کارشناسان معتقدند حمل‌ونقل هوایی میدان مناسبی برای قدرت‌نمایی هوش مصنوعی و اینترنت اشیا است که امروزه شرکت‌های بزرگ هواپیمایی نظیر ایرباس و استرلاین در تلاش برای تسخیر هوشمندانه آسمان هستند، برای مثال حسگرهای هوشمند برای تغییر روش‌های تعمیر و نگهداری هواپیما از جمله فناوری‌هایی است که شرکت‌های بزرگ سعی می‌کنند آن را در نسل آتی محصولات خود مورداستفاده قرار دهند. از سوی دیگر دانش‌بنیان‌های فعال در عرصه هوانوردی در یک دهه اخیر دستاوردهای قابل‌توجهی داشتند.

صمت در این گزارش به برخی دستاورهای مهم دانش‌بنیان‌های ایرانی برای توسعه حمل‌ونقل هوشمند و معضلات آن پرداخته است.

هوشمندی از موتور تا صندلی هواپیما

از آنجایی که هزینه‌های سنگین تعمیر و نگهداری شرکت‌های هوایی را مجاب به افزایش نظارت بر عملکرد ناوگان هوایی کرده است. برای مثال شرکت استرلاین در حال ساخت حسگرهایی است که برای تمام اجزای هواپیما از موتورها گرفته تا صندلی مسافران مورداستفاده قرار می‌گیرد و تمام داده‌های موردنیاز را به‌صورت لحظه به لحظه به سیستم مرکزی منتقل می‌کند. این حسگرها به‌گونه‌ای ساخته شده‌اند که نصب آنها در سیستم داخلی موتور با دمای بسیار بالا هم مشکلی را برای آنها ایجاد نمی‌کند و برای آنها معماری جدید سیستم کنترل دیجیتال با اختیار کامل (FADEC) در نظر گرفته شده است تا تمام قطعات به‌کاررفته در هواپیما عمر طولانی‌تر و خطای کمتر داشته باشند. در کشورمان هم دانش‌بنیان‌ها پرچم‌دار توسعه حمل‌ونقل هوایی در بستر هوشمندسازی هستند. برای مثال یک شرکت فناور با تولید «پهپادهای هوشمند کشاورزی، محصولات حوزه مانیتورینگ و هواپیماهای بدون سرنشین» و بومی‌سازی آنها خود را به‌عنوان یک شرکت دانش‌بنیان و پیشرو در این حوزه معرفی کرده است.

به‌گزارش تسنیم، متخصصان ایرانی در شرکت‌های دانش‌بنیان توانستند به جنبه‌های مختلف پهپادهای هوشمند مسلط شوند و آن را متناسب با نیازهای کاربران ایرانی توسعه دهند. محمدعلی یاراحمدی، مدیر بازرگانی یک شرکت دانش‌بنیان موفق در حوزه فناوری پهپادها گفت: با بررسی بازارهای داخلی و خارجی، متوجه جای خالی صنعت پهپادی در حوزه‌های مختلف کشور از جمله حوزه‌های مانیتورینگ، کشاورزی و سایر حوزه‌های صنعتی و نظامی در قسمت‌های مختلف ارگان‌های دولتی و خصوصی شدیم که دلیل عمده آن نرخ نمونه محصولات خارجی، تحریم‌ها و نبود امکان واردات نمونه‌های خارجی و ارائه نشدن خدمات پس از فروش موثر نمونه‌های خارجی باشد. ما از ابتدای شروع فعالیت خود سعی کردیم با بومی‌سازی حداکثری محصولات خود امکان توسعه و استفاده حداکثری این محصولات در حوزه‌های مختلف را فراهم کنیم.

ردیابی آتش با مادون‌قرمز

در این رابطه یکی دیگر از شرکت‌های دانش‌بنیان در عرصه ساخت پهپاد توانسته است با فناوری‌های پیشرفته اقدامات نوآورانه‌ای را در اطفای حریق به‌نمایش بگذارند و با طرح ایده پهپادهای مجهز به دوربین مادون‌قرمز به حل معضل آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌ها بپردازد. چندی پیش، شایان صارمی، کارشناس فنی این شرکت در گفت‌وگویی که با صمت داشته است درباره این سیستم اطفای حریق با کمک پهپادها گفت: مشکل امروز ما در این رابطه، سرعت کمک‌رسانی به مناطقی است که دچار اطفای حریق شده‌اند؛ همچنین از دیگر مشکلات عمده ما در کشور مربوط به بحث‌های پیشگیری و پیش‌بینی از حریق است. به‌طورعمده مشکل اصلی ما مربوط به نبود تجهیزات نیست و شرایط خوبی در بکارگیری امکانات و تجهیزات داریم و در این راستا توانستیم به ترکیه هم امدادرسانی کنیم. در واقع معضل اصلی ما دیر رسیدن به مناطقی است که دچار حریق شده است؛ ما باید بتوانیم مدت زمان طی‌شده برای انجام اقدامات اطفای حریق را کوتاه‌تر کنیم، همچنین باید پیش‌بینی دقیقی از مناطقی که احتمال آتش‌سوزی بالایی دارند، داشته باشیم تا بتوانیم به‌سرعت اقدام کنیم.

وی گفت: در بسیاری موارد، کمبود تجهیزات آتش‌نشانی مناسب و ناکارآمدی این تجهیزات منجر به گسترش حریق به‌ویژه در جنگل‌ها می‌شود. همچنین در گذشته علت اصلی حریق‌های گسترده جنگلی که در داخل کشور رخ می‌داد، به ناکافی بودن تجهیزات مربوط می‌شد. استفاده از مادون‌قرمز برای پیش‌بینی آتش‌سوزی جنگلی با استفاده از پهپادهای آتشفشانی امکان‌پذیر است.

هشدار پیش از وقوع

وی در تشریح ایده پهپادها گفت: ما قصد داریم علاوه بر اینکه مقاومت پهپادها را در برابر حرارت بالا ببریم تا مدت زمان بیشتری به‌اطفای حریق بپردازند؛ قرار است نوعی سنسور حساس به مادون‌قرمز در این پهپادها نصب کنیم تا در صورت افزایش دما در جنگل‌ها پیش از آتش‌سوزی هشدار بدهند، در واقع پهپاد را به دوربین‌های مختلف مجهز می‌کنیم تا با پرواز در نقاط جنگلی بتواند قسمت‌هایی را که دچار حرارت بالایی شدند، شناسایی کند، همچنین این دوربین‌ها می‌توانند دماهای بالا را که هنوز منجر به آتش‌سوزی نشده است، تشخیص دهد تا با هشدار به مرکز، اقدامات سریع برای خنک‌سازی و پیشگیری از آتش‌سوزی انجام شود.

اهمیت به محیط‌زیست در صنعت هوایی

همچنین بسیاری دیگر از شرکت‌های فعال در این عرصه در تلاش هستند تا برخی محصولات اساسی و پایه‌ای برای توسعه این صنعت را تولید کنند تا ناوگان هوایی کشور بی‌نیاز از برخی محصولات وارداتی شود. در این میان یک مجموعه دانش‌بنیان فعالیت خود را با تولید روانکارهای هوایی و بی‌نیاز کردن صنعت هوایی از واردات این محصولات آغاز کرد و در حال ‌حاضر با داشتن ۱۳محصول هوایی که ۴محصول آن روغن‌موتور هواپیماهای پیستونی، ۳روغن توربین جت (روغن‌موتور هواپیماهای جت)، ۴سیال هیدرولیکی، یک روغن گیربکس هلیکوپتر و یک گریس را تشکیل می‌دهد، بزرگ‌ترین سبد محصولات پرمصرف هوایی را در بین رقبای خارجی خود مانند شل، اگزان موبیل، ایست من و نایکو دارا است. از این تعداد، ۷ محصول به‌دست مشتریان رسیده و ۵ محصول دیگر در مرحله تست‌های نهایی و اخذ تاییدیه‌ها است.

 بخش زیادی از این محصولات گیاهی، سنتزی و زیست تخریب‌پذیر بوده و باتوجه به استفاده این شرکت دانش‌بنیان از ظروف فلزی در محصولات خود تلاش دارد تا وظایف خود را نیز درباره حمایت از محیط‌زیست و طبیعت ارزشمند انجام دهد.

به دانش‌بنیان‌ها اعتماد کنید

محمدجواد خواجه، مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان گفت: با تولید این محصولات، ایران از واردات ۱۲محصول پرمصرف و استراتژیک هوایی که تولید آن تنها در اختیار 2 کشور در جهان است و بیشترین فشار تحریم‌ها را به خود اختصاص داده است، بی‌نیاز شده و به‌عنوان سومین کشور تولیدکننده روانکارهای هوایی صاحب فرمولاسیون در جهان شناخته خواهد شد تا نه‌تنها از خروج میلیون‌ها دلار ارز از کشور جلوگیری کند، بلکه با تولید و صادرات روانکارهای هوایی با کیفیتی برابر و حتی بالاتر از نمونه مشابه خارجی به کشورهای منطقه و حتی اروپا بتواند ارزآوری بسیار قابل‌توجهی برای کشور داشته باشد.

وی در گفت‌وگو با صمت درباره نقش دانش‌بنیان‌ها در تامین قطعات هواپیماها در کشور گفت: از آنجایی که قوانین مدون و مشخصی در کشور در باب تولید نداریم، بیشتر تولیدات شرکت‌های دانش‌بنیان در این عرصه با چالش‌هایی مواجه می‌شوند از جمله اینکه باتوجه به تحریم‌های موجود به‌طورمعمول این تولیدات از دریافت استانداردهای بین‌المللی باز می‌مانند، اما نظارت‌های دقیق میدانی و آزمایشگاهی در داخل کشور انجام می‌شود.

این فعال در عرصه دانش‌بنیان‌ها بااشاره به اهمیت اعتماد بیشتر شرکت‌های هواپیمایی نسبت به تمام محصولات ایرانی و تولیدات داخلی گفت: یکی از معضلات شرکت‌های دانش‌بنیان، نبود اعتماد از سوی شرکت‌های هواپیمایی است. اگر دانش‌بنیان‌ها تمام استانداردهای جهانی را رعایت کنند، باز هم این بی‌اعتمادی وجود دارد. با این حال شرکت‌های دانش‌بنیان توانستند در این مسیر موفق عمل کنند و تا حد قابل‌قبولی بخشی از نیازهای صنعت هوانوردی را تامین کنند. حال اگر از محصولات دانش‌بنیان هم استفاده نکنند  از محصولات خارجی استفاده می‌کنند.

وی افزود: وقتی نام ایرانی روی محصولات درج می‌شود، صاحبان صنایع به‌شدت نسبت به آن موضع می‌گیرند. از دیگر چالش‌های دانش‌بنیان‌ها به‌ویژه در صنعت هوایی اعمال سختگیری‌های اداری در روند تولید است، در حالی که چنین روندی در واردات محصولات مشابه وجود ندارد.

گفتنی است، این شرکت در کنار محصولات هوایی خود نیز به فرمولاسیون و تولید روانکارهای ‌های‌تک در تمامی صنایع که تا به امروز به‌هر دلیلی در کشور تولید نشده و به‌صورت واردات تامین می‌شود پرداخته و به کمک نیروهای متخصص، توانسته ۳ محصول صنعتی برای استفاده در سالن‌های تولید کارخانجات خودرویی و همچنین ۱۶ محصول برای استفاده در خودروهای روز جهان که بخش زیادی از آنها از بازار جهانی تامین می‌شد را فرموله و تولید کند که به‌زودی وارد بازار می‌شود.

بخشی از ناوگان‌ هوایی اصلا چک‌لیست نمی‌شوند

کاوه مراد نجاتی، معاونت اجرایی یک شتاب‌دهنده در صنعت هواوفضا در گفت‌وگو با صمت درباره نقش خطای انسانی در سوانح هوایی گفت: براساس آمارهای جهانی بیشتر سوانح هوایی در صنعت هوانوردی دنیا، مربوط به هواپیماهای مسافربری، آموزشی و پرنده‌های یک‌نفره است که ۶۳ تا ۶۴ درصد آن مربوط به خطای انسانی است و باقی حوادث ناشی از نقص فنی هواپیما بوده است. به‌گفته این کارشناس ناوگان هوایی، به‌دلیل تحریم‌ها بسیاری از ناوگان‌های هوایی ما از رده خارج شده و اصلا چک‌لیست نمی‌شوند. این امر رقم خسارات ناشی از نقص فنی را در کشور ما افزایش می‌دهد. به‌عبارت دیگر بیشتر هواپیماهای کشور فاقد استانداردهای بین‌المللی هستند، حتی بسیاری از پرنده‌های آموزشی ساخته‌شده در کشور فقط استاندارد داخلی دارند و در کلاس جهانی قرار ندارند.

سهم خطای انسانی

وی افزود: به‌اعتقاد من این درست نیست که بگوییم بیشتر آسیب‌هایی که در صنعت هوانوردی می‌بینیم ناشی از خطای انسانی چون خلبان‌ها و تکنسین‌ها هستند. در واقع باید این حقیقت را بپذیریم که تنها ۱۰ تا ۲۰درصد سوانح هوایی در کشور ناشی از خطای انسانی است و در بیشتر موارد این مشکلات ناشی از تعمیر نگهداری است که منجر به بروز سوانح هوایی می‌شود.

مراد نجاتی بااشاره به‌اهمیت تناسب تعداد هواپیماهای مسافربری با هواپیماهای سنگین گفت: حمل‌ونقل مسافر در صنعت هوایی به ۲ گروه هواپیمای مسافربری و تاکسی‌های هوایی تقسیم‌بندی می‌شود. حال به‌ازای هر هواپیمای سنگین باید ۱۴۰فروند هواپیمای سبک داشته باشیم؛ در حالی که هیچ‌گاه چنین تناسبی را در تعداد هواپیماهای خود رعایت نکرده‌ایم، در نهایت شاید به‌ازای هر هواپیمای سنگین، تنها ۱ تا ۲ فروند هواپیمای سبک یا همان تاکسی‌های هوایی داشته باشیم.

ضعف در زیبایی‌شناسی

مراد نجاتی یکی از تفاوت‌های اساسی صنعت هوانوردی ایران با جهان را بخش زیبایی‌شناسی این صنعت دانسته و گفت: ایرلاین‌های ایران زیبایی و جذابیت قابل‌توجهی ندارند و در این زمینه خدمات درخوری به مسافران ارائه نمی‌دهیم. البته تا حدی توانستیم در صنعت ریلی چنین اتفاقی را رقم بزنیم و واگن‌های لوکس تولید کنیم، اما در صنعت هوایی رتبه خوبی را به خود اختصاص نداده‌ایم و از این نظر هم در رتبه ۵۰ دنیا قرار داریم، همچنین به‌لحاظ تولید بدنه هواپیما هم جایگاه قابل‌توجهی نداریم و تولیدکننده بدنه هیچ نوع هواپیمایی نیستیم. در کل تولیدات هواپیمایی کشور منوط می‌شود به چند هواپیمای آموزشی که هنوز هم نتوانستند موفق به اخذ مجوز استانداردهای داخلی کشور شوند و از این منظر هم شاید در رتبه ۲۵ دنیا قرار داشته باشیم.

سخن پایانی

براساس آخرین گزارش‌های موجود پیش‌بینی می‌شود ارزش بازار جهانی فناوری اینترنت اشیا در صنعت هوانوردی تا سال ۲۰۲۵ میلادی به بیش از ۲۵.۱۳میلیارد دلار برسد و طی 4 سال آینده میزان سرمایه‌گذاری صنعت هوانوردی جهان در عرصه فناوری میانگین رشد سالانه ۱۶.۳۴درصدی را تجربه کند تا پرواز در آینده متفاوت با آنچه امروز تجربه کردیم، انجام گیرد. بر این مبنا و باتوجه به ظرفیت‌های کشور در توسعه پهپادهای هوشمند و حمل‌ونقل هوایی بر بستر هوشمندسازی می‌توان گفت آینده حمل‌ونقل هوایی به‌دست اینترنت اشیا و هوش مصنوعی رقم می‌خورد و شاید دیر نباشد این دو، انسان را به پرواز در بیاورند.