البته با توجه به حضور احسان خاندوزی و سیدرضا فاطمی‌امین در نوک پیکان این دو وزارتخانه و موضع‌گیری‌های گذشته آنها در برابر موضوعاتی مانند برجام، تحریم‌ها و FATF، پیش‌بینی تعداد زیادی از کارشناسان و فعالان اقتصادی و تجاری بر این است که احتمالا در کابینه دولت ابراهیم رئیسی، تجارت کشور که پایه‌های اقتصادی آن را تشکیل می‌دهد مسیری غیر از تفاهم با غرب و قالب‌هایی مانند توافق برجام و خروج از فهرست سیاه FATF را برای ادامه بقای خود در پیش می‌گیرد.

اما در مقابل بسیاری از کارشناسان اقتصاد‌ معتقدند بقای اقتصاد و تجارت کشور در گرو به نتیجه رسیدن توافقات برجام، رفع تحریم‌ها و در عین حال خروج از فهرست سیاه FATF است. اما به‌راستی موضوعاتی مانند تحریم‌ها و مشکلات نقل و انتقالات پولی و بانکی تا چه حد در تجارت کشور تعیین‌کننده هستند؟! به همین بهانه، صمت این موضوع را در گفت‌وگو با فعالان و صاحب‌نظران تجارت بررسی کرده است که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:

تجارت نیاز به تسهیل دارد

مجیدرضا حریری، کارشناس و فعال اقتصاد درباره تحقق توسعه تجاری در کشور در شرایط کنونی عنوان کرد: یکی از اولیه‌ترین و مهم‌ترین ابزارهای نیازهای تجارت در دنیا برقراری روابط بانکی بین دو طرف معامله است که با توجه به شرایط موجود درحال‌حاضر کشور ما از این امکان بی‌بهره است. به بیان ساده‌تر، در تجارت امروز اگر دسترسی به ابزاری مانند بانک وجود نداشته باشد کشورها قادر به مبادلات تجاری نخواهند بود. اما مشکل امروز تجارت کشور بیش و پیش از محدودیت‌های بانکی ناشی از عامل دیگری است که همان تحریم‌های اقتصادی هستند.

وی تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را مهم‌ترین عامل محدود‌کننده تجارت خارجی کشور دانست و در این باره تاکید کرد: دیدگاه‌های محدود‌کننده در تجارت امروز جایگاه چندانی ندارند و نمی‌توانند تامین‌کننده خواسته‌های دولت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی باشند و به همین دلیل نیز نمی‌توان انتظار داشت با به کار بستن چنین سیاست‌هایی، بتوان به موفقیت‌های چشمگیری رسید.

وی در این راستا FATF را یکی از ابزارهای تبادلات تجاری در دنیای امروز دانست و یادآور شد: البته درحال‌حاضر برای پرداختن به موضوع محدودیت‌های بانکی و رفع آن، باید راهکاری برای رفع تحریم‌های اقتصادی بیابیم. ما برای اتخاذ هرگونه تصمیمی در حوزه تجارت باید این نکته را درنظر داشته باشیم که آن تصمیم منجر به تسهیل در تجارت شود و اگر با رویکردی به غیر از این وارد این عرصه شویم، طبیعتا نمی‌توانیم حرف چندانی برای گفتن در حوزه تجارت داشته باشیم. سیاست‌های محدودکننده‌ای مانند تحریم‌ها در این حوزه، تجارت خارجی کشور را بیش از پیش دچار چالش می‌کند و جداافتادگی ما را از بازارهای تجارت جهانی افزایش می‌دهد.

حریری تاکید کرد: درحال‌حاضر از راه‌هایی به تجارت خارجی می‌پردازیم که در اصطلاح از آنها با نام دور زدن تحریم‌ها یاد می‌شود؛ یعنی مجبور به استفاده از راه‌های غیرمتعارف برای مبادلات تجاری خود هستیم که علاوه‌بر دشواری‌های خاص و ریسک‌های بالای آن، هزینه‌های فراوانی را برای کشور به همراه دارد و قادر به تامین مطلوب نیازهای کشور نیز نیست.

حریری تصریح کرد: شرایط امروز تجارت خارجی ایران به نحوی است که موضوع محدودیت‌های بانکی و انتقال پول موضوعیت چندانی نمی‌یابد زیرا ما درحال‌حاضر اصلا قادر به چنین مبادلاتی نیستیم و باید این موضوع را پس از حل مشکل تحریم‌های اقتصادی و در زیرمجموعه آن مورد بررسی قرار دهیم. تجارت کشور درحال‌حاضر مانند پرنده‌ای است که در قفس تحریم‌ها گرفتار شده و تا پیش از آزادی از این قفس، موضوع چیده شدن شاهپرهای این پرنده نمی‌تواند چندان مورد توجه باشد.

این کارشناس و فعال تجاری در ادامه گفت: با توجه به شرایط موجود به نظر می‌رسد حل مسئله تحریم‌های اقتصادی می‌تواند تا حد زیادی مشکلات ناشی از محدودیت‌های بانکی را نیز برطرف کند زیرا به اعتقاد من بسیاری از سازمان‌های اقتصادی دنیا تحت تاثیر قدرت‌های موجود در این حوزه هستند و اگر روابط باین قدرت‌ها به شکل عادی درآید، روابط با این سازمان‌ها نیز تسهیل خواهد شد.

وی در پایان با تاکید بر لزوم استفاده از ابزارهای مبادلاتی در تجارت امروز عنوان کرد: جدا ماندن از این ابزارها، علاوه‌بر اینکه گستردگی تجاری کشور را کاهش می‌دهد، در بسیاری موارد هزینه‌های جانبی را نیزط به تجارت کشور تحمیل می‌کند که می‌تواند برای رقابت در این عرصه زیانبار باشد. به این ترتیب، اگر مشکلات ما در مسئله تحریم‌ها با کشورهای قدرتمند در حوزه تجارت برطرف شود در مدت کوتاهی می‌توانیم به بهبود روابط با سازمان تجارت جهانی، بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و FATF بیندیشیم.

FATF مهم‌تر از تحریم است

مسعود دانشمند، کارشناس و فعال اقتصاد درباره موضع تیم اقتصادی دولت سیزدهم در قبال موضوع FATF در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: موضوع برجام و FATF در گسترش تجاری کشور نقش قابل‌توجهی را ایفا می‌کند و این موضوع حتی درباره FATF برای کشور حیاتی‌تر است زیرا حتی در صورتی که بتوانیم تحریم‌ها را پشت سر بگذاریم و به توافقی مثل برجام دست پیدا کنیم، باز هم در نقل و انتقالات پولی ناموفق خواهیم بود و سودی از تجارت نصیب کشور نخواهد شد.

وی با اشاره به وجود کشورهای محدودی که در دوران تحریم همچنان روابط تجاری خود را با ایران حفظ کرده‌اند، تاکید کرد در موضوع تحریم‌های بانکی حتی کشورهایی که تجارتی همسو با ایران دارند به دلیل بیم از درگیر شدن خود با تحریم‌های بانکی، از تجارت با ایران خودداری می‌کنند و ما با این کشورها نیز در ابعاد تجاری دچار مشکلات جدی خواهیم بود.

دانشمند در این‌باره تاکید کرد: قرار گرفتن در این فهرست سیاه، اقتصاد و تجارت کشور را متوقف کرده است زیرا در صورت دور زدن تحریم‌ها و امکان مبادلات تجاری نیز قادر نخواهیم بود پول حاصل از این مبادلات را رد و بدل کنیم و چون امکان مبادلات تهاتری با بسیاری از شرکت‌ها وجود ندارد، ما در این حوزه عملا زمین‌گیر می‌شویم.

این کارشناس اقتصاد درباره روش‌های جایگزین برای بقای تجارت کشور که از سوی برخی دست‌اندرکاران ارائه می‌شود نیز تصریح کرد: حتی اگر بتوانیم در کشورهای همسایه و دوست شرکای تجاری داشته باشیم باید به این نکته توجه کنیم که تبادلات تجاری از طریق تهاتر و روش‌هایی شبیه به آن با این کشورها تا چه حد می‌تواند نیازهای کشور را تامین کند. درواقع در جایگزینی این نوع روابط تجاری باید ببینیم آیا کشورهایی مانند عراق، افغانستان، ترکیه و پاکستان می‌توانند نیازهای کشور ما در مواد اولیه، تجهیزات و نهاده‌های مورد نیاز تولید تامین کنند. بنابراین روی موفقیت روش‌هایی از این دست نمی‌توان حساب ویژه‌ کرد.

وی با اشاره به حجم و ارزش مبادلات تجاری ایران با کشورهای همسایه خاطرنشان کرد: حتی به فرض اینکه بتوانیم چنین مبادلاتی را به شکل مطلوب با کشورهای همسایه انجام دهیم آیا با حدود ۲ میلیارد دلار تجارت با کشور افغانستان، حدود ۶ میلیارد دلار مبادلات تجاری با عراق، نیم میلیارد دلار تجارت با پاکستان و ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار مبادلات تجاری با ترکیه می‌توانیم نیازهای وارداتی کشور را تامین کنیم؟ آیا از کشوری مثل ترکیه می‌توان همه نیازهای کشور مانند گندم روغن و جو و مواد اولیه بسته‌بندی را تهیه کرد؟ پس می‌بینیم این کشورها ظرفیتی بیش از این را برای تجارت نخواهند داشت.

دانشمند در ادامه درباره آسیب‌های دیگر حاصل از انزوای تجاری و تحریم‌های اقتصادی ایران یادآور شد: این انزوای تجاری، این امکان را به طرف‌های معامله و واسطه‌ها می‌دهد تا با سوءاستفاده از این محدودیت ما، اجناس بی‌کیفیت را با قیمت‌های بالا به ما عرضه کنند. خروج از فهرست سیاه FATF این امکان را به ما می‌دهد که حتی اگر نمی‌توانیم با امریکا و شرکای تجاری آن روابط تجاری داشته باشیم، دست‌کم با دیگر کشورها و شرکت‌ها این ارتباط‌ها را برقرار کنیم.

وی با اشاره به تاثیرات این انزوای تجاری در اقتصاد کشور یادآور شد: اگر بخواهیم به مشکلات تجاری کشور به طور کلی نگاهی بیندازیم و میزان تاثیر هر یک را به صورت مجزا در‌نظر بگیریم، خواهیم دید که ما بدون خارج شدن از فهرست سیاه FATF نمی‌توانیم چه در بحث واردات و چه در موضوع صادرات عملکرد موفق و مطلوبی داشته باشیم.

دانشمند در پایان گفت: البته موضع‌گیری‌های تیم اقتصادی دولت سیزدهم در قبال مسائلی مانند تحریم‌های تجاری و بانکی هنوز با ارائه راهکارهای عملیاتی همراه نبوده تا کارشناسان اقتصادی و تجاری بتوانند درباره مزایا یا مشکلات آن اظهارنظر کنند. بنابراین باید تا تعیین برنامه‌های عملی و سیاست‌های تجاری تیم اقتصادی دولت در قبال تجارت خارجی منتظر بمانیم.

موضوع فقط FATF نیست

ابراهیم بهادرانی، مشاور عالی رئیس اتاق بازرگانی تهران نیز درباره نقش خروج از فهرست سیاه FATF در تجارت کشور عنوان کرد: فعالان اقتصاد و دست‌اندرکاران نهایت تلاش خود را برای بهبود وضعیت می‌کنند اما در بحث تجارت، در چند سال اخیر به دلیل مشکلات بین‌المللی بسیار عقب افتادیم و درحال‌حاضر نیز مسئله انتقال پول به داخل کشور و گشایش اعتبارات از طریق سیستم بانکی مهم‌ترین چالشی است که در مسیر تجارت خارجی قرار دارد.

وی با اشاره به اینکه محدودیت‌های فعلی تجارت کشور باعث شده تا ماهیت تجارت امروز کشور به شکل تجارت سنتی و با بهره‌وری بسیار ناچیز باشد، تاکید کرد: هزینه‌های نقل و انتقال پول نیز درحال‌حاضر به دلیل شرایط تحریمی بسیار بالاست و براساس گزارش‌های رسمی، سالانه به طور میانگین بیش از ۲۰ درصد حجم نقل و انتقالات پولی را شامل می‌شود و این درصد بالا خود عاملی در از بین رفتن مزیت‌های رقابتی در قیاس با کشورهای دیگر است که می‌تواند با حل مشکل FATF کاهش یابد.

بهادرانی در این زمینه افزود: درحقیقت رفع تحریم‌ها و خروج از فهرست سیاه FATF دو موضوع مکمل یکدیگر در شکوفایی تجارت کشور هستند که به نظر می‌رسد باید در دستورکار دولتمردان در حوزه تجارت قرار گیرند؛ تحریم‌های بانکی و خارج شدن از فهرست سیاه FATF علاوه‌بر تسهیل تجارت، ما را از هزینه‌های فعلی در مسیرهای فرعی و پرپیچ و خم تجارت رهایی می‌دهد و از شرایط فعلی و هزینه‌های بالایی که به کشور تحمیل می‌شود، می‌کاهد.

مشاور عالی رئیس اتاق بازرگانی تهران در عین حال خاطرنشان کرد: البته موضوع و مشکل ما تنها مربوط به موضوع FATF نمی‌شود و باید بپذیریم مشکلات دیگری هم در این حوزه وجود دارد.

وی در این باره تصریح کرد: موضوع تجارت و رونق آن همواره در گرو رونق تولید در کشور است و بنابراین علاوه‌بر پیگیری موضوعاتی مثل FATF باید موضوع تولید و رفع موانع آن را مدنظر قرار دهیم زیرا تا زمانی که تولید در کشور به شکل منسجم و مستمر انجام نشود، نمی‌توان به بازارهای جهانی و صادراتی دست یافت و همکاری‌های بلندمدت نیز در این زمینه شکل نخواهد گرفت.

بهادرانی در پایان گفت: باید به این آگاهی برسیم که برون‌رفت از این چالش‌ها باید با یک نگاه جامع و نظام یکپارچه انجام شود و با برنامه‌های موضعی و مقطعی کار چندانی از پیش نمی‌رود. رفع موانع تولید باید از یک سو با هدف‌گذاری‌های کوتاه‌مدت به حل مشکلاتی مثل FATF بپردازد و از سوی دیگر در برنامه‌های درازمدت، نظام اقتصادی و تجاری کشور را اصلاح و ترمیم کند. برای این کار نیاز است ابتدا مشکلات موجود را شناسایی‌ و یک تحلیل درست از وضعیت موجود ارائه کنیم، هدف‌ها را بشناسیم و برای چالش‌هایی که در مسیر هستند، راهکار داشته باشیم.

سخن پایانی

با توجه به آنچه کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه تجارت بر آن تاکید دارند، صرف‌نظر کردن از خروج از فهرست سیاه FATF و ادامه مسیر توأم با مشکلات این نوع تجارت نمی‌تواند تامین‌کننده نیازهای تجاری کشور به شکل مطلوب باشد. گزینه‌های تجاری ما را به چند کشور همسایه محدود می‌کند. علاوه‌بر این، نتوانسته‌ایم با کشورهای همسایه نیز تا امروز روابط تجاری قابل‌قبول ایجاد کنیم و این موضوع در آینده می‌تواند برای اقتصاد کشور مشکل‌ساز شود.