علم و فناوری می‌تواند تولید ناخالص و وضعیت اشتغال کشور را بهبود بخشد. امید می‌رفت در شرایط مبهم مذاکرات برجام و تحریم‌های بین‌المللی، شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانند محدودیت‌ها را جبران کنند و کشور را به سمت خودکفایی و رونق درون‌زا پیش ببرند، اما به‌اعتقاد کارشناسان و فعالان معدنی اوضاع به همین سادگی هم نیست. به‌گفته کارشناسان، اگر بنا بر خرید دانش و فقط انتقال دانش، تخصص، مهارت‌های فنی و تجهیزات و ماشین‌آلات از کشورهای غربی بود، تحریم‌ها و نرخ ارز مشکل‌ساز می‌شدند، اما به‌عقیده آنها، حتی تلاش برای کسب دانش و ارتقای علمی نیز باوجود مزایای بیشتر نسبت به واردات صرف فناوری، بدون تعامل‌ و همکاری‌های بین‌المللی نتیجه چندان درخشانی نخواهد داشت. حتی در این حالت نیز بیشترین منافع زمانی به بخش معدن و سپس به کل اقتصاد کشور می‌رسد که شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانند از تجربیات و دانش همتایان خارجی خود استفاده کنند.

عقب‌ماندگی تاریخی

مهدی کرباسیان، رئیس اسبق ایمیدرو گفت: باید بپذیریم ما در حوزه فناوری دچار عقب‌ماندگی هستیم و زیرساخت‌های دستیابی به فناوری نوین هنوز فراهم نیست.

کرباسیان به اقتصادنیوز گفت سرعت پیشرفت ایران در برخی حوزه‌ها نسبت به سال‌های قبل بهتر شده؛ با این حال نمی‌توانیم بگوییم ما در حوزه‌های مختلف از جمله معدن و صنایع معدنی عقب‌ماندگی نداریم؛ به‌ویژه در ۱۰ سال گذشته که رشد سرمایه‌گذاری نزدیک صفر بوده است. در واقع کشور در قریب به اتفاق حوزه‌های اقتصاد اعم از کشاورزی، صنعت، معدن و خدمات با عقب‌ماندگی تاریخی مواجه شده است.

کرباسیان درباره علل عقب‌ماندگی معدن در زمینه فناوری گفت: بخشی از این عقب‌ماندگی به‌دلیل تحریم‌های جدی است که از نیمه دوم دهه ۸۰ اعمال شده و ادامه یافته و ما را از فناوری‌های نوین دور کرده است. بخش دیگر عقب‌ماندگی نیز ناشی از این تفکر است که اگر ما هر فناوری جدیدی را بپذیریم و از آن استقبال کنیم به استقلال کشور لطمه خواهیم زد. برمبنای همین نگاه در ۴۰ سال گذشته دولت‌های مختلف شعار سرمایه‌گذاری خارجی را داده‌اند، اما در عمل اغلب راهکاری برای آن فراهم نکرده‌اند و سرمایه‌گذاری خارجی جذب نشده است.

در نسل دوم مانده‌ایم

به‌گفته این کارشناس اقتصاد اگر در ۴ دهه گذشته سرمایه‌گذاری خارجی به‌میزان مطلوب صورت می‌گرفت، ما امروز فناوری‌های روز معدن و صنایع معدنی را در دسترس داشتیم، اما امروز حتی نمی‌توان گفت ما نسل دوم فناوری را پشت سر گذاشته‌ایم که بخواهیم وارد نسل پنجم شویم. در شکل‌گیری این شرایط علاوه بر تحریم‌ها، سیاست‌گذاری‌های نامناسب، تفکر اقتصاد متمرکز و استفاده نکردن از تجارب دنیا نیز تاثیر داشته است.

کرباسیان ادامه داد: در این سال‌ها وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان برنامه و بودجه و در مجموع دولت، بودجه مناسبی برای معدنکاری دیجیتال در نظر نگرفته‌اند و حتی تشویق مالیاتی برای کسانی که در این بخش سرمایه‌گذاری کردند نیز در نظر گرفته نشد. در چنین وضعیتی سرمایه‌گذاران داخلی نیز در این حوزه سرمایه‌گذاری نکردند و حالا کشور با کمبود زیاد سرمایه‌گذاری مواجه است.

باید باور کنیم

کرباسیان افزود: اگر می‌خواهیم در معدنکاری دیجیتال شاهد یک جهش باشیم، باید جذب سرمایه‌گذاری خارجی را در اولویت قرار دهیم. نکته مهم دیگر این است که ما باید معدنکاری دیجیتال را باور کنیم و دولت نیز باید اجرای این سیاست را در برنامه‌های خود بگنجاند تا صاحبان سرمایه ترغیب شوند سرمایه‌های خود را وارد این بخش کنند.

کرباسیان معتقد است: وجود شرکت‌های بزرگ که همگی خصولتی و تحت فرمان دولت هستند نیز می‌تواند در رشد معدنکاری دیجیتال موثر باشد. دولت باید صرفا دستور ورود جدی به معدنکاری دیجیتال را به این شرکت‌ها ابلاغ کند؛ بنابراین آنچه در گام نخست بسیار اهمیت دارد، این است که سیاست‌گذاران بدانند کشور در نوآوری و فناوری و سرمایه‌گذاری با مطلوب دنیا فاصله زیادی دارد. این فاصله در حالی شکل گرفته که کشور زمینه رشد جهشی در حوزه‌های گاز، نفت و معدن و سایر شرایط ژئوپلتیک را دارد. گام بعدی این است که دولت سیاست‌های داخلی و خارجی ۴۰ سال گذشته ارزیابی کند تا رفاه مردم و توسعه کشور را از اولویت چهارم و پنجم به اولویت اول و دوم ارتقا دهد. در این مسیر قطعا معدن نیز موردتوجه قرار خواهد گرفت.

کرباسیان با اشاره به اینکه اقتصاد ما هنوز دولتی است، گفت: تقویت بخش خصوصی در ارتقای اقتصاد کشور نقش مهمی دارد.

وی افزود: در چند سال اخیر با شکل‌گیری خصولتی‌ها شرایط کشور پیچیده‌تر نیز شده است؛ با این حال با حذف این شرکت‌ها و تقویت بخش خصوصی واقعی می‌توان امیدوار بود اقتصاد کشور جهش قابل‌توجهی را تجربه کند.

فاصله معنادار

مدیر آموزش، پژوهش و فناوری سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) گفت: امروز شاهد فاصله معنا‌داری در استفاده از هوش مصنوعی و هوشمندسازی معادن در کشور ما با کشورهای پیشرو جهان هستیم که در جهت توسعه پایدار فعالیت‌های معدنی، این فاصله باید کاهش یابد. غلامرضا ملاطاهری به ایرنا گفت: پروژه‌های هوشمندسازی معادن ایران (مطالعات موردی ایمیدرو) از سال گذشته (۱۴۰۰) تعریف و پس از فراخوان آن، دانشگاه تهران به‌عنوان مجری پروژه انتخاب شد.

وی گفت: مقرر شده این دانشگاه به انجام مطالعات تطبیقی در کشورهایی که از نظر تیپ معادن شبیه ایران هستند بپردازد و سپس مدلی برای هوشمند کردن معادن کشور ارائه کند.

اجرای ۸ مگاپروژه

وی از انعقاد تفاهمنامه‌ای بین ایمیدرو، ستاد توسعه فناوری‌های اقتصاد دیجیتال، معاونت فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و معاونت معادن و فرآوری مواد وزارت صمت خبر داد که برپایه استفاده از ظرفیت‌های کشور در حوزه هوشمندسازی در بخش‌های اکتشاف، استخراج، فرآوری و اچ.‌اس.‌ای (سلامت، ایمنی و محیط زیست) طراحی شده و کارگروهی ذیل آنها شکل گرفته است.

مدیر آموزش، پژوهش و فناوری ایمیدرو اضافه‌کرد: در ادامه از هر یک از سرفصل‌های یادشده دو موضوع به روش خبرگی انتخاب و ۸ مگاپروژه در معادن، کارخانجات فرآوری و حوزه اچ.‌اس.‌ای در ۸ محدوده معدنی اجرایی خواهد شد.

وی تاکید کرد: هدف اصلی این است که از ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده شود و پس از اینکه چارچوب‌ها و اهداف مشخص شد با کمک وزارت علوم آنها را فراخوان و عملیاتی کنیم.

کم کردن فاصله‌ها

ملاطاهری با بیان اینکه اکنون بسیاری از شرکت‌ها به حوزه هوشمندسازی معادن وارد شده‌اند، یادآور شد: امروزه در استفاده از هوش مصنوعی در بخش معدن و صنایع معدنی ایران، فاصله‌ای را با کشورهای پیشرو جهان شاهدیم که شرکت‌ها و ایمیدرو در تلاشند این فاصله را به حداقل برسانند.

مدیر آموزش، پژوهش و فناوری ایمیدرو همچنین از تشکیل صندوقی در وزارت صمت برای تامین اعتبار پروژه‌های مبتنی بر فناوری و هوشمندسازی خبر داد و گفت: مقرر شده معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و همچنین وزارت ارتباطات کمک‌هایی به این صندوق در جهت افزایش اعتبارات انجام دهند.

سخن پایانی

آیا می‌توان دست به ابزار برد و بدون دغدغه نسبت به آینده زمین و انسان معدنکاری کرد؟ این نویدی است که فناوری‌های نوین با خود آورده‌اند. کارشناسان می‌گویند با استفاده از دستاوردهای جدید در حوزه فناوری، می‌توان تاثیرات منفی فعالیت معدنی را به اندازه‌ای کاهش داد که به‌سمت صفر میل کند؛ بنابراین بی‌دلیل نیست که امروزه باتوجه به افزایش بحران‌های زیست‌محیطی و افزایش حساسیت‌های عمومی نسبت به این موضوع، تلاش برای رسیدن به این مهم بیش از پیش اهمیت یافته است.