رشد و توسعه اقتصادی از جمله اهدافی است که هر اقتصادی دنبال می‌کند. دستیابی به رشد اقتصادی بالا و پایدار نیازمند پاسخ به این سوال است که چه عواملی نرخ رشد اقتصادی را تعیین می‌کنند یا اینکه نرخ رشد اقتصادی چگونه و از طریق چه عوامل و سیاست‌هایی تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. در میان عوامل موثر بر رشد اقتصادی، صنعت گردشگری نقش بسیار مهم و انکارناپذیری دارد، به‌طوری‌که امروزه صنعت گردشگری به‌عنوان یکی از بخش‌های حیاتی کشورها، رقابت تنگاتنگی با کسب‌وکارهای بزرگ جهان مانند صنعت خودروسازی، پتروشیمی، ساختمان و صنایع غذایی دارد. همچنین این صنعت، نقش فعال و موثری در ساختار اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی کشورها ایفا می‌کند.

در این بین، گردشگری محیط‌زیست با ابعاد گوناگون دارای طرفداران بسیاری است که از قضا ایران نیز ظرفیت‌های بسیاری در این حوزه دارد. یکی از ابعاد موردتوجه گردشگری محیط‌زیست، گونه‌های حیوانی این عرصه است که گاهی تجارتی سیاه را در این حوزه رقم می‌زند.

 آفت گردشگری محیط زیست

صادرات برخی پرندگان به‌ویژه پرندگان زینتی آسیبی به محیط‌زیست وارد نمی‌کند و منع صادراتی ندارد. کارشناسان امر معتقدند ارسال محموله پرندگان زینتی به خارج از کشور، امری رایج است که آسیبی به محیط‌زیست نمی‌زند. بلبل خرما نیز در لیست پرندگان محافظت‌شده نیست. در همین زمینه، سال گذشته خبری مبنی بر ارائه مجوز برای خروج چندین قطعه پرنده زینتی از کشور به مقصد کویت از سوی اداره محیط‌زیست استان خوزستان منتشر شد.

گفتنی است در لیست پرندگان ارسالی بلبل خرما درج شده بود که به اعتقاد برخی از اهالی محیط‌زیست این پرنده در لیست پرندگان ممنوعه است که نباید مجوز خروج برای آن داده شود؛ به همین دلیل این خبر انتقاد دوستداران محیط‌زیست را برانگیخت. آنها معتقدند با اینکه ارسال پرنده به کشورهای دیگر امری غیرمرسوم نیست، اما در برخی مواقع می‌تواند منجر به کاهش تعداد این پرندگان و خطری برای انقراض آنها باشد.

البته طبق گفته‌های شهاب‌الدین منتظمی، مدیرکل دفتر حفاظت حیات وحش سازمان محیط‌زیست، این مجوز براساس مشاغل خانگی صادر شده و صادرات پرندگان زینتی یک امر عادی در جهان است که بلبل خرما در این لیست قرار ندارد.

اسماعیل کهرم، پرنده‌شناس و مشاور اسبق سازمان محیط‌زیست در گفت‌وگو با صمت گفت: این نوع مجوز دادن‌ها، کاملا قانونی است و این‌گونه اقدامات، هیچ انتقادی را برنمی‌انگیزد. دادن مجوز برای ارسال پرندگان زینتی، امری رایج در جهان است که از سوی همه کشورها انجام می‌شود.

وی افزود: لازم به توضیح است که بلبل خرما، پرنده محافظت‌شده نیست و مانعی برای صادرات آن وجود ندارد، چراکه جمعیت این پرنده آن‌قدر زیاد است که به‌راحتی می‌توان آنها را در محیط‌زیست دید.

به‌گفته این استاد محیط‌زیست، چون این پرندگان در لیست پرندگان شکاری و حفاظت شده محیط‌زیست نیستند، مانعی هم برای صادرات آنها به کشورهای دیگر وجود ندارد.

کهرم افزود: اغلب این پرندگان در قفس به دنیا آمده‌اند و اصلا توانایی پرواز و نگهداری از خود را ندارند؛ معمولا پرندگانی شکاری که تعداد کمی دارند، محافظت شده هستند که نقش اکولوژیکی مهمی در محیط‌زیست کشور دارند. همان‌گونه که پیش‌تر هم اشاره شد، این محموله پرندگان اغلب مصرف زینتی دارند که معمولا در قفس زندگی می‌کنند.

این پرنده‌شناس افزود: تا کنون ارسال محموله پرندگان زینتی از بستر غیرقانونی انجام می‌شد که نوعی قاچاق بود، اما با ارائه مجوز، ارسال این پرندگان در بستری امن و بدون بروز خطر انجام و موجب ارزآوری می‌شود. گفتنی است تا پیش ‌ازاین ارسال پرندگان بدون مجوز و به‌طور غیرقانونی، موجب مرگ‌ومیر درصد زیادی از آنها در فرآیند ارسال می‌شد. کهرم گفت: موضوعی که در این زمینه اهمیت دارد، مشخص شدن نرخ هر بال پرنده در یک‌ روال مشخص است؛ بنابراین ارسال پرنده‌های قفسی و زینتی به کشورهای دیگر، هیچ آسیبی به محیط‌زیست وارد نمی‌کند، اما ارسال مجوز برای خروج پرنده‌های شکاری محافظت‌شده که در معرض انقراض هم هستند، امری نابخشودنی است؛ بنابراین نباید موضع‌گیری‌های غیرکارشناسانه در این‌باره داشت.

شاهین و بالابان ایرانی در خطر نابودی

به‌گفته رضا کیامرزی، پژوهشگر حیات وحش، اکنون شاهین و بالابان بومی ایران در خطر انقراض قرار دارند که هشداری مهم به‌شمار می‌رود. کیامرزی به برخی از عوامل مهم در کاهش جمعیت این پرندگان اشاره کرد و گفت: صید و زنده‌گیری و قاچاق این پرندگان به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، به‌ویژه در سال‌های اخیر، زنده‌گیری پرندگان بالغ و زادآور بومی نقش بسیار مهمی در کاهش جمعیت این پرندگان داشته است.

به گزارش سیناپرس، تجارت سیاه فقط به حیات وحش خلاصه نمی‌شود و حیوانات خانگی و به‌ویژه حیوانات خاص خانگی (اگزوتیک پت‌ها) را نیز شامل می‌شود. این روزها، حیواناتی مانند ایگوآنا تا انواع مارها و لاک‌پشت‌ها سر از منازل ایرانیان درمی‌آورده‌اند و خریدوفروش آنها در مغازه‌ها به‌راحتی انجام می‌شود.

این تجارت سیاه در شبکه‌های مجازی و با استفاده از اینترنت رونق بیشتری گرفته است و هر آنچه را تصور نمی‌کنید می‌توانید در برخی گروه‌های فروش حیوانات پیدا کنید. اگرچه سازمان حفاظت محیط‌زیست و پلیس فتا برخوردهای خوبی با این مدل فروشندگان حیوانات داشته‌اند، اما شوربختانه حجم عرضه و تقاضا به شکلی است که جز با افزایش دانش عمومی و همگرایی نهاد‌های دولتی، نظارتی و امنیتی راهی برای پایان این تجارت سیاه متصور نیست.

اکنون پای سمندر به نشست کشورهای عضو قرارداد حمایت از گونه‌های طبیعی کشیده شده و با توجه به قرار گرفتن سمندر لرستانی در لیست قرمز سازمان جهانی حفاظت از محیط‌زیست، به درخواست سازمان محیط‌زیست ایران ممنوعیت خریدوفروش بین‌المللی این‌گونه در دستور کار اجلاس ساتیس قرار دارد. معاهده ساتیس، معاهده‌ای است که در سال ۱۹۷۳ به‌منظور جلوگیری از تجارت گونه‌های جانوری و گیاهی در معرض خطر انقراض ایجاد شد که ایران نیز عضو این معاهده است. از جمله عواملی که سبب شد نام این جاندار در لیست انقراض قرار گیرد، پوست زیبای آن بود، به طوری که در طول سال‌های گذشته این جاندار در بازارهای داغ نوروزی همراه با ماهی گلد فیش (گلی) با تعداد فراتر از میلیون عرضه می‌شد.

سخن پایانی

متاسفانه کشور ما در منطقه‌ای قرار گرفته که به‌دلیل مشکلات سیاسی کشورهای همسایه، فضای گسترده‌ای برای قاچاق حیوانات وجود دارد و در آن‌سوی آب‌های خلیج‌فارس هم، مشتریان زیادی خواهان حیات وحش ایران از جمله پرندگان شکاری ایران هستند. البته قاچاق حیات وحش به این معنی نیست که فقط حیوانات از ایران خارج می‌شوند، بلکه شاهد ورود حیوانات به کشور نیز هستیم. ورود حیوانات غیربومی علاوه بر تقویت تجارت کثیف قاچاق حیات وحش و تضییع حقوق حیوانات، از نظر امنیت ملی نیز حائز اهمیت است و می‌تواند تهدیدی برای امنیت زیستی کشور باشد. هر کدام از حیوانات قاچاق‌شده، اگر وارد اکوسیستمی شوند، می‌توانند به‌عنوان یک گونه مهاجم، اثرات غیرقابل جبرانی به محیط وارد کنند. بر همین اساس، برخی معتقدند رابطه بین گردشگری و محیط‌زیست، رابطه پیچیده‌ای است این پدیده در بردارنده فعالیت‌های زیادی است که می‌تواند اثرات زیانباری بر محیط زیست داشته باشد.