در آخرین گزارش سازمان شفافیت بین‌الملل که اواخر سال گذشته منتشر شده ایران از لحاظ فساد مالی و گسترش آن در میان ۱۸۰ کشور جهان رتبه ۱۴۶ را کسب کرده و امید است با راه‌اندازی سامانه جامع تجارت و شفاف‌سازی امور، رتبه ایران در بین کشورهای جهان افزایش قابل‌توجهی یابد. سامانه جامع تجارت از دیگر دستاوردهای الکترونیکی دولت دوازدهم به شمار می‌رود که در نخستین روزهای کاری دولت سیزدهم به طور جدی وارد مرحله عملیاتی شد. این سامانه با اژدهای هفت‌سر فساد با جلوگیری از قاچاق، شفافیت آمار تجارت و تسهیل خدمات برای بازرگانان مبارزه خواهد کرد.

سامانه جامع تجارت به‌عنوان یکی از ابزارهای سازمان توسعه تجارت، در سال ۱۳۹۵ آغاز به‌ کار کرد. بخش تجارت خارجی سامانه از مرداد ۱۳۹۵ با فرآیند ثبت سفارش چند گروه کالایی راه‌اندازی شد و در نهایت بر‌اساس بخشنامه، ۲اردیبهشت ۱۳۹۷ سازمان توسعه تجارت ایران، تمامی ردیف تعرفه‌های باقی‌مانده در سامانه ثبتارش به سامانه جامع تجارت انتقال یافت. تمامی متقاضیان دریافت مجوز ثبت سفارش و واردات کالا پس از این تاریخ باید صرفا از درگاه سامانه جامع تجارت برای ثبت درخواست خود اقدام می‌کردند.

براساس ماده ۸ قانون مقررات صادرات و واردات، همه واردکنندگان اعم از دولتی و غیردولتی برای اخذ مجوز واردات و ثبت سفارش باید به وزارت صنعت، معدن و تجارت و سامانه جامع تجارت مراجعه کنند. تمامی واردکنندگان برای ثبت واردات خود باید اطلاعات کارت بازرگانی و نوع، میزان و تعرفه کالای وارداتی مدنظر خود را در سامانه جامع تجارت ثبت کنند. بعد از ثبت سفارش و تایید سامانه جامع تجارت، متقاضیان واردات برای دریافت ارز به بانک مرکزی معرفی‌ می‌شوند.

سامانه تجارت خارجی، سامانه تجارت داخلی، سامانه نیما، سامانه شناسه کالا، گواهی امضای الکترونیک، سامانه انبارها، سامانه مجوزها، سامانه شناسه رهگیری، سامانه همتا و سامانه ضوابط تجاری از جمله مهم‌ترین زیرسامانه‌های این سامانه جامع است.

سامانه‌ای علیه موازی‌کاری

تسهیل تجارت و مبارزه با فساد اداری با استفاده از فناوری‌های پیشرفته و توسعه تجارت الکترونیکی در سال‌های اخیر مورد توجه برنامه‌ریزان اقتصادی است تا در سطح ملی و بین‌المللی، زمینه‌های شفاف‌سازی بیشتر و روان‌سازی تجارت در کشور بیش از پیش فراهم شود.

به گفته علی رهبری، رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیک، تسهیل در امور تاجران و ایجاد شفافیت در فرآیندهای تجاری، دو هدف اصلی ایجاد سامانه جامع تجارت ایران بوده ‌است. در حقیقت سامانه جامع تجارت با این هدف راه‌اندازی شد که تاجران و بازرگانان، اموری مثل ثبت سفارش کالا، اخذ مجوزهای ورود و استعلام کارت بازرگانی خود را با استفاده از آن انجام ‌دهند و با فراهم شدن زیرساخت‌های لازم در این سامانه و الزام استفاده تاجران و تولیدکنندگان از این درگاه، فرآیند تجارت، از مرحله ثبت سفارش تا توزیع کالا در مراکز فروش قابل ردگیری باشد.

این مسئله سبب می‌شود تا سیاست‌گذاران تجارت خارجی کشور بتوانند نیازهای داخلی و مشکلات تجاری را در هر مرحله به‌موقع تشخیص دهند و برطرف کنند. استفاده از فناوری‌های جدید و کاهش حضور فیزیکی و دخالت نیروی انسانی در فرآیند واردات، صادرات و فروش کالا و خدمات در افزایش تعاملات ملی و بین‌المللی و تسهیل توسعه تجارت امروزه بسیار مورد توجه دولت‌ها قرار گرفته است.

کارشناسان اقتصاد معتقدند ‌سامانه جامع تجارت ایران یک مکانیسم تسهیل‌کننده برای انجام امور بازرگانی است که پیچیدگی‌های تجارت بین‌المللی را برای فعالان تجاری حل خواهد کرد. بدون شک سیستم‌های تسهیلگر دسترسی تاجران را به بسیاری از فرصت‌ها آسان‌تر و در راه توسعه تجارت و رونق اقتصادی، بسیاری از هزینه‌های حاشیه‌ای را کاهش خواهد داد.

جلوگیری از موازی‌کاری و ایجاد شفافیت اداری

علی شریعتی، عضو هیات‌نمایندگان اتاق بازرگانی ایران با اشاره به مزیت‌های راه‌اندازی سامانه جامع تجارت گفت: همین که این سامانه از موازی‌کاری‌ها جلوگیری می‌کند، مزیت بزرگی برای فعالان تجاری است که با ورود به یک سامانه کار خود را انجام دهند.

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، وی تاکید کرد: این سامانه هرچه بتواند در صادرات و واردات کالا برای بخش خصوصی شفافیت اداری به وجود آورد و از فساد جلوگیری کند این باعث خوشحالی تاجران و بازرگانان ایرانی است.

عضو هیات‌نمایندگان اتاق بازرگانی ایران تاکید کرد: تسهیل تجارت و جلوگیری از قاچاق و سوء‌استفاده، خواسته بخش خصوصی است و هرچه سامانه‌ها این روند را تسهیل کنند برای فعالان عرصه‌های اقتصادی قابل احترام است. وی با بیان اینکه کسانی که در حوزه تجارت فعال هستند مجبورند از این سامانه استفاده کنند، گفت: راه‌اندازی سامانه جامع تجارت می‌تواند بر توسعه اقتصادی و رونق فعالیت‌های اقتصادی در کشور تاثیرگذار باشد؛ هرچند که باید تکمیل این سامانه به‌سرعت عملیاتی شود.

همه نهادهای اجرایی کنار هم هستند

سخنگوی گمرک جمهوری اسلامی ایران نیز آذر سال گذشته با اشاره به افتتاح سامانه جامع تجارت گفت: در این سامانه، گمرک و سایر نهادهای اجرایی در کنار هم قرار گرفته‌اند تا با تبادل اطلاعات، فرآیندهای تجاری را در کشور برای خدمات‌گیرندگان تسهیل کنند. روح‌الله لطیفی با بیان اینکه در این سامانه کاربر با ورود به یک درگاه الکترونیکی خدمات مورد نیاز را از نهاهای اجرایی مختلف از یک پنجره واحد دریافت می‌کند، گفت: همه تلاش می‌کنند تا در این سامانه واردکنندگان با اخذ کد کاربری به‌راحتی بتوانند تمام مراحل ثبت سفارش و فرآیند واردات کالا را دنبال کنند.

وی اظهار کرد: بنا شده تا کاربر با ورود به سامانه جامع تجارت به‌عنوان یک داشبورد واحد در فرآیند واردات کالای خود اقدام کند و در هر مرحله که نیاز به ورود به سامانه‌های دیگر باشد به صورت وب‌سرویس و فرآیندی بدون آنکه کاربر نیاز باشد از سامانه جامع خارج شود، به سامانه‌های قانونی دیگر نهادهای اجرایی وارد شود. لطیفی اظهار کرد: به طور مثال، کاربران برای اظهار کالا وفق قانون، وارد سامانه تجارت فرامرزی گمرک می‌شوند تا با اظهار کالای خود در سامانه گمرک، واردات کالای خود را از طریق این سامانه به‌راحتی دنبال کند.

وی با بیان اینکه همه دغدغه گمرک در ارائه خدمات به کاربران در این سامانه، توجه به قانون در کنار تسهیل تجارت است، گفت: در‌واقع باید تلاش شود کاربران و دریافت‌کنندگان خدمات برای تسهیل کار با ورود به سامانه جامع تجارت، خدمات خود را از زیر‌سامانه‌های نهادهای اجرایی که به این سامانه جامع متصل هستند، دریافت کنند تا ضمن پاسخگویی نهادها به مراجع قانونی، هم در رصد کالا توسط نهادهای ذی‌ربط و هم ارائه خدمات به ذی‌نفعان، خللی به وجود نیاید و ضمن شفافیت کامل، همه فرآیندهای تجاری، قبل از ثبت سفارش تا مصرف‌کنندگان قابل رصد و برنامه‌ریزی باشد.

سخنگوی گمرک جمهوری اسلامی ایران افزود: در صورت هماهنگی و همکاری همه نهادها و اجرای ملاحظات قانونی، حفظ استقلال نهادها و رفع نواقص فنی، سامانه جامع تجارت می‌تواند با از بین بردن رانت در توزیع کالا و جهش تولید بسیار موثر باشد.

«کد نقش» باید در مسیر شفاف‌سازی باشد

موضوع ثبت‌نام در سامانه جامع تجارت و الزام دریافت کد نقش توسط عرضه‌کنندگان و خریداران عمده و خرده محصولات فولادی، مدتی است که در رسانه‌ها مطرح شده است. در نامه جدید مدیر پذیرش و بازاریابی بورس کالای ایران به شرکت‌های کارگزاری آمده است که تمام خریداران محصولات فولادی از ۱۰ مهر ملزم به داشتن کد نقش و ثبت اطلاعات معاملات در سامانه جامع تجارت هستند. این اقدام از مدت‌ها قبل و در راستای شفاف‌سازی بیشتر درباره خریداران و عرضه‌کنندگان محصولات فولادی در دستور کار بورس کالای کشور بوده اما در عین حال الزامی شدن آن، نگرانی‌هایی را در میان مصرف‌کنندگان ایجاد کرده است.

عباس هاشمی، دبیر انجمن صنایع لوازم خانگی ایران در گفت‌وگو با صمت درباره نقش الزام عرضه‌کنندگان و خریداران عمده و خرده محصولات فولادی برای درج اطلاعات در سامانه تجارت عنوان کرد: هر اقدامی که بتواند در جهت شفاف‌سازی فرآیند تامین فولاد و محصولات فولادی برای تولیدکنندگان لوازم خانگی عمل کند، می‌تواند به نفع حمایت و مانع‌زدایی از تولید ملی باشد. با توجه به آنچه از اظهارنظرها درباره الزام دریافت کد نقش در بورس کالا نیز مشاهده می‌شود، به نظر می‌رسد این فرآیند می‌تواند در جهت بهبود تامین محصولات و رفع ابهامات در این زمینه موثر باشد.

وی خاطرنشان کرد: البته باید تلاش کرد اجرای الزام ثبت‌نام در سامانه جامع تجارت در جهت شفاف‌سازی فرآیند عرضه و خرید عمده و خرده محصولات فولادی باقی بماند و با گذشت زمان تبدیل به موضوعی فرمایشی نشود که صرفا یک مرحله به مراحل فرآیند خرید این کالا بیفزاید.

هاشمی همچنین در این باره خاطرنشان کرد: درحال‌حاضر با توجه به تحریم‌های و حواشی ‌آن، کشور در حوزه تولید و تجارت با مشکلات مختلفی مواجه است و به همین دلیل باید از طرح‌هایی که می‌تواند در جهت شفاف‌سازی فرآیندها در این بخش‌ها عمل کند استقبال کرد. در حوزه تولید لوازم خانگی نیز به دلیل اینکه بخش قابل‌توجهی از فرآیند تولید در گرو تامین محصولات فولادی است، شفاف‌سازی هرچه بیشتر در این مسیر می‌تواند در هموار شدن مسیر تولیدکنندگان واقعی لوازم خانگی موثر باشد.

«کد نقش» تاثیری بر افزایش نرخ ندارد

اکبر پازوکی، رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی تهران درباره الزامی شدن فرآیند ثبت‌نام در سامانه جامع تجارت و دریافت کد نقش توسط عرضه‌کنندگان و خریداران عمده و خرده محصولات فولادی، در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: موضوع دریافت کد نقش در سامانه جامع تجارت طرح جدیدی نیست و پیش از این نیز در این سامانه اجرایی شده بود. روال کار نیز به شکلی بود که تولیدکننده فولاد و محصولات فولادی را مکلف می‌کرد تا مشخصات خریداران این محصولات را در سامانه ثبت کند.

پازوکی درباره تاثیر احتمالی این طرح در نرخ کالاهایی مانند لوازم خانگی در بازار نیز تاکید کرد: این برنامه راهکاری برای افزایش شفافیت در حوزه تولید و عرضه محصولات فولادی است و به نظر نمی‌رسد در صورت اجرای درست منجر به افزایش نرخ تمام‌شده کالا در بازار شود.

تغییر محسوسی ایجاد نمی‌شود

ابراهیم بهادرانی، مشاور عالی اتاق بازرگانی تهران نیز در این باره در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: الزام خریداران و توزیع‌کنندگان محصولات فولادی فرآیند پیچیده‌ای را به روش فعلی ارائه این محصولات اضافه نمی‌کند و تنها بر ثبت مشخصات خریداران تاکید دارد. وی درباره تاثیر این فرآیند بر توزیع بهتر محصولات فولادی نیز عنوان کرد: این موضوع ممانعت خاصی برای خریداران ایجاد نخواهد کرد و در عین حال به نظر نمی‌رسد مزیتی نیز برای آنها داشته باشد. در این زمینه جدا از موضوع ثبت مشخصات در سامانه جامع تجارت، یک مرحله به بروکراسی اداری در این شکل از خرید اضافه می‌شود. خریداران با تغییرات جدید یا دریافت کد نقش می‌توانند مانند قبل به خرید این محصولات بپردازند.

مشاور عالی اتاق بازرگانی تهران در این باره تاکید کرد: البته این طرح می‌تواند در آینده در مواردی مثل موضوعات مالیاتی برای دست‌اندرکاران کاربرد داشته باشد اما امروز تغییر محسوسی در این موضوع دیده نمی‌شود. بهادرانی در پایان با اشاره به استراتژیک خواندن کالایی مثل فولاد و محصولات فولادی، گفت: در نهایت دست‌اندرکاران باید در تلاش باشند که محصولات فولادی به‌عنوان نهاده اصلی تولید بسیاری از کالاها و در عین حال یک کالای صادراتی، به مطلوب‌ترین شکل به‌دست تولیدکنندگان برسد تا تولید ملی و تجارت از این طریق حمایت شود.

سخن پایانی

آنچه از گفت‌وگو با دست‌اندرکاران حوزه تجارت و بازار لوازم خانگی برمی‌آید این است که به نظر نمی‌رسد الزام ثبت‌نام در سامانه جامع تجارت و دریافت کد نقش توسط خریداران و عرضه‌کنندگان محصولات فولادی، تغییری در روند خرید و فروش این کالای استراتژیک ایجاد کند. این طرح بیش از همه به منظور ایجاد شفافیت در بازار به اجرا می‌رسد و فعالان بازار نیز دلیلی برای تاثیرگذاری این برنامه بر نرخ و نحوه توزیع محصولات نمی‌بینند. در هر حال باید منتظر ماند و دید آینده اجرای ثبت اطلاعات در سامانه جامع تجارت چه خواهد بود. به علاوه اینکه الزام و شفاف‌سازی تا چه حد به سود اقتصاد، تولید و تجارت کشور تمام خواهد شد.