامدهایی بزرگی برای تجارت خارجی کشور خواهد داشت. تجارت خارجی کشور به هیچ عنوان برای شهرداری اهمیت ندارد. اگر نمایشگاه‌ها را ابزار مهم توسعه تجارت کشور می‌دانیم باید نهادهایی که تجارت خارجی کشور را رهبری می‌کنند، درباره مکان آن تصمیم‌گیری کنند. اگر افراد غیرمتخصص درباره ابزارهای تجاری صحبت می‌کنند، باید پیامدهایی از بین رفتن فرصت‌های تجاری را نیز بپذیرند. آنها باید پاسخگوی افت حجم تجارت کشور، رکود صادرات و... باشند. اگر وزارت صمت بنا به ملاحظات جناحی و حزبی بپذیرد که جایگاه سایت بین‌المللی تهران را از بین ببرد یکی از برندهای خوب توسعه تجارت خارجی کشور را با دستان خود نابود کرده است.

اگر تجارت خارجی کشور را یک اکوسیستم در نظر بگیریم باید نمایشگاه‌ها را به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین بخش‌های این اکوسیستم قبول داشته باشیم. به‌جای اینکه ویترین توانمندی‌های تولیدی و صادراتی کشور را زیباتر کنیم و آن را گسترش دهیم در حال حذف این ویترین هستیم. به عقیده من، دغدغه اصلی کسانی که امروز برای صادرات کشور تصمیم می‌گیرند تجارت خارجی نیست و در این زمینه تخصصی نیز ندارند. این موضوع، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های تجارت کشور به‌شمار می‌آید. دنیا با برندسازی برای خود درآمد ایجاد می‌کند اما ما برعکس این روند عمل می‌کنیم. همین امر باعث می‌شود نه‌تنها شرکت‌های خارجی در نمایشگاه‌های ما شرکت نکنند، بلکه مجموعه‌های داخلی نیز برای حضور در رویدادها اشتیاق و رغبتی نداشته باشند. به عقیده من اگر فعالیت سایت نمایشگاهی تهران دچار تغییر شود ما شاهد فصل آخر کتاب صنعت نمایشگاهی این مرزوبوم خواهیم بود.

تحریم، معضل بزرگ پیش‌روی صنعت نمایشگاهی ایران

مجتبی خسروتاج، رئیس اسبق سازمان توسعه تجارت ایران: طبق آماری که چندی پیش منتشر شد در سال ۲۰۱۹، حدود ۳۲ هزار رویداد نمایشگاهی برگزار شده است و حدود ۴.۵ میلیون مشارکت‌کننده در این رویدادها حاضر شده‌اند. بیش از ۳۰۰ میلیون نفر نیز از این رویدادها بازدید کرده‌اند. بازدیدکنندگان و شرکت‌کنندگان این رویدادها حدود ۱۳۷ میلیارد دلار هزینه کرده‌اند. در آخرین آمار تجارت جهانی نیز آمده که ۲۰ تریلیون دلار میزان صادرات کشورها و حدود ۱۹ تریلیون دلار نیز حجم واردات آنها بوده؛ بنابراین حجم تجارت جهانی این بخش در مجموع حدود ۴۰ تریلیون دلار است.

 نمایشگاه برای کشوری مانند ایران که به‌دنبال توسعه صادرات غیرنفتی است، اهمیت بسیار زیادی دارد. آمار تجارت کشور در بهترین سال‌ها از ۱۶۰ تا ۱۷۰ میلیارد دلار فراتر نرفته است و وقتی این عدد را با آمار تجارت جهانی مقایسه می‌کنیم، درمی‌یابیم سهم تجارت ما از بازار جهانی، ناچیز است. 

به عقیده من، معضل بزرگ پیش‌روی صنعت نمایشگاهی ما، محدودیت‌های ناشی از تحریم‌هاست. شیوع ویروس کرونا نی زپیامدهای تحریم‌ها را به‌شدت تشدید کرده است. باید روابط تجاری خود را با کشورهای همسایه تقویت کنیم اما باید آگاه باشیم که فناوری‌ها عمدتا در غرب یا خاور دور قرار دارند. در میان همسایگان شاید ترکیه و روسیه بتوانند تا حدودی در حوزه فناوری با ما همکاری داشته باشند اما همسایگان دیگر در این حوزه چیزی برای ارائه ندارند تا منفعتی در ایجاد ارتباط و توسعه روابط با آنها کسب کنیم.

نمایشگاه‌ها دارای دو بخش نرم‌افزاری و سخت‌افزاری هستند. بخش سخت‌افزاری به مکانی که محل عرضه کالاهاست، اشاره دارد و قسمت نرم‌افزاری به برنامه‌هایی مربوط می‌شود که هر مجری نمایشگاهی باید قبل از برگزاری رویداد به فکر آنها باشد.

مزیت مجوزهای بلندمدت

مشهود است که قسمت نرم‌افزاری نمایشگاه‌ها مغفول مانده است. این موضوع موجب می‌شود شرکت‌کنندگان، بهره کافی را از رویدادها نبرند. رویدادهایی که درصدد نیل به اهداف صنعت نمایشگاهی هستند باید برنامه چندساله داشته باشند. رویدادهایی که با مجوز موردی برگزار می‌شوند با مشکل بزرگی روبه‌رو 

می‌شوند. 

مجریان نمایشگاه عموما در سه دوره اول رویداد ضرر می‌کنند، زیرا ناچارند برای شناخت ذی‌نفعان و شرکت‌کنندگان هزینه و وقت زیادی صرف کنند. بنابراین هر رویداد جدید بعد از دوره چهارم سودآور خواهد بود. صدور مجوزهای بلندمدت می‌تواند مجریان را آسوده‌خاطر کند تا با برنامه‌ریزی بلندمدت بتوانند نمایشگاه را به صورت موفقیت‌آمیز برگزار کنند. 

چرا مترو سئول احداث نشد؟

نمایشگاه بین‌المللی تهران، اثر مبالغه‌آمیزی که بعضی از افراد درباره ایجاد ترافیک به آن نسبت می‌دهند را ندارد. اگر به اهمیت نمایشگاه‌ها در تجارت، صادرات، انتقال دانش فنی و... واقف باشیم، به‌راحتی از کنار آن عبور نخواهیم کرد. اگر امروز با پرسشنامه‌ای از مشارکت‌کنندگان و بازدیدکنندگان سوال کنیم، ویژگی‌های یک نمایشگاه خوب چیست؟ حتما سهولت دسترسی به نمایشگاه در نظرات هر دو گروه وجود خواهد داشت.

سوالی که پیش می‌آید این است که چرا در برنامه طرح ترافیک تهران، مترو سئول حذف شد؟ حدود ۱۵ سال قبل تابلو مترو سئول در این خیابان قرار داشت. اما چه موضوعی پیش آمد که این تابلو برداشته شد و مترو هیچ‌گاه به نمایشگاه نرسید؟

سایت نمایشگاهی تهران تاثیر بسیار پررنگی بر تجارت و برگزاری رویدادهای تخصصی دارد؛ بنابراین باید این سایت را حفظ کرد. با بلیت‌فروشی درست می‌توان به خوبی نمایشگاه‌ها و حواشی آنها را مدیریت کرد. نمایشگاه‌ها محل خاص متخصصان آن حوزه‌ها هستند. بنابراین با شهرداری بر این باور است که توسعه درآمدهای شهرداری از محل نمایشگاه‌های شهرآفتاب منوط به لغو فعالیت و تعطیلی سایت تهران است. 

شورای‌شهر نمی‌تواند تعیین‌تکلیف کند

شورای شهر تهران نمی‌تواند برای سازمان‌هایی که نقش ملی دارند، تعیین‌تکلیف کند. سایت نمایشگاهی تهران یک مکان ملی و بین‌المللی است و شهرداری تهران در جایگاهی نیست که درباره سایتی که چنین نقشی در توسعه تجارت کشور دارد، تصمیم‌گیری کند. حمایت از نمایشگاه‌ها، جزء برنامه‌های دولت است و دولت باید این حمایت را به منصه ظهور برساند.

مجریان نمایشگاهی در دو سال گذشته به‌دلیل شیوع ویروس کرونا و تحریم‌ها با مشکلات فراوان و جدی‌ مانند از دست دادن نیروهای انسانی و تغییر بانک اطلاعاتی مخاطبان رویدادهای خود روبه‌رو بوده‌اند. حال تصور کنید در این شرایط مجبور به تغییر مکان نمایشگاه نیز باشند. این موضوع با نابودی آنها برابری می‌کند.

سخن پایانی

حاضران در این نشست با تاکید بر اهمیت جایگاه نمایشگاه بین‌المللی تهران در برگزاری رویدادهای بین‌المللی پیشنهاداتی در راستای ارتقای وضعیت و جایگاه کنونی صنعت نمایشگاهی ارائه دادند که عبارتند از: 

تشکیل اتاق فکر و کمیته راهبردی با حضور افرادی که سال‌ها در این صنعت تلاش و فعالیت داشته‌اند و صاحب‌نظر هستند، هدفمند کردن یارانه‌های نمایشگاهی، تغییر در نحوه اعطای جوایز مالی صادرکنندگان، شفاف‌سازی، روان‌سازی و استانداردسازی امور، ارتقای آموزش، استفاده از سیستم‌های فراگیر آی‌تی، رسیدگی به مشکلات پیش‌رو، توجه به وضعیت معیشتی کارکنان نمایشگاه، توجه خاص به موضوع تحقیقات به‌منظور ارتقای بهره‌وری، رعایت ضوابط و دستورالعمل‌های UFI، ترغیب مجریان به برگزاری همایش‌های تخصصی در کنار رویدادها، تهیه استانداردهای ملی مراکز برگزاری نمایشگاه‌ها، رتبه‌بندی مجریان و مراکز نمایشگاهی، تشکیل شرکت‌های بازرسی و ارزیاب معتبر نمایشگاهی، تدوین آیین‌نامه‌های لازم برای تشکیل شرکت‌های واسطه نمایشگاهی، ممیزی نمایشگاه‌ها و ارزیابی عملکرد آنها، برگزاری سالانه همایش صنعت نمایشگاهی کشور به‌منظور تقویت این صنعت و بررسی نقاط ضعف و قوت، نگاه به آینده و تجلیل از بهترین‌های سال، حضور پررنگ در رویدادهای بین‌المللی و بازارهای هدف صادراتی، نهایی کردن و پیاده‌سازی طرح جامع نمایشگاهی و ارتقای سطح خدمات و توسعه کاربردی نمایشگاه تهران، تعریف و بازتعریف عناوین نمایشگاهی متناسب با توانمندی‌ها و آمایش سرزمین.