در نخستین روز از آبان شاهد سقوط نماگر بورس به کانال یک میلیون و ۲۰۰ هزار واحدی بودیم. این روند نزولی تا 4 آبان ادامه یافت و شاخص کل به یک میلیون و ۲۴۱ هزار واحدی نیز رسید. اما با تداوم ریزش نماگر بورس و موج جدید اعتراضات سهامداران بورسی، سازمان بورس و اوراق بهادار اقدام به تصویب محرک‌های مختلفی در حمایت از بازار سرمایه کرد؛  بدین‌ترتیب شاهد سبزپوشی بازار در یک هفته اخیر بودیم. نماگر بازار روز پایانی هفته را نیز مثبت به پایان رساند، هرچند این روند رو به رشد در شرایطی ثبت شد که نیمی از سهم‌های بازار شرایط منفی را تجربه کردند. سبز پوشی بازار در نخستین روز هفته سوم آبان نیز ادامه داشت تا جایی که شاخص کل با رشد 44هزار واحدی به یک میلیون و 328 هزار واحد رسید. با وجود سبزپوشی بازار همچنان شاهد خروج پول حقیقی از بازار هستیم. در واقع با توجه به شرایط حاکم بر بورس تهران، خروج پول حقیقی‌ها را باید بازخورد سهامداران نسبت به موقعیت کنونی دانست، چراکه تمامی شاخص‌های اثرگذار بر بازار سرمایه ازجمله مسائل سیاسی و برجام، روند قیمت کامودیتی‌ها در بازار جهانی، ثبات حاکم بر اقتصاد و سیاست کشور و... همگی نامطلوب هستند. علاوه بر این، چشم‌انداز مثبتی برای بورس تهران پیش‌بینی نمی‌شود. البته در موقعیت کنونی همچنان بسیاری از شرکت‌های حاضر در این بازار به‌شدت ارزنده هستند، اما ارزش ذاتی سهم، تنها یک فاکتور موثر بر عملکرد بورس است. سایر فاکتورهای اقتصادی نیز بر عملکرد بورس تهران اثرگذار هستند و نباید به‌سادگی از کنار آنها گذشت.

اعتماد سهامداران را به بورس برمی‌گردانیم

با وجود مشکلات عمیقی که بر بازار سرمایه کشور سایه انداخته، رئیس سازمان بورس وعده بازگشت اعتماد را به بورس تهران داد. وی با بیان اینکه بازگشت اعتماد سهامداران، اقدامی سخت اما شدنی است، گفت: به صورت دائم در حال برگزاری جلسات با بانک مرکزی به‌منظور کنترل نرخ سود بانکی هستیم. به گزارش سنا، مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار به اقدامات سازمان بورس برای بهبود وضعیت فعلی معاملات بازار سهام و نیز کاهش نوسانات این بازار تاکید کرد و گفت: ابزارسازی و نهادسازی از جمله اقداماتی است که از مدت‌ها قبل در سازمان بورس آغاز شده و ادامه‌دار خواهد بود. علاوه بر این سعی داشتیم تا اقدامات لازم در زمینه راه‌اندازی انواع صندوق سرمایه‌گذاری مانند صندوق اهرمی، صندوق با اصل تضمین سرمایه و صندوق املاک و مستغلات را در دستور کار قرار دهیم. این صندوق‌ها از جمله صندوق‌هایی بودند که برای نخستین‌بار راه‌اندازی شدند و سرمایه‌گذاران با سطح ریسک‌های مختلف می‌توانند اقدام به سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها کنند. وی بیان کرد: از سوی دیگر، موضوع تاسیس نهادهای مالی جدید در حوزه سبدگردانی و کارگزاری برای ارائه خدمات جدید به سهامداران مورد بحث قرار گرفت و مجوزهای جدیدی در این زمینه ارائه شد.  رئیس سازمان بورس به دیگر برنامه‌های این سازمان برای تغییر مسیر معاملات بازار سرمایه اشاره کرد و گفت: اقدام دیگر مربوط به تزریق منابع در صندوق‌های حمایتی مانند صندوق تثبیت و توسعه بازار سرمایه است. این سیاست ادامه‌دار است و منابع خوبی به صندوق تثبیت وارد خواهد شد.  عشقی با بیان اینکه شوک‌های واردشده به بازار از جمله مواردی است که به اعتماد سرمایه‌گذار ضربه می‌زند، افزود: اکنون و در وضعیت فعلی به‌دلیل اعمال افزایش دامنه نوسان، وجود بازارگردانان و نیز صندوق‌های حمایتی، عموما با صف فروش در بازار مواجه نیستیم. معاون وزیر اقتصاد ادامه داد: با این وجود، تغییرات رخ داده در کشور و سطح بین‌المللی مانند نوسان نرخ کالا و نرخ بهره جهانی در اروپا و امریکا باعث شد سهامداران از سرمایه‌گذاری در بازار عقب‌نشینی کنند و در انتظار بازگشت شرایط پایدار باشند.

وی با بیان اینکه اعتماد به سرمایه‌گذاری در بورس باید به مرور به بازار بازگردد که قطعا اقدامی سخت، اما شدنی است، گفت: در دوره‌های مختلف، این مسئله را تجربه کرده‌ایم که اعتماد به‌راحتی به بازار بازنمی‌گردد، زیرا سرمایه حساس به اتفاقاتی است که رخ می‌دهد، اما با استفاده از تجربیات قبلی، رفع ابهام‌ها در سطح کلان اقتصاد، عملیاتی کردن برنامه‌های توسعه‌ای و مشورت با خود فعالان بازار و صاحب‌نظران، اعتماد را به بازار
 برمی‌گردانیم.

اکنون رقمی برای واریزی به صندوق تثبیت باقی‌مانده که به‌نظر می‌رسد تا چند روز آینده رقم قابل‌توجهی به صندوق تثبیت بازار سرمایه واریز شود. اکنون همه تلاش خود را به‌کار می‌گیریم تا منابع صندوق‌های حمایتی تامین شود و این اطمینان را به بازار بدهیم که همواره خریدار در بازار وجود دارد.

وی با بیان اینکه بسیاری از سهم‌ها ازنظر ارزش جایگزینی و سودآوری در موقعیت خوبی قرار دارند، اظهار کرد: همسو با خروج نقدینگی از بازار، ورود نقدینگی وجود دارد عددی که در یک دوره توسط حقیقی‌ها از بازار خارج شده، توسط حقوقی‌ها به بازار وارد شده است؛ بنابراین نمی‌توان اعلام کرد در مقابل خروج نقدینگی، هیچ پولی وارد بازار نشده
 است.

عشقی با بیان اینکه با گذشت نوسانات، شرایط فعلی بازار رو به بهبود خواهد رفت، گفت: این جهت‌گیری در دولت وجود دارد تا در تصمیمات بودجه، برنامه هفتم توسعه و نیز تصمیماتی که به‌طور مستمر در دولت اتخاذ می‌شود به سمت افزایش سرمایه‌گذاری و اجرای طرح توسعه توسط شرکت‌ها پیش برود.

سبزپوشی بورس، فرصت خروج حقیقی‌ها

یاسر فلاح، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: با وجود ارائه بسته‌های حمایتی از بورس از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار، همچنان شاهد روند خروج پول به‌ویژه از سوی سهامداران حقیقی از بورس هستیم. در واقع حتی در روزهای سبزپوشی بازار نیز روند خروج قابل‌توجه سرمایه از این بازار ادامه دارد.  وی افزود: در واقع در شرایطی که اعتماد از بازار رخت بر بسته، نمی‌توان انتظار داشت صرفا با اعلام یک بسته حمایتی، مردم مجددا به بورس اعتماد و سرمایه خود را در این بازار، سرمایه‌گذاری کنند. از شرایط کنونی می‌توان با عنوان غلبه ترسی عمومی یا پنیک نام برد. در شرایطی که ترس عمومی نسبت به یک بازار شکل می‌گیرد، نمی‌توان به‌آسانی اقدام به مدیریت شرایط و تغییر نگاه مردم کرد. فلاح تاکید کرد: در این شرایط، دولت باید اقداماتی را برای بازگشت اعتماد به بورس تهران ترتیب دهد. این اقدامات باید همزمان در دو جبهه فرهنگی و عملیاتی اجرایی شوند. اقدامات یادشده با هدف بازگشت دوباره اطمینان‌خاطر به سرمایه‌گذاران موردتوجه هستند، چراکه در حال حاضر هر رشدی در بورس برای سرمایه‌گذاران خرد حقیقی به‌منزله فرصتی برای فروش و خروج از این بازار تعبیر می‌شود. این موضوع باید از سوی سیاست‌گذار و رگولاتوران بازار، مدیریت شود. دولت باید به میدان بیاید و بی‌اعتمادی حاکم بر بازار را برطرف و تصمیمات نادرستی که از میزان سودآوری صنایع بورسی و شرکت‌ها کاسته را لغو کند. در همین حال رویه‌های حاکم بر بورس و سایر متغیرهای اقتصادی اصلاح شود تا در نهایت پس از گذشت زمانی منطقی، شاهد بازگشت ثبات و آرامش به بازار سرمایه کشور باشیم. این کارشناس بازار سرمایه گفت: با توجه به شرایط حاکم بر کشور، عملا پیش‌بینی اقتصاد ایران در آینده با ابهام روبه‌رو شده و طبیعتا پیش‌بینی‌پذیری بازار سرمایه نیز از دست رفته است. در شرایطی که نمی‌توان تحلیل دقیقی از پارامترهای اقتصادی در آینده ارائه داد، به تبع بورس تهران نیز با ابهامات جدی روبه‌رو خواهد بود.  فلاح گفت: با این وجود باید تاکید که اغلب سهم‌های حاضر در بورس تهران به‌شدت ارزنده هستند؛ بنابراین اگر فردی با دید بلندمدت اقدام به سرمایه‌گذاری در بورس کند، بدون تردید منتفع خواهد شد.

راهکار بازگشت رونق

مجتبی دیبا، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت و در تشریح دلایل تداوم روند خروج پول از بازار سرمایه کشور اظهار کرد: بازار سرمایه از ارزندگی قابل‌توجهی برخوردار است، با این وجود، همچنان جذابیت بازارهای پولی و همچنین سایر بازارهای مالی، جذابیت به‌مراتب بالاتری در مقایسه با بورس تهران
دارند.

وی افزود: تفکر غالب میان فعالان حقیقی و غیرمتخصص حکایت از آن دارد که ریسک‌های سیاسی و اقتصادی می‌تواند به نابودی بازار سهام منتهی شود؛ بنابراین ترجیح می‌دهند سرمایه خود را در قالب طلا و ارز نگه‌داری کنند یا در مواردی پس‌انداز پول در بانک و خرید اوراق را به سبب سود تضمین‌شده به سرمایه‌گذاری در بورس ترجیح می‌دهند. دیبا گفت: با این وجود، تحلیلگران از مدت‌ها پیش تاکید دارند که سهم‌های بورس تهران در محدوده ارزندگی قرار دارند.

این کارشناس بورس افزود: تفکر غالب میان سهامداران بورسی مبنی بر از میان رفتن ارزش سهام با ریسک‌های سیاسی و اقتصادی درست نیست، چراکه بسیاری از سهم‌های این بازار به‌قدری ارزنده هستند که عملا از بین رفتن آنها معنی ندارد. به‌عنوان مثال، سهم‌های ارزنده‌ای همچون فولاد یا فملی بر پایه تولید در یک مجموعه بزرگ صنعتی، ارزشمند هستند؛ بنابراین این واحدهای تولیدی بزرگ تحت‌تاثیر هر شرایطی به فعالیت خود ادامه خواهند داد.

این کارشناس بازار سرمایه در ارزیابی طرح‌های حمایتی از بورس تهران و تاثیرگذاری آن بر شاخص بورس، اظهار کرد: متاسفانه طرح‌های حمایتی که از بازار سرمایه مطرح می‌شود، فاقد کارآیی لازم هستند و تنها راهکار حمایت از بورس تهران، از دست رفتن وجهه بازار پولی است. در سال ۱۳۹۹ شاهد افت نرخ بهره بانکی تا ۱۰ درصد نیز
بودیم.

 این سیاست از جذابیت بازار پولی کاست و به رشد بورس تهران و جذب نقدینگی به این بازار منتهی شد. حال چنانچه مجددا شرایط مشابهی پدید آید، شاهد بازگشت دوباره رونق به بازار سرمایه خواهیم بود.

دیبا در ادامه سیاست دولت در فروش اوراق را هم مانع بازگشت رونق به بورس تهران دانست و گفت: اوراق فروشی دولت با هدف تامین کسری بودجه انجام می‌شود و ضربه‌های متعددی را به بازار سرمایه تحمیل می‌کند؛ بنابراین چنانچه اوراق‌فروشی دولت محدود شود، شاهد رفع چنین مشکلاتی خواهیم بود.

این کارشناس بورس گفت: در حال حاضر، پول در دست حقوقی‌های بازار است، با این وجود، گویا هنوز زمان حمله به بازار برای خرید سهم، شروع نشده است. چنانچه این زمان آغاز شود، شاهد بازگشت پویایی به اقتصاد کشور خواهیم بود. 

دیبا گفت: با توجه به شرایط حاکم بر سیاست و اقتصاد کشور، آینده بازار سرمایه روشن و قابل پیش‌بینی به‌نظر نمی‌رسد. چنانچه تنها المان‌های اقتصادی بر عملکرد بورس تهران اثرگذار بودند، می‌شد ادعا کرد بورس تهران در نیمه دوم سال ۱۴۰۲ به مرحله صعود قوی خود بازمی‌گردد، اما شرایط سیاسی حاکم بر کشور عملا پیش‌بینی‌های این بازار را بی‌اعتبار می‌کند.

وی با اشاره به روند صعودی بهای ارز در ماه‌های گذشته، اظهار کرد: در حال حاضر قیمت دلار در بازار آزاد از مرز ۳۴ هزار تومان نیز عبور کرده است. البته برخی فعالان اقتصادی، تداوم روند رو به رشد دلار را ترفندی از سوی دولت برای جذب نقدینگی از سوی مردم عنوان می‌کنند. با این وجود، حتی روند رو به رشد قیمت ارز نیز نتوانسته از بورس تهران حمایت کند.

دیبا افزود: پس از حمله تروریستی به شاهچراغ، تنش‌ها و ریسک‌های ژئوپلتیک نیز منطقه را تهدید می‌کند و همین موضوع، فشار مضاعفی به این بازار وارد خواهد کرد. از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور جمع‌بندی کرد که بازار سرمایه در کوتاه‌مدت، روزهای خوبی را پشت‌سر نخواهد گذاشت.

سخن پایانی

به‌دنبال تداوم سقوط شاخص بورس در هفته‌های اخیر و تشدید موج اعتراضات از سوی سهامداران، سازمان بورس و اوراق بهادار، اقدام به تصویب محرک‌های مالی کرد؛ بدین‌ترتیب شاخص کل بورس در هفته جاری سرانجام سبزپوش شد، هرچند این سبزپوشی با جریان قابل‌توجه خروج سرمایه از بازار سرمایه همراه بود. گویی فعالان بازار، دیگر به بسته‌های محرک بورس اعتماد ندارند و این بازار جذابیت خود را از دست داده است. نگاهی گذرا به عملکرد بورس تهران در یک سال و نیم گذشته حکایت از آن دارد که وعده‌های مطرح‌شده برای این بازار، عملا کارآیی لازم را نداشته و نتوانسته‌اند به بازگشت اعتماد به بازار سرمایه منتهی شوند. شاید به این علت که بخش بزرگی از وعده‌ها تنها در حد حرف و شعار و مصوبه باقی می‌مانند، اما در عمل، میان نهادهای اقتصادی، عزم کافی برای اجرای این وعده‌ها وجود ندارد و بدین‌ترتیب آسیب‌های‌ قابل‌توجهی به بورس تهران و به‌ویژه سرمایه‌گذاران حقیقی تحمیل می‌شود. درنتیجه اعتماد سهامداران به بورس برای همیشه از بین می‌رود و شاهد خروج مداوم نقدینگی از بورس تهران خواهیم بود.