کارآفرینی به‌دلیل اهمیت در خلق فرصت‌های شغلی جدید و رشد و توسعه اقتصادی موردتوجه بسیاری از کشورها قرار گرفته و آنها رویکرد کارآفرین‌محوری را دنبال می‌کنند. توسعه کارآفرینی در هر جامعه‌ای، ارتقای وضعیت اقتصادی و اجتماعی آن جامعه را به‌همراه خواهد داشت؛ مانند ایجاد تغییرات اجتماعی یا یک محصول ابتکاری که وضعیت زندگی روزمره را به چالش بکشد. کارآفرینی به‌عنوان یک تغییر در نظر گرفته می‌شود که لازمه آن ریسک کردن بر سر مسائلی است که افراد به‌طور معمول در شروع یک کار جدید با آنها مواجه می‌شوند. مشکلات بسیاری در مسیر کارآفرینان وجود دارد که هر کدام به‌تنهایی خللی جدی در روند کاری آنها ایجاد می‌کنند. به‌عقیده بسیاری از فعالان حوزه کارآفرینی خلاف وعده‌هایی که ازسوی مسئولان داده می‌شود، هیچ حمایتی از کارآفرینان نمی‌شود. صمت به‌مناسبت هفته جهانی کارآفرینان در این گزارش به بررسی چالش‌های کارآفرینی در ایران پرداخته است.

شعارهای تکراری و بی‌حاصل!

افراد کارآفرین در جوامع نه‌تنها درآمدی برای خود کسب می‌کنند، بلکه با استخدام افراد مختلف اشتغال ایجاد می‌کنند و خانواده‌های بسیاری را از مشکلات و آسیب‌های اجتماعی ناشی از بیکاری نجات می‌دهند. اگر کشوری بخواهد اقتصاد توسعه‌یافته و پیشرفته داشته باشد، باید فضای رشد و توسعه کارآفرینی را مهیا و از کارآفرینان حمایت کند. همان‌طور که موفقیت یک کارآفرین برای اقتصاد سودآور است، شکست آنها نیز بی‌شک تبعاتی برای اقتصاد خواهد داشت.

تابستان سال ۱۴۰۰ مصوبه ۲۲ ماده‌ای دولت درمورد سیاست‌های اجرایی تشویق و حمایت از کارآفرینان پیشرو تصویب و ابلاغ شد که امتیازاتی از جمله ضمانت تسهیلاتی این افراد تا سقف ۵۰ میلیارد تومان توسط صندوق‌های ضمانت دولتی و قرار گرفتن در فهرست فعالان اقتصادی مجاز در گمرک را برای آنها به‌دنبال داشت. براساس این مصوبه ۲۲ ماده‌ای، عنوان کارآفرین پیشرو به شخصی اطلاق می‌شود که کسب‌وکار بنیان‌گذاری شده توسط او موجب ارتقای زنجیره ارزش صنعت مربوطه شود و به سطح مشخصی از رشد شاخص ترکیبی اشتغال، فروش و صادرات دست یابد. پیشرو بودن می‌تواند در یکی از زمینه‌های دستیابی به بازارهای جدید و رقابتی، دستیابی به برند فراملی و پیاده‌سازی سازکارهایی در کل زنجیره ارزش که موجب ارتقای کیفیت یا کاهش هزینه کل زنجیره ارزش صنعت می‌شود، باشد. برابر مصوبه هیات دولت، کارآفرینان پیشرو به مدت ۳ سال می‌توانند از مشوق‌های در نظر گرفته شده بهره‌مند شوند و بعد از این مدت، دوباره ارزیابی می‌شوند. البته چنانچه تخلفی در معرفی فرد به‌عنوان کارآفرین پیشرو مشاهده یا حمایت‌های دریافتی برای مقاصد دیگری استفاده شود، برابر ضوابط و مقررات با فرد برخورد می‌شود.

به‌عقیده کارشناسان برای برون‌رفت از مشکلات بازار کار به‌ویژه بیکاری، نیازمند همراهی و حمایت دولت و کارفرمایان، کارگران و کارآفرینان هستیم و توجه به رویکرد کارآفرینی در تمامی عرصه‌ها به‌ویژه عرصه‌های اقتصادی و تولید رقابت‌پذیر، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.

برگ دیگری از دفتر شعارهای پرطمطراق دولت سیزدهم، حمایت از تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین است. شعاری که تاکنون رنگ تحقق به خود نگرفته و به‌عقیده بسیاری از فعالان کسب‌وکار زیرساختی برای عملیاتی شدن آن وجود ندارد. به‌تازگی نیز شعار حمایت از کسب‌وکارها و کارآفرینان ازسوی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام شد؛ وزیری که در کارنامه‌اش هیچ تخصصی در امور کسب‌وکار وجود ندارد اما وعده حمایت می‌دهد.

تسهیلاتی برای کارآفرینان وجود ندارد

فاطمه مقیمی، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی تهران با تعریف جامعی از کارآفرینی به صمت گفت: باید تعریف اشتغالزایی را از کارآفرینی تفکیک کرد. متاسفانه برخی از افراد اشتغالزایی یا اشتغال‌آفرینی را با کارآفرینی اشتباه
می‌گیرند.

 اشتغالزایی با کارآفرینی متفاوت است؛ در کارآفرینی خلق اثری را می‌بینیم که در جامعه اثرگذار است و ارزش‌آفرینی می‌کند. از سوی دیگر افرادی هستند که اشتغالزایی خوبی می‌کنند، اما کارآفرین نیستند. کارآفرینی یک تفکر خلاق است که با حداقل هزینه آغاز می‌شود.

 شروع کسب‌وکارها از استارت‌آپ‌ها است. اگر استارت‌آپ‌ها ذهنیت خلاق داشته باشند، تبدیل به استارت‌آپ کارآفرین می‌شوند، اما اگر فعالیت عادی داشته باشند، اشتغال‌آفرینی خواهند
داشت.

وی در ادامه با اشاره به برخی از مشاغل خانگی اظهار کرد: شخصی که فعالیتی عادی را به‌عنوان کسب‌وکار خانگی انجام می‌دهد، کارآفرین نیست، بلکه اشتغال خانگی دارد. برخی از زنان کشور پایه‌گذار کسب‌وکارهای خانگی برای اقتصاد خانوارشان بوده‌اند. این گروه از زنان یا مرد ازکار‌افتاده داشتند یا بدسرپرست و بی‌سرپرست بوده‌اند که باید برای سایر افراد خانواده خود نان‌آوری می‌کردند، اما متاسفانه به‌تازگی هم مانند سایر اقدامات عجولانه، متولیان امر و برخی از مسئولان بدون در نظر گرفتن عواقب، حق فعالیت اقتصادی بخش بزرگی از جمعیت کشور در اینترنت را گرفته‌اند.

 کسب‌وکارهای اینترنتی فضایی امن برای حضور و فعالیت زنان در عرصه اقتصاد هستند، اما در حال ‌حاضر این فرصت از زنان فعال کشور گرفته
شد.

عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی تهران خطاب به مدیران کارآفرین بیان کرد: مدیران کارآفرین نباید صرفا به استفاده از اطلاعات موجود اکتفا کنند و لازم است به‌دنبال راه‌حل‌های جدید باشند. همچنین باید زیرساخت‌های موجود در سطح جامعه را شناسایی کنند و دانش دیجیتال مارکتینگ خود را افزایش دهند.

حذف بسیاری از کسب‌وکارها با قطعی اینترنت

مقیمی با اشاره به تاثیر قطع اینترنت بر فضای کسب‌وکارهای آنلاین گفت: امروزه بیشتر فعالیت‌ها نیاز به ارتباط با سایر جهان در یک لحظه دارد. به‌طور مثال برای فعالیت در بخش حمل‌ونقل بین‌المللی باید هر لحظه با دنیا ارتباط
داشت.

چطور می‌توان بدون ارتباط با دنیا کالای یک تاجر را از نقطه‌ای به نقطه دیگرجابه‌جا کرد! کشور ما اگر قرار است سهمی در توسعه اقتصاد دنیا داشته باشد، نمی‌تواند به‌راحتی ارتباطات خود را با سایر کشورها قطع کند. امروز از اینترنت ملی صحبت می‌کنند؛ آیا این فضا می‌تواند فعالان اقتصادی را با سایر فعالان در جهان ارتباط دهد؟ بسیاری از کسب‌وکارها فروشگاه‌ها و دفاتر کاری‌شان مجازی است و در این فضا به‌سرعت در حال رشد و تاثیرگذاری بر اقتصاد کشور بود‌ه‌اند. فضای مجازی فروشگاهی برای بسیاری از کسب‌وکارها بود که در حال‌ حاضر از دست رفت. همچنین برخی از افراد در فضای مجازی تجارت بین‌الملل را آغاز کرده بودند که با قطعی اینترنت تعطیل شد. زحمات بسیاری از کسب‌وکارهای کارآفرینان با این تصمیم عجولانه از دست رفت.

زیرساخت نداریم!

عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی تهران با انتقاد از اینکه هیچ‌ تسهیلاتی در حال ‌حاضر برای کارآفرینان وجود ندارد، افزود: حمایت باید شامل ارائه تسهیلات خاص با توجه به موانع موجود باشد. شعار حمایت از کسب‌وکارها با هیچ علم اقتصادی سازگاری ندارد و شدنی نیست. شاید راهکار بهتر کمک به اقتصاد این باشد که برخی از مسئولان در حوزه‌هایی که تخصص ندارند دخالت نکنند. باید قوانین و مقررات برای رشد کسب‌وکار کوچک و متوسط متناسب با نیاز این واحدها تدوین و تصویب شود. بنگاه‌های کوچک و متوسط یکی از ارکان توسعه اقتصاد در کشورهای پیشرفته هستند، اما در کشور ما زیرساخت لازم برای توسعه این بنگاه‌ها وجود ندارد.

شعارهایی که هیچ‌گاه عملی نمی‌شوند

فاطمه دانشور، کارآفرین حوزه معدن درباره چالش‌های پیش روی کارآفرینان به صمت گفت: کارآفرینی را باید موتور محرکه توسعه اقتصادی و بازار کار کشور بدانیم و این رویکردی است که در بسیاری از کشورهای جهان در پیش گرفته شده، این در حالی است که سال‌هاست قوانینی چون مالیات، بیمه، صدور کارت بازرگانی و... شرایط را برای کارآفرینان کشور سخت کرده است. از سوی دیگر بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک باتوجه به قوانین سخت دیگر به فعالیت خود ادامه نمی‌دهند. همچنین بانک‌ها در اعطای تسهیلات هیچ‌گونه کمکی به کارآفرینان
نمی‌کنند.

وی با اشاره به معضل پرداخت مالیات‌های سنگین اظهار کرد: وقتی مردم کشور هر سال فقیرتر می‌شوند و تورم به‌مراتب بیشتر می‌شود، پرداخت مالیات ازسوی کارآفرین با اشتیاق انجام نمی‌شود.

متاسفانه باوجود پرداخت مالیات‌های سنگین خدمات خاصی از سازمان‌ها دریافت نمی‌شود، این در حالی است که در خارج از کشور مالیات‌ها با هدف حفظ زیرساخت‌ها دریافت می‌شود.  شرکت‌هایی که وابستگی به دولت دارند بسیاری از پروژه‌های کلان کشور را به‌دست گرفته و در نهایت این کسب‌وکارهای کوچک هستند که با پرداخت مالیات‌های سنگین از دست می‌روند.

 این کارآفرین با اشاره به قطعی اینترنت بیان کرد: دنیا به سمت فناوری در حرکت است، اما متاسفانه ما از این قافله جا مانده‌ایم.

با مشکلاتی که اخیرا برای اینترنت ایجاد شد، متاسفانه بسیاری از زنان سرپرست خانوار که مشاغل خانگی داشتند و از این طریق امرارمعاش می‌کردند، بیکار شدند؛ به‌بیان دیگر این مشاغل نابود شدند؛ بدون اینکه جایگزینی برای آنها وجود داشته باشند. در نتیجه بسیاری از زنان سرپرست خانوار شکستند.

هر روز قوانین سخت‌تری اعلام می‌شود

دانشور ضمن اشاره به شعارهایی در راستای تسهیل کسب‌وکار که هیچ‌گاه عملی نشد، افزود: تحقق وعده‌ها نیاز به زیرساخت‌هایی دارد که در کشور ایجاد نشده است؛ در نتیجه تسهیل کسب‌وکار و حمایت از آنها که وعده آن توسط برخی از مسئولان داده می‌شود نیز در حد شعار باقی می‌ماند و عملیاتی نخواهد شد.

وی با بیان اینکه شرایط خوبی برای کارآفرینان وجود ندارد، اظهار کرد: شخصی که باوجود شرایط فعلی اقتصاد ایران مشغول کسب‌وکار و کارآفرینی است، از هوش بالایی برخوردار است.

 در حال ‌حاضر کسب درآمد در کشور ما بسیار سخت است و متاسفانه شاهد این هستیم که هر روز قوانین سخت‌تری اعلام می‌شود تا محدودیت‌ها بیش از پیش شود؛ قوانینی که نه‌تنها تسهیل‌کننده نیستند، بلکه محدودکننده
هستند.

رشد اقتصادی ممکن است؟

این کارآفرین درباره تصمیم‌های دور از ‌تخصص برخی مسئولان نیز گفت: ایران یکی از کشورهایی است که اگر تصمیمات درستی در آن گرفته شود به‌شدت ظرفیت رشد اقتصادی دارد. امیدواریم افراد تصمیم‌گیر در حوزه‌های مختلف با توجه بیشتر به تخصص‌شان انتخاب شوند.

سخن پایانی

بیکاری معضلی است که در اقتصاد بی‌سروسامان به آمار آن افزوده می‌شود؛ اقتصادهایی که در آن کارفرمایان به نیروی کار نیاز دارند اما توان پرداخت حقوق ندارند و از سوی دیگر معیشت کارگران آن در گرو حقوق ناچیز ماهانه است. کارآفرینان با ذهن خلاق خود و هزینه کم مشاغلی را ایجاد و منبع درآمدی برای افراد فراهم می‌کنند. با روی کار آمدن هر دولتی وعده حمایت از کارآفرینان سر داده می‌شود که یکی از وعده‌های درخشان دولت‌ها برای حمایت اعطای تسهیلات بانکی است؛ تسهیلاتی که تنها در حد شعار مطرح می‌شود تا به آن افتخار کنند زیرا در نهایت بانک‌ها منابعی برای ارائه این تسهیلات ندارند. در واقع دولت آواز حمایت سر می‌دهد و توپ را در زمین بانک‌ها می‌اندازد و بانک‌ها نیز برای فرار از ارائه تسهیلات هفت‌خان رستم را پیش روی کارآفرین می‌گذارند تا با احترام بگویند خبری از تسهیلات نیست!