اگرچه به نظر می‌رسید پس از بازدید معاون دادستان کل کشور از محوطه‌های انبار فرودگاه امام ‌خمینی و بازدید از داروهای دپو شده، به نظر می‌رسید این مشکل به‌زودی برطرف شود، اما مسئولان سازمان غذا و دارو در نامه‌ای به سازمان گمرک و پس از آن به سازمان بازرسی کل کشور، انگشت اتهام را درباره واردات داروهای بدون مجوز به سوی دست‌اندرکاران گمرک گرفتند. مسئولان وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو می‌گویند بیشتر محموله‌های دارویی رسوب کرده در گمرک مجوز واردات نداشته‌اند و به این ترتیب توپ تقصیر را در زمین گمرک انداخته‌اند که اصلا چرا مجوز ورود چنین اقلامی را داده است. البته سازمان گمرک نیز دست روی دست نگذاشت و با انتشار اسناد و مکاتبات سازمان غذا و دارو از حقانیت خود در موضوع داروهای وارداتی دفاع کرد؛ البته این مکاتبات و اظهار‌نظرها همچنان ادامه دارد و باید دید این موضوع در نهایت به کجا ختم خواهد شد؛ با گزارش روزنامه در این باره همراه باشید: 

مکاتبات پرحاشیه

بعد از درخواست و مکاتبات گمرک ایران برای تعیین‌تکلیف این داروها، مسئولان وزارت بهداشت به‌ویژه سازمان غذا و دارو اعلام کردند که بخشی از این داروها با هماهنگی آنها وارد گمرک نشده و فاقد مجوز این سازمان است؛ در عین حال انتقاداتی هم از گمرک مبنی‌بر چرایی پذیرش این داروها مطرح کرده بودند. 

در این زمینه سازمان غذا و دارو طی مکاتبات خود با سازمان گمرک ایران اعلام کرد: با توجه به بررسی‌ها، ورود هرگونه داروی وارداتی فاقد ثبت سفارش و مجوز این سازمان به تمام گمرکات کشور ممنوع است. این یعنی سازمان غذا و دارو عملا انگشت اتهام را درباره واردات داروهای بدون مجوز به سمت گمرک گرفته است. البته پس از این نامه‌نگاری، رئیس سازمان غذا و دارو نامه‌ای را نیز به سازمان بازرسی کل کشور برای بررسی چگونگی ورود داروهای بدون مجوز به کشور توسط گمرک کشور ارسال کرد.

البته این نامه که ابتدا به‌عنوان شکایت از گمرک در رسانه‌ها منتشر شده بود، پس از مدتی نام گلایه به خود گرفت. سیدحیدر محمدی، مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو در این زمینه تاکید کرد: نامه رئیس سازمان غذا و دارو به سازمان بازرسی کل کشور، شکایت نیست، بلکه گله‌مندی از سخنان اخیر معاون فنی گمرک در رسانه ملی است مبنی‌‌بر اینکه وزارت بهداشت کالاهایی را که در گمرک رسوب کرده، ترخیص نمی‌کند.

وی ادامه داد: سازمان غذا و دارو به گمرک‌ اعلام کرد که ما موافق این نیستیم که کالایی که ثبت سفارش انجام نداده، وارد گمرک شود زیرا وقتی کالا وارد گمرک می‌شود، فشار از سوی مالک کالا برای ترخیص آن شروع می‌شود.

همچنین محمدی گفت: گمرک می‌گوید این کالاها در انبارهای عمومی قرار دارند اما تا جایی که اطلاع دارم، انبارهای عمومی پیمانکار گمرک است و تنها گیت ورودی به کشور، گمرکات هستند. ما چیزی به‌عنوان انبارهای عمومی به‌عنوان تحویل‌گیرنده نداریم و گمرکات هستند که کالا را وارد سرزمین اصلی می‌کنند.

البته در این زمینه مسئولان گمرک ایران درباره جریان ورود دارو یا هر کالایی تاکید دارند وظیفه و محدوده مسئولیت گمرک، با مراجع تحویل‌‌گیرنده کالا تفاوت دارد و مسئولیت این سازمان از زمان «اظهار کالا» به گمرک آغاز می‌شود؛ از این رو، گمرک نمی‌تواند از ورود کالاهایی که هنوز اظهار نشده و در ابتدا به مراجع تحویل‌گیرنده مانند انبارهای عمومی و مناطق ویژه و آزاد می‌رسد جلوگیری کند و مسئولیتی در این باره ندارد. از سویی باید تدابیری اتخاذ شود که کالاهای فاقد ثبت سفارش وارد گمرکات و بنادر کشور نشوند. گمرک درباره واردات زمینی این اقلام نیز اعتقاد دارد برای ترانزیت کالا از گمرکات مرزی به گمرکات داخلی نیاز به ارائه مجوز وزارت بهداشت و سایر مجوزهای قانونی نیست و صرفا مجوز قرنطینه برای اقلام مشمول اخذ می‌شود؛ و در واقع آنچه وزارت بهداشت مجوز آن را صادر می‌کند، در گمرکات مقصد اخذ شده و سپس بر اساس آن ترخیص کالا صورت می‌گیرد.

ترخیص بدون مجوز نداشته‌ایم

مهرداد جمال ارونقی، معاون فنی گمرک در این باره در گفت‌و‌‌گو با عنوان کرد: ورود کالا و تخلیه در انبارها توسط مراجع تحویل‌گیرنده کالا انجام می‌شود و با مسئولیت گمرک که از زمان «اظهار کالا» به گمرک آغاز می‌شود تفاوت دارد. بنابراین گمرک نمی‌تواند از ورود کالاهایی که هنوز اظهار نشده و در ابتدا به مراجع تحویل‌گیرنده مانند انبارهای عمومی و مناطق ویژه و آزاد می‌رسد جلوگیری کند و مسئولیتی در این باره ندارد. درواقع دریافت مجوزهای وزارت بهداشت برای واردکننده کالا در هنگام خروج از گمرک است و واردکنندگان برای ورود کالا به گمرک نیازی به اخذ مجوز از وزارت بهداشت ندارند.

وی در این باره خاطرنشان کرد: این کالاها که وزارت بهداشت به آن اشاره داشته، اقلامی بوده که توسط هواپیما وارد شده و در انبارهای خارج از مجموعه گمرک نیز دپو شده و تا زمان اظهار، ارتباطی نیز به گمرک ندارند و این سازمان اطلاعی از این کالاها نداشته است. به بیان ساده‌تر، برای ترانزیت کالا از گمرکات مرزی به گمرکات داخلی نیاز به ارائه مجوز وزارت بهداشت و سایر مجوزهای قانونی نیست و صرفا مجوز قرنطینه برای اقلام مشمول اخذ می‌شود. معاون فنی گمرک تاکید کرد: گمرک هیچ‌گاه تاکید بر ترخیص بدون بررسی یا مجوز هیچ کالایی حتی دارو ندارد، بلکه خواستار تعیین‌تکلیف کالاهاست تا اگر امکان ترخیص دارد فورا در مورد آن اقدام شود. ما تاکید داریم ‌این اقلام را زودتر تعیین‌تکلیف کرده و در صورت داشتن مجوز، صاحبان کالا آن را فورا ترخیص کنند. جمال ارونقی در پایان گفت: از نظر گمرک هیچ‌گونه توقف درباره داروها و اقلام مرتبط از سوی صاحب کالا یا نهادهای ذی‌ربط حتی خود گمرک، به هیچ وجه ‌پذیرفته نیست و باید با همکاری نهاد‌های مرتبط نسبت به تعیین‌تکلیف و ترخیص فوری دارو و مواد اولیه دارو در وضعیت خاص موجود اقدام شود.

ورود و ترخیص متفاوت است

سیدروح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک کشور نیز در همین ارتباط در گفت‌وگو با اظهار کرد: قانون وظایف سازمان‌ها و نهاد‌های فعال در حوزه‌های مختلف را تعریف کرده و طبیعتا گمرک کشور نیز از این قاعده مستثنا نیست. البته ما امروز در مواجهه با یک جنگ اقتصادی هستیم و در این جنگ برخی از قوانین و مولفه‌ها برای پیگیری امور مختلف تغییر می‌کند. 

وی در این باره افزود: در تجارت آزاد دنیا موضوع ثبت سفارش چندان مهم نیست و تنها مباحثی مانند استانداردها و سلامت کالاها مورد بررسی قرار می‌گیرد اما در کشور ما به غیر از سلامت کالا، به دلیل منابع محدود ارزی، مواردی مانند منابع ارزی کالا و میزان ضرورت واردات آن نیز اهمیت پیدا می‌کند و از این جهت ثبت سفارش کالا در موضوع واردات اهمیت پیدا می‌کند‌ و با توجه به اینکه این فرآیند در کشور به‌عنوان یک قانون مطرح و لازم‌الاجراست و گمرک کشور نیز با تبعیت از قانون این کار را انجام می‌دهد.

لطیفی همچنین خاطرنشان کرد: طبیعی است در این شرایط برنامه‌ریزی برای واردات کالا باید از قبل سفارش تا زنجیره توزیع و مصرف با هماهنگی‌های بین‌دستگاهی و در چارچوب قانون همراه با سرعت بخشیدن به واردات کالاهای ضروری انجام شود. اما باید به مفاد قانون در زمینه توجه کنیم. قانون ثبت سفارش را برای ترخیص به صورت اجبار مطرح کرده است و در ماده یک قانون مبارزه با قاچاق، مطرح می‌کند که کالایی که فاقد ثبت سفارش است، می‌تواند قاچاق تلقی شود.

سخنگوی گمرک در ادامه بیان کرد: به طور کلی مسئول اصلی ثبت سفارش وزارت صنعت، معدن و تجارت است که در برخی موارد خاص این مسئولیت به نهادها و ارگان‌های دیگری مثل وزارت جهاد یا وزارت بهداشت سپرده می‌شود تا در این باره نظر مشورتی ارائه ‌دهند. پس سازمان گمرک در این موضوع نقشی ندارد.

وی افزود: از سوی دیگر، سازمان تحویل‌گیرنده کالای وارد شده به کشور نیز سازمان گمرک نیست. درحال‌حاضر حدود ۹۰ درصد کالاهای وارداتی به کشور از طریق بنادر دریایی وارد کشور می‌شوند که در این موارد، شناورهای روی آب، لنگرگاه‌ها و انبارهای موجود همگی قبل از حوزه فعالیت گمرک هستند. 

در این موارد بعد از انجام مراحل قانونی، ثبت سفارش، دریافت مجوز‌ها، مشخص شدن منشأ ارزی، پرداخت هزینه‌های حمل و تایید اولیه، وارد‌کننده کالای خود را به گمرک اظهار می‌کند و وظیفه گمرک از این مرحله به بعد آغاز می‌شود اما تا پیش از این مراحل بار در اختیار سازمان بنادر است.

لطیفی درباره باقی مقادیر وارداتی کشور نیز گفت: از ۱۰ درصد باقی‌مانده واردات بخش عمده‌ای به صورت زمینی و بخشی به صورت هوایی وارد کشور می‌شود. کالاهای وارداتی از طریق هوایی نیز پیش از گمرک در اختیار انبارهای شهرهای فرودگاهی، شرکت فرودگاه‌ها یا شرکت انبارهای عمومی قرار می‌گیرد و باز هم تا پیش از ثبت سفارش، مسئولیت این کالاها از سازمان‌های تحویل‌گیرنده به گمرک منتقل نمی‌شود. اصلا خود گمرک یک نهاد حاکمیتی است و خود نمی‌تواند کار انبارداری انجام دهد. انبارهای بنادر ایران متعلق به سازمان بنادر است. شرکت انبارهای عمومی گمرک که نگهداری بارهای هوایی را انجام می‌دهد نیز درحال‌حاضر وابسته به صندوق بازنشستگی کشوری است و شرکتی است که قانون تجارت بر آن حاکم است.

سخنگوی گمرک کشور همچنین یادآور شد: برای انتقال مسئولیت بارهای وارد شده به کشور از نهاد تحویل‌گیرنده به گمرک مقدماتی لازم است که شامل ثبت سفارش، تایید منشأ ارز و مجوزهای اولیه است و تا زمانی که این موارد انجام نگیرد، اظهار انجام نخواهد شد. اما پس از اظهار نیز به دلیل اینکه این فرآیند به صورت سیستمی انجام می‌شود، تمام سازمان‌های درگیر از طریق یک سامانه مشخص از آن مطلع هستند و تاییدیه‌های لازم از این سازمان‌ها حتما برای ترخیص داروها مورد‌نیاز است. در‌نتیجه برای ترخیص داروها از گمرک نیز قطعا تایید سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت لازم است و بدون این تاییدیه اصلا امکان ترخیص وجود نخواهد داشت. بنابراین ورود کالاها به بندر و انبارهای تحویل‌گیرنده که مسئولیت آن در اختیار گمرک قرار ندارد، اولا به منزله ترخیص نیست و ثانیا الزاما به منزله تخلف وارد‌کننده کالا نمی‌تواند باشد.

لطیفی تاکید کرد: البته موضوع واردات از طریق مرز زمینی کمی با این رویه متفاوت است؛ یعنی به دلیل اینکه در این مبادی، مانند بنادر و فرودگاه‌ها عقبه‌ای برای توقف کالاها وجود ندارد، کالا باید برای جلوگیری از انسداد مرزی، با کمترین توقف و با بررسی‌های اولیه از مرز عبور کند تا در گمرک نهایی در مقصد مورد بررسی قرار گیرد. در‌واقع این بارها نیز اگرچه از مرز عبور کرده و وارد کشور شده‌اند اما با توجه به مقررات ترانزیت، این بارهای روی کشنده در حکم همان بارهای موجود در انبارهای پیش از گمرک هستند و سازمان غذا و دارو در این موارد می‌تواند با سازمان مناطق آزاد، سازمان بنادر، سازمان هواپیمایی و سازمان راهداری مکاتبه کند. 

وی خاطرنشان کرد: در‌واقع نمی‌توان از گمرک توقع داشت مسئولیت باری را که هنوز به او تحویل داده نشده برعهده بگیرد و درباره آن توضیح دهد اما اگر گلایه‌ای درباره کالایی مطرح باشد که بدون مجوز وزارت بهداشت از گمرک «ترخیص» شده باشد، می‌توان درباره آن از گمرک توضیح خواست. چون تا‌کنون حتی یک گرم دارو بدون تایید و مجوز سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت ترخیص نشده است.

لطیفی در پایان گفت: در نهایت اینکه ما در گمرک مشکل خاصی با سازمان غذا و دارو نداریم و فقط خواستار تعیین‌تکلیف هرچه سریع‌تر کالاهای مرتبط برای رفع مشکلات دارویی کشور هستیم.

سخن پایانی

با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد در شرایط فعلی تخلفی از سوی هیچ‌یک از طرفین رخ نداده و آنچه باعث بروز این مکاتبات و اظهارنظرها بوده، ناهماهنگی بین نهادهای ذی‌ربط در موضوع واردات دارو است که برای حل آن یا باید قانون اصلاح شود یا تلاش بیشتری برای هماهنگی بین وارد‌کننده، گمرک و سازمان غذا و دارو صورت گیرد.