قدیمی بودن بافت زیربنایی ساختمان‌های قدیمی و بازارهای سنتی (که ماهیتی تاریخی دارند) به ریسک و مخاطرات فعالیت در آنها افزوده و باید تمهیداتی در جهت کاهش آسیب‌های ناشی از فرسودگی این مناطق تجاری اداری از سوی دولتمردان اندیشیده شود. کشورهای اروپایی بنابر تمامی مخاطرات و شرایط عنوان شده، همواره قوانین و دستورالعمل‌هایی برای حفاظت از بناهای قدیمی، بازسازی و ترمیم آنها و دیگر مواردی که به سلامتی افراد گره خورده است، تدوین کرده و بر اجرایی شدن آنها تاکید دارند.

صیانت از ارزش‌های تاریخی

مناطق تجاری تاریخی (بازارهای قدیمی و سنتی) شامل محدوده‌ها و ساختمان‌هایی با قدمت بالا در مراکز شهرها بوده که امروزه کاربری تجاری نیز به ارزش تاریخی آنها اضافه شده است. این مراکز دارای ارزش‌های تاریخی، شهری، معماری، اقتصادی و اجتماعی فراوانی هستند. این خیابان‌های تجاری یکی از مهم‌ترین اجزای میراث شهری یک شهر هستند. اما امروزه در پرتو تحولات سریع شهری اخیر، بسیاری از آنها اهمیت خود را از دست داده و مورد استفاده غیررسمی بسیاری قرار گرفته و هویت تاریخی خود را از دست داده‌اند. قلب تاریخی شهرها همراه با نقش اقتصادی و اجتماعی آن باید به هر قیمتی که شده حفظ شود. باید تاکید کرد هویت جوامع به خیابان‌های تجاری سنتی بستگی دارد. 

باید روشی ابداع شود که با توسعه این خیابان‌ها و مراکز، فرهنگ محلی ارتقا یابند و بر اصول و معیارهای حفاظت از میراث فرهنگی و تاریخی استوار باشند. همچنین علاوه‌بر صیانت از ارزش تاریخی این مناطق، به دلیل قدیمی بودن بافت‌ها و فرسودگی برخی زیرساخت­‌ها مانند برق‌‌کشی این مناطق و دیگر مسائل زیربنایی، ترمیم و نگهداری آنها از مسائل قابل توجه است. از این رو، کشورهای توسعه‌یافته همواره استانداردها و شاخص‌هایی را به‌عنوان اصول نگهداری ساختمان‌های اصیل خود (براساس طبقه‌بندی‌های کاربردی) و مناطق تجاری مورد توجه قرار می‌دهند. تعمیر و نگهداری برای مقابله با پوسیدگی و فرسودگی اجتناب‌ناپذیر بافت ساختمان که به دلیل شرایط آب و هوایی، فرسودگی و آسیب توسط فعالیت‌های کاربران ساختمان، بی‌توجهی یا سایر تهدیدها رخ می‌دهد، مورد نیاز است. پیش از پرداختن به اصول نگهداری از ساختمان، باید به تعاریف رسمی آن اشاره کرد.

اصول تعمیر و نگهداری

نگهداری را می‌توان به‌عنوان کار معمولی لازم برای حفظ نظم بافت یک مکان تعریف کرد. به گزارش سازمان ساخت‌و‌ساز بین‌المللی ایمنی و بهداشت، هدف اصلی نگهداری محدود کردن خرابی است. بازرسی‌هایی که در فواصل منظم انجام می‌شود، همراه با اقدام سریع برای پیش‌گیری یا رفع مشکلات، اساس تعمیر و نگهداری موثر هستند. نگهداری به‌صرفه است و زمان و هزینه صرف‌شده برای مراقبت‌های معمول، بررسی‌های منظم و تعمیرات جزئی از ارزش ساختمان محافظت می‌کند. نگهداری خوب همچنین به تضمین سلامت و ایمنی کاربران ساختمان و عموم مردم کمک می‌کند. اگرچه اغلب به‌عنوان امری عادی در نظر گرفته می‌شود اما باید تاکید کرد تعمیر و نگهداری سنگ بنای حفاظت از ساختمان را تشکیل می‌دهد. تعمیر را می‌توان به‌عنوان «کار فراتر از محدوده تعمیر و نگهداری، برای رفع عیوب ناشی از پوسیدگی، آسیب یا استفاده، از جمله سازگاری جزئی برای دستیابی به یک نتیجه پایدار‌ اما مستلزم تغییر یا بازسازی نیست» تعریف کرد. تعمیر معمولا برای حفظ اهمیت ساختمان یا مکان انجام می‌شود. تعریف دیگری که باید به آن توجه کرد، ترمیم است. اصول حفاظت تاریخی انگلستان، مرمت و به طور کلی ترمیم را به‌عنوان بازگرداندن ساختمان به وضعیت شناخته شده قبلی، بر‌اساس شواهد متقاعدکننده، بدون حدس و گمان تعریف می‌کند. بنابر تعاریف عنوان شده، مهم‌ترین اقدامی که در جهت حفظ یک بنا باید انجام داد، نگهداری مستمر آن و بازرسی‌های ادواری کارشناسی شده است. در ادامه نیز با شناسایی عیوب و نقایص به تعمیر یا ترمیم آنها باید پرداخت.

اختصاص هزینه‌های نگهداری

همان‌طور که گفته شد، بازارهای سنتی و قدیمی به جا مانده از دوره‌های گذشته، میراثی در مراکز شهرهای تاریخی بوده و از برجسته‌ترین عناصر شهری برای حفاظت به شمار می‌روند. بازارهای سنتی نخستین مکان‌های فعال اقتصادی در شهرهای قدمت‌دار هستند. در این مکان‌ها شهروندان می‌توانند نیازهای خود را از طریق خرید و فروش تامین کنند. مفهوم کلی بازار تجاری، برگزاری تجمع عمومی در فواصل زمانی معین است که ممکن است در یک مکان دائمی برای تجارت کالا یا یک مکان باز یا یک ساختمان باشد. حال این گردهمایی حجم وسیعی از افراد در مکان‌هایی مشخص به نوبه خود می‌تواند خطرآفرین باشد. از سوی دیگر، بافت قدیمی این بازارهای سنتی مستعد حادثه‌خیزی بوده و باید برای هر منطقه متناسب با شرایط و مختصات محلی مختص به خود فرآیند نگهداری و تعمیرات به جهت حفظ سرمایه‌های مالی و جانی افراد صورت گیرد. براساس اعلام کمیسیون اروپا در کشورهای اروپایی طبق قانون بازارهای محلی و بافت‌های فرسوده تجاری باید رویه‌هایی برای نظافت و نگهداری دوره‌ای برای بافت ساختمانی خود و خدمات زیربنایی اصلی مانند تامین آب، زهکشی و فاضلاب، جمع‌آوری زباله جامد و امنیت محل تعریف شود.

 همچنین باید درصدی از مبالغ جمع‌آوری شده به‌عنوان مصارف جاری بازار و مواردی که پیش‌تر به آن اشاره شد را به‌عنوان هزینه‌های نگهداری و تعمیر بافت ساختمان در نظر گرفته شود. این مبلغ حدود ۳۰ درصد این منابع مالی بوده و رقم مذکور نشانگر اهمیت تعمیر و نگهدار بازارهای سنتی است.

اهمیت کیفیت مواد اولیه

زلزله، انفجار، آتش‌سوزی از تهدیدهای اصلی ساختمان‌ها به شمار می‌رود. اطمینان از ایمنی ساختمان‌ها در برابر آتش یک موضوع پیچیده است که نیازمند متخصصان شایسته با نقش‌ها و مسئولیت‌های روشن است که در مراحل طراحی، ساخت و نگهداری ساختمان‌ها مشارکت داشته باشند. از سوی دیگر، کشورهای اروپایی دریافته‌اند یکی از مهم‌ترین مواردی که در کاهش پیامدهای تلفات جانی، زیان‌های اقتصادی ناشی از آسیب فیزیکی وقوع حوادث ساختمانی موثر است، استفاده از مواد اولیه ساختمانی مرغوب (چه در ساخت‌و‌‌ساز و چه تعمیرات بافت‌های فرسوده) است. استانداردها نقش مهمی در هماهنگ کردن سطوح ایمنی در اتحادیه اروپا و ارائه یک زبان فنی مشترک براساس آخرین پیشرفت‌های علمی و فناوری دارند. در زمینه رویارویی با حادثه آتش‌سوزی می‌توان به دو رویکرد اجتناب از آتش‌سوزی و راه‌حل‌های مناسب برای ساختمان و پوشش آن در برابر آتش اشاره کرد؛ بنابراین ساختمان‌‌های ایمن در برابر آتش‌سوزی نیاز به مصالح و محصولات ساختمانی تاییدشده دارند که این مصالح باید به‌طور مسئولانه و مطابق با تمام مقررات نصب و نگهداری شوند. در سطح اتحادیه اروپا، یک چارچوب آزمایشی دقیق و هماهنگ وجود دارد تا اطمینان حاصل شود مقامات ملی الزاماتی را برای محصولات ساختمانی در بازار خود تعیین می‌کنند. پس از انجام آزمایشات کامل مبتنی‌بر عملکرد، می‌‌توان آنها را با خیال راحت در برنامه‌های ساختمانی مورد نظر استفاده کرد. به گفته کمیسیون اروپا، چارچوب‌های فعلی وضع‌شده برای ایمنی ساختمان‌ها در محدوده اروپا کارآمد بوده و در سال‌های اخیر گزارشی مبنی‌بر ضعف یا نقص آنها مشاهده نشده است. این نشانگر بالا بودن سطوح تمهیداتی اروپا برای حفاظت از ساختمان‌های خود در برابر حوادث غیرمترقبه از جمله آتش‌سوزی است.

افزایش ایمنی درهای برقی

همواره یکی از مهم‌ترین مسائل ایمنی، توجه به درهای برقی ساختمان‌ها و واحدهای تجاری است. چندین استاندارد، مقررات و دستورالعمل‌های اروپایی تصریح می‌کنند که درهای برقی (شامل در‌های عابر پیاده و همچنین درهای صنعتی، تجاری، گاراژ، دروازه‌ها، کرکره‌ها ‌یا اسکله بارگیری) باید حداقل سالی یک‌بار نگهداری و بازرسی شوند. علاوه‌بر این، در بسیاری از کشورهای اروپایی الزامات ملی اضافی برای نگهداری و بازرسی درهای برقی وجود دارد. اما همچنان چارچوب قانونی برای مسئولیت نگهداری درحال‌حاضر در بین مشتریان و مالکان ساختمان‌ها به‌خوبی شناخته نشده است. در نتیجه، تقریبا ۶۰ تا ۷۰ درصد از درهای برقی در حال کار درحال‌حاضر نگهداری نمی‌شوند. این امر باعث ایجاد خطرات غیرضروری برای کاربران و مالکان می‌شود‌ زیرا مالک مسئول ایمنی عملکرد در است. صنعت در اروپا و انجمن‌های وابسته به آن تعهد اخلاقی و قانونی دارند تا به مشتریان درباره مسئولیت‌های آنها در زمینه نگهداری و بازرسی پیشگیرانه آگاه کنند. مالک باید درک کند که تعمیر و نگهداری منظم، تعمیر و ارتقای درهای برقی ایمنی، قابلیت اطمینان و کیفیت را بهبود می‌بخشد. به گزارش رسانه‌های رسمی اروپایی، E.D.S.F. (انجمن سیستم‌های الکترونیکی) خواستار متقاعد کردن اروپا برای هماهنگ‌سازی قوانین مربوط به تعمیر و نگهداری است. قوانین هماهنگ با یک سرویس منظم که براساس استانداردهای قانونی مکتوب و توسط کارکنان خدمات آموزش‌دیده انجام می‌شود، می‌تواند از بسیاری از حوادث با درها و دروازه‌ها جلوگیری کند. علاوه‌بر این، E.D.S.F می‌خواهد مقامات اتحادیه اروپا را متقاعد کند که استانداردها و قوانینی را برای مدرن‌سازی یا ارتقای در‌های برقی موجود نسل‌های قدیمی‌تر فناوری، به سطح ایمنی استاندارد امروزی توسعه دهند. راه‌حل‌های تعمیر و نگهداری منظم و نوسازی برای انواع مختلف درهای برقی تجهیزات را به‌روز نگه داشته و طول عمر آنها را افزایش می‌دهد. علاوه‌بر آن، ایمنی افراد و کالاها را در ساختمان‌ها تضمین می‌کند. باید توجه کرد یک در که به‌خوبی کار می‌کند، باعث کاهش اتلاف هوای گرم یا خنک از ساختمان و درنهایت منجر به صرفه‌جویی در مصرف انرژی می‌شود.

سخن پایانی

توجه به دغدغه‌های شهری و ساختمانی کشورهای توسعه‌یافته، نوعی رهیافت و راهکار را برای استفاده از بازارهای قدیمی با کمترین خطر برای شهروندان نمایان می‌کند. تاکید بر اجرایی شدن اصول اولیه ایمنی و اقدامات نگهداری برای جلوگیری از فرسایش یا تخریب ساختمان‌ها و مراکز تجاری قدیمی، رمز کاهش اتفاقات و تلفات جانی و مالی این کشورها است. ایران نیز به‌عنوان یک کشور با سابقه تاریخی قابل دفاع، باید با بومی‌سازی این دستورالعمل‌های ایمنی متناسب با شرایط زیرساختی و بنایی خود، در جهت حفظ آثار ارزشمند تاریخی و تجاری خود تلاش کند.