از مبلغ افزایش‌یافته ۲۵ هزار میلیارد‌ تومان مربوط به اجرای طرح رتبه‌بندی معلمان و ۱۶ هزار میلیارد تومان مربوط به پاداش پایان خدمت بازنشستگان است. در لایحه پیشنهادی بودجه ۱۴۰۱ با کاهش چشمگیر بودجه برخی از اعتبارات برنامه‌های کیفیت‌بخشی مواجه هستیم. برای مقابل می‌توان به افت ۴۲ درصدی برنامه «توسعه ارتقای تربیت ‌بدنی، ورزش و سلامت دانش‌آموزان» و کاهش ۶۴ درصدی اعتبار «برنامه پرورشی، امور تربیتی، توانمندسازی و غنی‌سازی اوقات فراغت و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان» اشاره کرد. همچنین در لایحه پیشنهادی اعتبارات مربوط به دو برنامه توانبخشی و آموزش حرفه‌ای دانش‌آموزان با نیازهای ویژه حذف شده است.

به گزارش صمت و به نقل از مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، آموزش و پرورش را می‌توان مهم‌ترین محور پیشرفت یک کشور و بستر توسعه در جوانب مختلف دانست. از این رو، توجه و پرداخت به آن امری حیاتی برای آینده و ایجاد تحول در کشور است. در پرداخت به این مهم بررسی بودجه‌های سالانه وزارت آموزش و پرورش حائز جایگاهی مهم است زیرا بیانگر رویکردهای حکمرانی و جایگاه تعلیم و تربیت در برنامه‌های کشور است و تاثیرات مثبت و منفی مبتنی‌بر آن در آینده بسیار چشمگیر خواهد بود.

به واقع در بررسی بودجه است که می‌توان سنجید تا چه میزان دولت بنا دارد در سال پیش‌رو به آموزش و پرورش توجه کرده و اسناد بالادستی به‌ویژه سند تحول بنیادین و سیاست‌های کلی ایجاد تحول را نظام آموزش و پرورش اجرایی کند. در لایجه بودجه سال آینده تجمیع بودجه نهادهای تابع در نهاد سیاست‌گذار و حذف اقدامات، فعالیت‌ها، سنجه، مقدار و نرخ تمام‌شده برنامه‌های ذیل نهاد‌ها، ابهام و عدم شفافیت ایجاد کرده است. از این رو، فهم و تحلیل بودجه و قیاس دقیق آن با سال گذشته به جهت ارائه پیشنهادهای سازنده نیازمند دقت بیشتر است؛ هر‌چند در بسیاری از موارد ردیابی اعتبارات در‌نظر گرفته شده در عمل غیر‌ممکن است. 

رشد اندک بودجه آموزش و پرورش

براساس اطلاعات لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ جمع کل اعتبارات وزارت آموزش و پرورش (بدون احتساب اعتبارات متفرقه) ۱۳۱‍ هزار میلیارد تومان و با احتساب اعتبارات ردیف‌های متفرقه ۱۷۵ هزار میلیارد تومان است. این عدد شامل ۱۱۶ هزار میلیارد تومان بودجه هزینه‌ای، ۵.۷ هزار میلیارد تومان تملک دارایی‌های سرمایه، ۸.۱ هزار میلیارد تومان مصارف اختصاص و ۱.۱ هزار میلیارد تومان اعتبارات مرتبط با تبصره «۱۴» است. 

اعتبارات آموزش و پرورش نسبت به قانون بودجه امسال که ۱۱۴ هزار میلیارد تومان بوده، در مجموع ۱۶.۳ هزار میلیارد تومان، معادل ۱۴ درصد رشد داشته است. به‌طور جزئی‌تر اعتبارات هزینه‌ای نسبت به امسال حدود ۹ درصد و به مبلغ ۹.۷ هزار میلیارد تومان و اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای ۶.۶ هزار میلیارد تومان معادل ۱۲۹ درصد افزایش داشته است.

همان‌طور که جدول اعتبارات دستگاهی نشان می‌دهد دلیل افزایش ۱۲۹ درصدی اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای پیش‌بینی اعتباراتی به میزان ۶.۴ هزار میلیارد تومانی به ستاد آموزش و پرورش است که این میزان ۶ هزار میلیارد تومان آن از محل فروش و اجاره اماکن و فضاهای آموزشی است، در حالی که این مبلغ در سال گذشته ۱۲۹.۵ میلیارد تومان بود.

با احتساب اعتبارات ردیف‌های متفرقه، اعتبارات آموزش و پرورش در لایحه بودجه سال آینده با افزایش ۴۸.۱۳ درصدی نسبت به قانون بودجه امسال به ۱۷۵ هزار میلیارد تومان رسیده است. به دنبال این رشد، سهم اعتبارات آموزش و پرورش از مصارف بودجه عمومی دولت با ۳ درصد افزایش نسبت به امسال به ۱۱.۶۵ درصد ارتقا یافته است؛ البته باید توجه داشت عمده این افزایش به دو ردیف «اجرای طرح رتبه‌بندی معلمان» با اعتبار ۲۵ هزار میلیارد تومان و سهم آموزش و پرورش از ردیف متفرقه «پاداش پایان خدمت بازنشستگان» به مبلغ ۱۶ هزار میلیارد تومان مربوط است.

جمع اعتبارات امور آموزش و پژوهش در لایحه بودجه سال آینده برابر با ۱۹۳ هزار میلیارد تومان است که نسبت به قانون بودجه امسال که این مبلغ ۱۶۵ هزار میلیارد تومان ۱۷ درصد، معادل ۲۷ هزار میلیارد تومان افزایش داشته است.

بیشترین سهم اعتبارات امور آموزش و پژوهش مربوط به فصل آموزش و پرورش عمومی با ۵۶.۷۱ درصد معادل ۱۰۹ هزار میلیارد تومان و سپس فصل آموزش عالی با ۲۸.۴۵ درصد به مبلغ ۵۵ هزار میلیارد تومان است. همچنین سهم فصل آموزش فنی‌و حرفه‌ای و مهارت‌آموزی ۸.۷۵ درصد یعنی ۱۶.۹ هزار میلیارد تومان است.

انتقادات به لایحه بودجه ۱۴۰۱

لایحه بودجه پیشنهادی سال ۱۴۰۱ نسبت به قانون بودجه امسال دارای تغییرات اساسی است. در این لایحه اعتبارات نهاد‌های زیرمجموع به نهاد اصلی سپرده شده و اطلاعات تکمیلی در قالب پیوست آمده است؛ هرچند در اطلاعات تکمیلی نیز چون سال‌های گذشته اطلاعات، جزییات و مقادیر برنامه‌های نهاد‌ها ذکر نشده و صرفا به ذکر کلیات بسنده شده است.

براساس بند «پ» ماده ۷ قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه، دولت موظف است به نحوی عمل کند که در سال پایانی اجرای قانون برنامه، همه نهاد‌ها دارای بودجه مبتنی‌بر عملکرد باشند. بر این اساس، در بودجه سال‌های گذشته بخش آموزش و پرورش، ذیل هر برنامه اقدامات و فعالیت‌هایی تعریف می‌شد و برای هر کدام از فعالیت‌ها یک هدف کمی شامل سنجه عملکرد، مقدار و بهای تمام‌شده قرار می‌گرفت. 

برای نمونه، در قانون بودجه امسال ذیل برنامه سوادآموزی مشخص بود که چه تعداد بی‌سواد و هر کدام با چه بهای تمام‌شده‌ای هدف برنامه هستند. اما در لایحه سال آینده متاسفانه هیچ‌کدام از این اهداف کمی وجود ندارند و از این منظر برنامه‌های بودجه مبهم بوده و شفافیت لازم برای رصد و نظارت بر آنها وجود ندارد و از آنجا که اقدامات و فعالیت‌های ذیل هر برنامه مشخص نیست، امکان برخورد سلیقه‌ای در نهاد‌ها هم وجود دارد.

اعتبارات آموزش و پرورش در لایحه بودجه ۱۴۰۱ نسبت به قانون امسال افزایشی معادل ۵۶.۹ هزار میلیارد تومان داشته است. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد ۲۵ هزار میلیارد تومان، ۴۳.۹ درصد، از این افزایش مربوط به «اجرای طرح رتبه‌بندی معلمان» و ۱۶ هزار میلیارد تومان، ۲۸.۱ درصد آن مربوط به «پاداش پایان خدمت بازنشستگان» است.

با این حساب می‌توان گفت در عمل اعتبارات سال آینده فقط حدود ۱۵.۹ هزار میلیارد تومان افزایش داشته و ۷۲.۰۴ درصد از آنچه افزایش در نظر گرفته شده، سهم رتبه‌بندی معلمان و پاداش پایان خدمت بازنشستگان است که هر دو به حوزه حقوق و دستمزد مربوط می‌شود.

از سوی دیگر، اعتبارات برخی از برنامه‌های مرتبط با کیفیت بخشی به آموزش و پرورش افت چشمگیری داشته است به ‌نوعی که برنامه توسعه ارتقای تربیت ‌بدنی، ورزش و سلامت دانش‌آموزان ۴۲ درصد کاهش داشته است. در قانون بودجه امسال، این بودجه به صورت ردیفی مستقل با دو برنامه «ارتقای سلامت دانش‌آموزان» و «تربیت‌بدنی دانش‌آموزان» به تصویب رسید اما برای آینده این بودجه براساس اطلاعات تکمیلی لایحه بودجه و به صورت تجمیعی در ستاد وزارت آموزش و پرورش با عنوان «برنامه توسعه و ارتقای تربیت ‌بدنی، ورزش و سلامت دانش‌آموزان» و با ۴۲ درصد کاهش در نظر گرفته شده است.

 این در حالی است که در سال آینده احتمال حضوری شدن کلاس‌های درس وجود دارد و باید اعتبار بیشتری نسبت به سال گذشته برای آن اختصاص می‌یافت.

سخن پایانی

براساس اعتبارات درنظر گرفته شده برای سازمان آموزش و پرورش استثنایی در لایحه بودجه سال آینده و جدول اطلاعات تکمیلی و مقایسه آن با قانون بودجه جاری مشخص می‌شود که نه‌تنها اعتبارات سازمان آموزش و پرورش استثنایی در سال ۱۴۰۱ با ۶ درصد کاهش از ۳۰۰ میلیارد تومان در قانون بودجه امسال به ۲۸۳.۹ میلیارد تومان رسیده است، بلکه اعتبارات «آموزش دوره متوسطه حرفه‌ای دانش‌آموزان با نیازهای ویژه» با فعالیت‌های کتب آموزشی و کمک‌آموزشی حرفه‌ای و پیش‌حرفه‌ای دانش‌آموزان با نیازهای ویژه، استانداردهای مسابقات و جشنواره علمی و مهارتی و استانداردهای کارورزی و «برنامه توانبخشی دانش‌آموزان استثنایی» که با فعالیت‌های استانداردهای طراحی ابزار و وسایل آموزشی و کمک آموزشی و وسایل توانبخشی حذف شده است.