برخی ارقام حاکی از پیش‌بینی فروش یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت در روز به بهای ۶۰ دلار به ازای هر بشکه بوده و کارشناسان معتقدند این معقول‌ترین پیش‌بینی درباره سهم نفت در بودجه ۱۴۰۱ است. در زمینه ابعاد این پیش‌بینی‌ها و سرنوشتی که برای صادرات نفت ایران در سال آینده انتظار می‌رود، صمت با کارشناسان و فعالان معدنی گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید: 

دغدغه انتقال پول به کشور

علی‌اصغر زرگر، کارشناس اقتصاد سیاسی و نفت در گفت‌وگو با صمت به تشریح ابعاد گمانه‌زنی‌ها درباره سهم درآمدهای نفتی در بودجه ۱۴۰۱ پرداخت. 

او مسائل مهمی را اثرگذار در برنامه‌ریزی‌های مربوط به اقتصاد نفتی عنوان کرد و در این باره گفت: در بحث پیش‌بینی درآمدهای نفتی در بودجه سال آینده، دو موضوع از اهمیت زیادی برخوردار است؛ نخست، مسئله تسهیل روند صادرات و گسترش بازار جهانی برای نفت ایران است. به دلیل وجود تحریم‌های مختلف و متعدد، همواره صادرات و فروش نفت ایران با سختی و محدودیت همراه است. 

مورد دوم بحث انتقال پول فروش بشکه‌های نفت و دسترسی به این منابع مالی به‌دست آمده است؛ به عبارتی، باید به این نکته توجه شود که درآمدهای فروش نفت به ایران بازگشته و به خزانه دولت واریز خواهند شد یا خیر. 

این کارشناس انرژی ادامه داد: دسترسی ایران به منابع مالی خود یکی از مسائل مهمی است که نباید به‌سادگی از کنار آن گذشت چراکه درآمدهای نفتی یا باید به صورت نقد وارد کشور شود و با تبدیل آن به ریال صرف هزینه‌ها و پروژه‌های مختلف داخلی شود یا در حساب‌های ارزی دیگر کشورها، سایر هزینه‌های تعاملات و تجارت بین‌المللی ایران را تامین کند. اما به دلیل مشکلات مختلف این اتفاق با دست‌اندازهای مهمی مواجه بوده و برای ذخیره پول در بانک‌های سایر کشورها ایراداتی وجود دارد. 

همچنین تحریم‌ها سبب شده پول نقد به‌سختی وارد ایران شود و به نوعی کشور از درآمدهای نفتی خود نتواند آن‌طور که باید و شاید استفاده کند؛ بنابراین نحوه انتقال و ورود درآمدهای نفتی به کشور از مسائل مهمی است که در تدوین بودجه باید به آن توجه ویژه‌ شود.

نبود آمار دقیق صادرات

زرگر همچنین به نبود آمار دقیق صادرات نفت ایران و علت‌های این موضوع پرداخت و ادامه داد: به‌طور معمول اعداد و ارقام دقیقی از میزان فروش نفت کشور وجود نداشته یا حداقل اعلام نمی‌شود چراکه به دلیل محدودیت‌ها اغلب دولت به دنبال اجرای روش‌هایی برای خنثی‌سازی و دور زدن تحریم‌ها بوده و اغلب میزان دقیق صادرات نفت ایران مخفی نگه داشته می‌شود. 

در زمان تحریم‌ها ابتدا برخی افراد اعلام کردند میزان فروش نفت ایران ۳۰۰ هزار بشکه در روز است. اما از سوی دیگر، برخی منابع غربی خرید نفت ایران توسط چین را گسترده دانسته و میزان یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت در روز را تخمین زدند. اما به‌طور کلی تمامی این ارقام و اطلاعات تخمینی بوده؛ از این رو برای سال آینده نیز برای میزان درآمدهای نفتی ایران تنها می‌توان پیش‌بینی و گمانه‌زنی کرد.

صنعت نفت نیازمند سرمایه‌گذاری

این کارشناس اقتصاد سیاسی تنها رفع تحریم‌ها و تاثیر برجام را در میزان تولید و فروش ایران موثر ندانست و درباره دیگر عوامل گفت: ایران زمانی که درگیر تحریم فروش نفت نبود، روزانه ۴ میلیون بشکه نفت تولید کرد و از این مقدار حدود یک میلیون و ۸۰۰ بشکه در مسیر پالایش، فرآوری و استفاده داخلی قرار می‌گرفت؛ بنابراین میزانی حدود ۲ میلیون و ۲۰۰ تا ۲ میلیون و ۴۰۰ بشکه در روز صادرات نفتی ایران بود. 

از سوی دیگر، باید به این نکته توجه داشت که بازگشت به میزان قبلی تولید و عرضه، تنها وابسته به مسائل سیاسی و تحریمی نبوده و موارد دیگری در این موضوع دخیل هستند. هم وزیر پیشین نفت و هم وزیر فعلی کمبود سرمایه‌ برای توسعه بسترها و زیرساخت‌های نفتی را به‌عنوان یک بحران مهم معرفی کرده‌اند. براساس شرایط فعلی، زیرساخت‌های نفتی و تولیدات این حوزه کشور ما نیاز به بازسازی و توسعه داشته و این امر بدون سرمایه‌گذاری مناسب و کلان امکان‌پذیر نیست. 

زرگر ادامه داد: اگر بر زیرساخت‌ها و صنعت نفت سرمایه‌گذاری برای بهبود و بازسازی صورت نگیرد، تولید نفت روند کاهشی به خود می‌گیرد و تولید به میزان ۴ میلیون بشکه در روز نخواهد رسید؛ بنابراین حتی با بازگشت به برجام و رفع تحریم‌ها، صادرات نفت به دلیل پایین بودن میزان تولید افزایش نخواهد یافت.

پیش‌بینی‌های منطقی

زرگر ارقام پیش‌بینی شده صادرات نفت در بودجه ۱۴۰۱ را منطقی نامید و میزان فروش یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز را با توجه به شرایط فعلی معقول دانست. 

او در این‌ باره توضیح داد: پیش‌بینی فروش روزی یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت، چشم‌اندازی منطقی به نظر می‌رسد زیرا هنوز مسائل مربوط به برجام به نتایج قطعی دست نیافته است. 

همچنین همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره شد، در صورت رفع محدودیت‌های تحریمی نیز به دلیل نبود سرمایه‌گذاری مناسب در صنعت نفت کشور، انتظار نمی‌رود توانایی افزایش تولید نفت به میزان بالا را داشته باشیم. از سوی دیگر، میزان فروش هر بشکه نفت، حدود ۶۰ دلار در این پیش‌بینی مدنظر قرار گرفته که این رقم نیز مناسب با شرایط روز کشور و نابسامانی‌های روابط تجاری در این حوزه است. نرخ جهانی نفت در شرایط کنونی حدود ۷۵ دلار است اما طبیعتا درآمد ایران از هر بشکه این رقم نخواهد بود. 

این کارشناس نفت ادامه داد: به دلیل تحریم‌ها ایران مجبور است برای فروش نفت خود همواره تخفیف‌هایی را درنظر بگیرد و از سایر روش‌های غیرمستقیم برای صادرات استفاده کند. از این رو، هر بشکه نفت به‌طور معمول پایین‌تر از بهای جهانی فروخته می‌شود. علاوه‌بر آن حمل‌ونقل، کشتیرانی و سایر مسائل مربوطه نیز هزینه‌بر بوده و در نتیجه از درآمد فروش نفت ایران کاسته خواهد شد. به‌طور کلی گمانه‌زنی‌های میزان فروش و درآمد از هر بشکه نفت، معقول و متناسب با شرایط فعلی کشور اعلام شده است.

چالش‌های بازگشت به بازار

این کارشناس اقتصاد سیاسی تخمین فروش بشکه‌ای ۶۰ دلار را حتی در صورت بازگشت به برجام مناسب عنوان کرد و گفت: به عقیده من مذاکرات برجام خواه‌ناخواه به سرانجام خواهد رسید. با وجود نظرات متفاوت و نقدهای موجود داخلی به این توافقنامه، چالش‌های مختلفی در روند مذاکرات هست اما با نتیجه‌دار بودن مذاکرات برجام، از تنش‌ها کاسته شده و نه‌تنها تسهیل فروش نفت بلکه بازگشت درآمدهای صادرات، از ثمرات آن خواهد بود.

باید توجه داشت در صورت بازگشت به برجام و رفع تحریم‌های صادرات نفت، همچنان فروش نفت بشکه‌ای ۶۰ دلار معقول و منطقی به نظر می‌رسد چراکه زمان غیاب ایران در بازارهای جهانی، سایر کشورها در این معاملات جایگزین شدند. به عبارتی، تحریم‌ها باعث شد ایران بازارهای صادرات نفت خود را تا حدود زیادی از دست بدهد و دیگر کشورها از این فرصت استفاده کنند. 

زرگر ادامه داد: پیش‌بینی فروش نفت بشکه‌ای ۶۰ دلار تنها در صورت استمرار وضعیت فعلی نبوده و در شرایط رفع تحریم‌ها بنا بر دلایل مختلفی ایران نمی‌تواند نفت را به بهای جهانی صادر کند. 

کشورهای عضو اوپک و همچنین غیراوپکی‌ها، درحال‌حاضر بازار را در دست دارند و ورود ایران به تعاملات گسترده جهانی به‌سادگی امکان‌پذیر نخواهد بود. ما برای فروش نفت خود باید پس از رفع تحریم‌ها، بازاریابی‌های مناسب داشته باشیم تا بتوانیم سهمی را از تعاملات جهانی نفتی از آن خود کنیم؛ بنابراین بازگشت به شرایط اوج فروش با بهای روز و معمول، مدتی طول خواهد کشید و پیدا کردن خریداران مناسب، مستلزم صبر و صرف هزینه‌های تبلیغاتی یا تخفیفات معمول تجاری است.

بودجه وابسته به مذاکرات نیست

اما برخی از دست‌اندرکاران، اهداف دولت در تنظیم بودجه را موارد متفاوتی عنوان می‌کنند. به عبارتی، برخی عقیده دارند در صورت صحت پیش‌بینی فروش یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت در روز با نرخ ۶۰ دلار به ازای هر بشکه در بودجه ۱۴۰۱، این ارقام مبنی‌بر عدم وابستگی به مذاکرات برجامی است. 

حسن مرادی، استاد حقوق انرژی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با صمت گمانه‌زنی ارقام فروش نفت در بودجه را اعداد حداقلی عنوان کرد و گفت: دولت فعلی معتقد است نباید آینده اقتصادی کشور را به برجام و به‌طور کلی روابط با غرب گره زد. از این رو، ارقام پیش‌بینی شده، حتی با فرض آنکه برجام ثمره نداشته باشد و شرایط فعلی استمرار یابد، قابل تحقق و در دسترس هستند. از سوی دیگر، نمی‌توان منکر شد با بازگشت دوباره طرفین به برجام، برای ایران گشایش‌های متعدد اقتصادی و سیاسی رخ خواهد داد؛ بنابراین ایران در ادامه می‌تواند با ظرفیت بیشتر و بهتری به صادرات و فروش نفت خود بپردازد. 

این کارشناس انرژی ادامه داد: امیدواریم با مثبت شدن نتیجه مذاکرات، شرایط سیاسی و در ادامه اقتصادی کشور بهبود یابد زیرا با افزایش درآمدهای دولت و آزاد شدن منابع مالی ایران، بخشی از مشکلات معیشتی جامعه و دیگر بحران‌های اقتصادی تا حدودی رفع خواهند شد. 

تهاتر به سود ایران نیست

مرادی موانع فروش نفت را علت اصلی تمایل دولت به افزایش درآمد از سایر منابع و راه‌ها معرفی کرد و افزود: در شرایط فعلی میزان درآمدهای نفتی ایران به حدی نیست که کشور بتواند به آن تکیه بزند و میزان این مبالغ به حداقل خود رسیده است. از این رو، دولت مجبور است بودجه سال آینده را برمبنای دیگر راه‌ها و درآمد از سایر منابع مانند مالیات تخمین بزند. این خود می‌تواند سبب افزایش فشارهای اقتصادی در جامعه شود. 

این کارشناس انرژی همچنین شیب نزولی نرخ نفت را موقتی دانست و گفت: به دلیل اوج دوباره کرونا و شیوع جهش جدید از این ویروس، دیده شده در مدت اخیر بهای جهانی نفت مقداری کاهش یافته اما در ادامه با بهبود مجدد همه‌گیری ویروس کرونا، شرایط تغییر خواهد کرد و نرخ نفت به شیب صعود خود باز خواهد گشت. همچنین برخی کشورها در این مدت ذخایر استراتژیک خود را آزاد کردند که باز هم این اقدام موقتی بوده و تا مدت‌زمان کوتاهی می‌تواند بر قیمت‌ها تاثیرگذار باشد. 

از سوی دیگر، باید به این نکته توجه کرد که حتی در صورت افزایش بهای جهانی نفت، درآمدهای نفتی ایران با چالش و بحران مواجه است چراکه درحال‌حاضر بخشی از نفت ایران به شیوه تهاتر صادر شده و در عمل پول نقد چندانی وارد کشور نمی‌شود. 

امیدواریم پیش‌بینی تحقق فروش یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت در روز، فارغ از شیوه تهاتر باشد و این میزان نفت به صورت نقدی و مالی به دیگر کشورها صادر شود.

سخن پایانی

در سال‌های اخیر بنا بر دلایل سیاسی، بخش‌های مهمی از اقتصاد کشور مانند صنعت نفت دستخوش تحریم‌ها شده و آثار این موضوع همچنان در روندهای اقتصادی جامعه قابل‌ مشاهده است. 

امیدواریم با بهبود شرایط سیاسی و رفع تنش‌ها، ایران بتواند به بازارهای وسیع صادراتی به‌ویژه در صنعت نفت بازگردد و درآمدهای ایران با شرایط بهتری به کشور منتقل شود.