کاهش ارزش پایه پول کشور سبب شد برخی کالاهای مصرفی بادوام مانند خودرو به کالای سرمایه‌ای تبدیل شوند که این موضوع در کنار کاهش عرضه، بازار خودرو را آشفته کرد. برای ساماندهی این بازار راهکارهای گوناگون از سوی نهادهای مختلف ارائه شد؛ از واردات خودرو گرفته تا عرضه آن در بورس کالا، در حالی‌که به‌گفته کارشناسان بازار، راه‌حل بسیار ساده است و اگر عرضه متناسب با تقاضا شود، تمام مشکلات موجود در بازار خودرو رفع خواهد شد.

به‌هر روی برای حذف قرعه‌کشی (قولی که وزیر صنعت، معدن و تجارت در ابتدای سکانداری این وزارتخانه داد.) و خارج کردن محصولات از روند قیمت‌گذاری دستوری که خودروسازان را گلایه‌مند کرده بود، در نهایت وزارت صنعت، معدن و تجارت پذیرفت خودرو در بورس کالا عرضه شود. تا امروز (۳۰ شهریور ۱۴۰۱) در ۳ مرحله خودروهای گوناگون در بورس عرضه و معامله شده است و چهارمین عرضه هم امروز انجام شد. حال پرسش این است که آیا این تغییر رویکرد در عرضه خودرو و بورسی شدن محصولات تا حدودی منجربه ساماندهی بازار خودرو شده یا خیر؟

بورس‌نشینی خودرو

عرضه خودرو در بورس کالا پس از کشمکش‌های بسیار در نهایت در دولت سیزدهم عملیاتی شد و محصولات گروه خودروسازی سایپا، گروه صنعتی ایران‌خودرو و گروه بهمن در این بازار عرضه و معامله می‌شود. بورس کالا برای نخستین‌بار، چهارشنبه ۲۶ مرداد، میزبان ۶۰۰ دستگاه از محصولات گروه بهمن بود که در رقابتی ۴ ساعته، مورد معامله قرار گرفت. بعد از آن، ۵۰۰ خودرو هایما S ۷، یکشنبه ۶ شهریور در بورس کالای ایران عرضه شد و پس از آن، بورس کالا ۲۰۰ دستگاه شاهین با قیمت پایه ۳۰۴ میلیون تومان را سه‌شنبه ۲۲ شهریور عرضه کرد.

 همچنین براساس اطلاعیه بورس کالای ایران، امروز چهارشنبه ۳۰ شهریور، تعداد دیگر خودرو برای عرضه روی تابلو می‌رود. البته اعلام شده تعدادی خودرو هم شنبه ۲ مهر در بورس کالا عرضه خواهد شد.

در اطلاعیه ویژه بورس آمده، هر کد ملی صرفا مجاز به ثبت‌سفارش یکی از کدهای عرضه شده در تاریخ عرضه و صرفا برای یک خودرو است. خریداران خودرو از بورس کالا ملزم به واریز وجه هزینه‌ها همزمان با تسویه اصل مبلغ به شماره حساب اعلامی بوده که شامل هزینه ۹ درصد مالیات ارزش‌افزوده بر مبنای قیمت نهایی فروش، به‌علاوه سایر هزینه‌ها مانند هزینه مالیات و عوارض شماره‌گذاری، هوشمندسازی کارت خودرو، خدمات پست، تولید پلاک و شماره‌گذاری و بیمه شخص ثالث است. آیا شیوه فعلی عرضه محصولات شرکت‌های خودروساز، آرامش را به بازار خودرو برگردانده است؟

تثبیت قیمت‌ها

علی خسروانی از کارشناسان بازار خودرو درباره بورسی شدن خودرو و تاثیر آن بر بازار به صمت گفت: قیمت بازار طی دو ماه گذشته با توجه به اخباری که از امضای برجام ارسال می‌شد و نیز کاهش نرخ دلار، روند نزولی داشت، اما با بالا رفتن قیمت دلار در چند روز گذشته، نرخ خودروها هم افزایشی شده است.

وی افزود: اگر آمار عرضه افزایش پیدا نکند، اینکه محصولات در کجا عرضه شوند، اهمیتی نداشته و تاثیری بر قیمت‌ها ندارد. خودرو با قرعه‌کشی فروخته شود یا در بورس کالا، تفاوتی در بازار ندارد؛ آنچه مهم است تعداد عرضه بوده که در نهایت بازار را تا حدودی سروسامان می‌دهد.

تغییر واسطه‌ها

این کارشناس بازار خودرو در ادامه سخنان خود یادآور شد: ارتباط دادن قیمت‌ خودرو به محل عرضه آن، به خطا رفتن است. حتی درباره اینکه مصرف‌کننده واقعی مبادرت به خرید می‌کند باید گفت وقتی قیمت‌ها تغییر نکند به طور معموا، خریدار واقعی محصول موردنیاز خود را از همان بازار تهیه می‌کند، چون بین خرید از بورس کالا و بازار تفاوت نرخی وجود ندارد. او تصریح کرد: در شیوه قرعه‌کشی، تعدادی برنده خرید خودروبودند که اکنون با عرضه خودرو در بورس کالا متقاصیان می‌توانند همان خرید را از بورس داشته باشند. در نهایت هم دوباره قیمت‌ها را در بازار خودرو مدیریت خواهند کرد؛ بنابراین تفاوتی در وضعیت صنعت خودرو وجود ندارد، فقط ممکن است واسطه‌ها تغییر کنند. در بازار سرمایه، واسطه‌ها کسانی هستند که کد بورسی دارند.

اهمیت تامین نیاز بازار

خسروانی با تاکید بر اینکه نیاز بازار باید پوشش داده شود، عنوان کرد: تیراژ تولید افزایش پیدا کند، قیمت خودرو در بورس و بازار یکسان خواهد بود. به‌عنوان مثال، ۲۰۰ دستگاه از مدل شاهین به بورس عرضه شد، اما فقط ۴۶ دستگاه از آنها به‌فروش رسید، چون عرضه بیش از تقاضا و نرخ بازار تقریبا نزدیک‌ قیمت کارخانه بود. وقتی قیمت خودرویی که در بازار عرضه می‌شود، نزدیک نرخ کارخانه‌ای آن است و مردم می‌توانند بدون قرعه‌کشی از نمایندگی‌های فروش آن را خریداری کنند، چه دلیلی دارد محصولات در بازار سرمایه عرضه شوند؟

اقدامی برای عملیاتی کردن یک شعار

خسروانی در ادامه اظهار کرد: هنگامی سخن از عرضه خودرو در بورس شد که وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌دنبال راهکاری برای حذف سیستم قرعه‌کشی بود.

پیش‌تر عنوان شده بود خودروهایی در بورس عرضه خواهند شد که فاصله عرضه و تقاضای آنها در بازار زیاد نبوده و نیاز به قرعه‌کشی نداشته باشند. این کارشناس بازار خودرو در این‌باره یادآور شد: اگر تولید مطابق با تقاضای بازار باشد، چرا محصولات به‌جای فروش از طریق نمایندگی‌های رسمی خودروساز باید در بازار سرمایه عرضه شوند؟ آیا بورس کالا، محل فروش خودرو است؟ وی تاکید کرد: اگر بین تیراژ تولید و بازار تقاضا همخوانی وجود دارد باید همچون گذشته این خودروها به‌وسیله نمایندگی‌ها ثبت‌نام شده و تحویل مشتری شوند.

این کارشناس اضافه کرد: هدف اصلی عرضه خودرو در بورس کالا این بود که لاتاری برای عرضه خودرو و شیوه قرعه‌کشی حذف و مابه‌التفاوت قیمت بازار و بورس، وارد شرکت‌های خودروساز شود.

بازی با واژگان

خسروانی با بیان اینکه آشفتگی بازار خودرو، مربوط به محل عرضه خودرو نیست و تیراژ است که بر وضعیت آن تاثیر دارد، گفت: با این امر باید حباب قیمتی موجود رفع شود و مهم تطابق قیمت خودرو با نرخ جهانی است؛ یعنی اگر خودرویی با قیمت دلار روز، در جهان ۵۰۰ میلیون تومان قیمت‌گذاری شده، نباید در ایران با عرضه آن در بورس کالا یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان معامله شود؛ بنابراین صرف تغییر، کارآمد نبوده و باید راهکارها درست کارشناسی و اجرا شوند.

تغییر قیمت در برخی مدل‌ها

در ادامه فریدون عطارد از فعالان بازار خودرو معتقد است عرضه خودرو در بورس کالا تا حدودی روی قیمت‌ بازار تاثیر مثبت داشته و در بعضی محصولات منجر به افت قیمت شده است. او در این‌باره به صمت گفت: برخی خودروها پیش از عرضه در بورس کالا در بازار یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان معامله می‌شدند که در بورس کالا قیمت معامله آنها به یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون تومان کاهش یافت. او افزود: در یک ماه گذشته با توجه به تغییر شیوه عرضه، کاهش قیمت دلار و آزاد شدن واردات خودرو تا حدودی توازن قیمتی در بازار برقرار شد.

مقایسه امروز و دیروز

عطارد با پیش‌بینی وضعیت بازار خودرو در ۶ ماه دوم سال، گفت: اگر این روند ادامه پیدا کند و بر آمار عرضه افزوده شود، بازار به سمت تعادل بیشتر پیش رفته و قیمت‌ها تثبیت می‌شوند، به‌ویژه اگر خبرهای خوبی از مذاکرات برجام داشته باشیم. اما اگر اتفاق‌های ناگهانی منجر به افزایش نرخ ارز شود، به‌طورقطع، بازار خودرو هم از این موضوع تاثیر پذیرفته و قیمت‌ها افزایشی می‌شوند. این فعال بازار در بخش دیگری از سخنان خود درباره وضعیت فعلی بازار خودرو عنوان کرد: در یک ماه گذشته، افرادی که به خودرو به‌عنوان کالای سرمایه‌ای نگاه می‌کردند و برای حفظ ارزش پول خود مبادرت به خرید و دپو آن می‌کردند با تثبیت قیمت‌ها، از این بازار حذف شدند. او اضافه کرد: همچنین کسانی که با افزایش قیمت‌ها برای خرید خودرو اقدام می‌کردند مثلا برخی صاحبان کارخانه‌ها به امید اینکه پس از چند هفته از این بازار سود آنی داشته باشند نیز حذف شده‌اند. افراد دیگر حاضر به سرمایه‌گذاری در بازاری که قیمت‌ها تثبیت شده نیستند. عطارد در پایان سخنان خود به خودروهای صفر با باتری فاسد شده سال‌های قبل اشاره و اظهار کرد: در یک ماه گذشته که خودرو در بازار سرمایه معامله می‌شد، افرادی بودند که خودروهای صفر سال ۹۸ را برای فروش به بازار عرضه می‌کردند، خودروهایی که باتری‌ آنها از بین رفته بودند. به‌عنوان مثال، چانگان و سراتو صفر مدل ۹۷ که زمانی بین ۹۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان خریداری شده بود، با وجود از بین رفتن باتری آنها بیش از یک میلیارد تومان معامله شدند.

تغییری حاصل نشد

نظر امیر حاج‌ابوالحسن، یکی از نمایشگاه‌داران خودرو درباره وضعیت قیمت‌ها پس از عرضه خودرو به بورس برخلاف سخنان عطارد بود. وی در این‌باره به صمت گفت: تغییر محسوسی در قیمت محصولات رخ نداده است. قیمت خودرو همان قیمت‌ دو ماه قبل بوده، چون بازار تقاضا راکد است و شاید نمایشگاه‌دارها هفته‌ای یک یا دو خودرو معامله کنند.

او افزود: در مقطع زمانی کوتاهی، قیمت محصولات یکی از خودروسازان خصوصی کاهش یافت، اما دوباره نرخ محصولات این شرکت در حال اوج گرفتن است، چون خرید با شرایط دارد و متقاضیان خودرو به‌طور مستقیم از شرکت خرید دارند. او تصریح کرد: نرخ محصولات دو خودروساز بزرگ کشور هم تغییری نداشته، چون خریداری وجود ندارد اگر بازار تقاضا فعال شود ممکن است قیمت‌ها صعودی شوند.

حاج‌ابوالحسن در ادامه سخنان خود با اشاره به مسائل سیاسی و بین‌المللی کشور اضافه کرد: نهایی شدن برجام هم تاثیر مثبت و منفی خود را بر بازار خودرو خواهد داشت و نمی‌توان آن را نادیده
 گرفت. این مسائل بسیار بیشتر از موضوع شیوه عرضه خودرو در قیمت بازار تاثیر دارد.

سخن پایانی

بنابر این گزارش، برخی کارشناسان بازار خودرو معتقدند عرضه خودرو در بورس تاثیری بر ساماندهی وضعیت فعلی بازار خودرو نداشته و فقط به‌نفع خودروسازان بوده است. به‌این ترتیب، آنها توانستند قیمت‌گذاری محصولات را بدون اعتراض حذف کنند. از سوی دیگر، بعضی از فعالان این بازار عنوان کردند قیمت خودروهای بالای یک میلیارد تغییر محسوسی داشته و دچار افت شده است.

آنچه مسلم است قیمت دلار، نتایج برجام، تیراژ تولید و... بیش از محل عرضه بر قیمت و بازار خودرو تاثیر دارد. به‌گفته بیشتر کارشناسان، عرضه خودرو در بورس کالا، تاثیر مثبتی بر ساماندهی بازار نداشته و فقط نوع واسطه‌گری تغییر کرده و سوداگران در کسوتی دیگر، به مدیریت قیمتی در بازار خودرو می‌پردازند.