این فاصله میان عرضه و تقاضا در سال‌های اخیر و با توجه به تورم گسترده‌ای که بر اقتصاد کشور سایه افکنده، به چالشی جدی برای فولادسازان کشور بدل شده است. به‌ویژه آنکه کشور با انواع محدودیت‌های ناشی از تحریم و محدودیت در روابط بین‌المللی روبه‌رو است. در چنین شرایطی فولادسازان برای فروش محصولات خود در بازارهای جهانی به رقابت منفی و ارزان‌فروشی روی می‌آوردند. همین موضوع نیز در ادامه آسیب‌های قابل‌توجهی را به عملکرد این صنعت وارد خواهد کرد.

نگاهی به آمار تولید و صادرات فولاد

انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، آمار مصرف ظاهری فولاد در دوره ۹ ماهه نخست امسال را منتشر کرد. براساس آمار منتشرشده مصرف ظاهری فولاد میانی (بیلت و بلوم و اسلب) در ۹ ماهه نخست امسال نسبت به دوره مشابه سال قبل کاهش ۱۴ درصدی داشته و به ۱۵ میلیون و ۹۰۸ هزار تن رسیده است. مصرف ظاهری مقاطع تخت فولادی ۷ درصد و در همین حال، مصرف ظاهری مقاطع طویل هم فولادی ۱۱ درصد کمتر شده است. 

گفتنی است میزان مصرف ظاهری مقاطع تخت در مدت زمان موردبحث، ۶ میلیون و ۲۵۶ هزار تن بوده که ۵ میلیون و ۹۳۲ هزار تن سهم ورق گرم، ۲ میلیون و ۵۷ هزار تن سهم ورق سرد و یک میلیون و ۴۸ هزار تن سهم ورق پوشش‌دار بوده است. 

مصرف ظاهری ورق گرم کاهش ۸ درصدی، مصرف ظاهری ورق سرد کاهش ۶ درصدی و مصرف ظاهری ورق پوشش‌دار افت ۶ درصدی را تجربه کرده است. در همین حال باید خاطرنشان کرد در ۹ ماهه نخست امسال، مصرف ظاهری تیرآهن با کاهش ۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل به ۸۱۴ هزار تن رسیده است. 

مصرف ظاهری میلگرد هم با ۱۳ درصد کاهش به ۵ میلیون و ۱۶۴ هزار تن رسیده است. مصرف ظاهری نبشی، ناودانی و سایر مقاطع طویل فولادی با کاهش ۲ درصدی همراه بوده است.

 آمار و ارقام یادشده حکایت از آن دارد که رکود بر صنایع مصرف‌کننده فولاد در کشور سایه افکنده؛ بنابراین فولادسازان ناچار هستند برای حفظ تولید خود، بخش بیشتری از محصولات تولیدی خود را روانه بازارهای جهانی کنند.

 بر همین اساس نیز امسال شاهد افزایش صادارت و فروش فولاد و محصولات فولادی به بازارهای بین‌المللی بوده‌ایم. براساس آمار منتشرشده از سوی انجمن فولاد، در دوره ۹ ماهه نخست امسال، صادرات فولاد میانی کشور، ۵ میلیون و ۱۹۰ هزار تن بوده که رشد ۱۶ درصدی را نسبت به دوره مشابه سال قبل نشان می‌دهد. کل صادرات محصولات فولادی کشور در ۹ ماهه نخست ۱۴۰۰ برابر ۲ میلیون و ۴۸۰ هزار تن بوده که نسبت به دوره مشابه سال قبل، رشد ۲۵ درصدی را نشان می‌دهد. از میان محصولات فولادی، سهم صادرات مقاطع طویل فولادی، ۲ میلیون و ۲۶ هزار تن بوده و صادرات این مقاطع، در ۹ ماهه نخست امسال، ۳۴ درصد افزایش یافته است. 

صادرات میلگرد که بیشترین سهم را از میان صادرات کل محصولات فولادی دارد، در ۹ ماهه نخست امسال نسبت به دوره مشابه سال گذشته، ۴۴ درصد افزایش یافته و به یک میلیون و ۷۷۰ هزار تن رسیده است. 

صادرات مقاطع تخت فولادی نیز با کاهش ۴ درصدی در ۹ ماهه نخست امسال به ۴۵۴ هزار تن رسیده است.

رقابت منفی در بازار جهانی

علی‌محمد زمانی، فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو باصمت و درباره کاهش میزان مصرف ظاهری فولاد از ابتدای امسال و تاثیر آن بر عملکرد فولادسازان گفت: کاهش مصرف ظاهری فولاد حکایت از سایه افکندن رکود در بازار داخلی فولاد و محصولات فولادی دارد، در چنین شرایطی از میزان تقاضا و خرید این محصولات کاسته می‌شود. در همین حال باید خاطرنشان کرد عملکرد تولیدکنندگان در بخش فولاد با موضوع مصرف این محصول و تقاضای آن در بازار داخلی ارتباط مستقیمی دارد.

 این فعال صنعت فولاد افزود: کاهش تقاضا برای فولاد در بازار داخلی از یک‌سو زمینه کاهش فعالیت واحدهای فولادی و تولید محصولات نهایی را فراهم کرده و از سوی دیگر، با عرضه مازاد بر تقاضا، این محصولات در بازار داخلی با بهای پایینی به فروش می‌رسد؛ همین موضوعات نیز بر عملکرد تولیدکنندگان این صنعت تاثیر منفی به همراه دارد. 

زمانی در پاسخ به سوالی مبنی بر رابطه رشد صادرات فولاد طی ۹ ماه نخست امسال و همزمان با افت مصرف ظاهری این محصول در بازار داخلی گفت: صادرات از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای برای توسعه تولید برخوردار است. با این وجود در شرایط کنونی و با توجه به کمبود قابل‌توجه تقاضا برای فولاد در بازار داخلی، شاهد رقابتی منفی برای صادرات فولاد و محصولات فولادی ایران به بازارهای جهانی هستیم. این موضوع، وجهه بازار فولاد ایران را در سطح جهانی تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. حتی در مواردی فولادسازان داخلی متهم به دامپینگ و ارزان‌فروشی محصولات خود می‌شوند. 

این موضوع حتی می‌تواند زمینه وضع عوارض روی صادرات فولاد ایران را به سایر کشورها فراهم کند. این فولادساز در ادامه خاطرنشان کرد: البته همزمان با تغییر در روند یادشده شاهد افت تولید فولاد نیز بوده‌ایم. 

بخشی از این افت تولید در ماه‌های گرم سال و به‌دنبال محدودیت ایجادشده در تامین برق صنایع فولادی حاصل شد. در ادامه این افت تولید زمینه افزایش نرخ فولاد را در بازار داخلی فراهم کرد. هرچند این رشد قیمتی آنچنان قابل‌ملاحظه نبود و بلافاصله پس از رفع محدودیت‌ها شاهد بازگشت نرخ این فلز استراتژیک به سطوح قبلی قیمتی بوده‌ایم. 

در ادامه نیز بهای فروش این محصول فولادی در بازار داخلی تحت‌تاثیر مصرف و کمبود تقاضا در بازار داخلی قرار گرفت. 

زمانی درباره محدودیت تامین گاز صنایع و هشدارهایی که نسبت به محدودیت در تامین برق به‌دلیل سرد شدن هوا داده شده، گفت: هنوز محدودیتی در این زمینه برای صنایع فولادی اعمال نشده، با این وجود، هشدارهایی درباره مصرف و احتمال قطع انرژی فولادسازان داده شده است.

 البته باید تاکید کرد بسیاری از فولادسازان تحت‌تاثیر شرایط یادشده و رکودی که بر بازار داخلی سایه افکنده، از میزان تولید خود کاسته‌اند. درنتیجه همین موضوع خود به کمک محدودیت در تامین برق و گاز صنایع آمده است. 

وی درباره تاثیر این افت تولید بر سودآوری شرکت‌ها گفت: افت تولید به‌منزله کاهش یافتن سودآوری تولید است، با این وجود باید خاطرنشان کرد تا زمانی که بهای فروش یک محصول از هزینه تولید آن بالاتر است، همچنان آن مجموعه سودآور است؛ هرچند از میزان سودآوری آن کاسته می‌شود. 

در چنین شرایطی، تولیدکنندگان تمام تلاش خود را به‌کار می‌بندند که حتی با وجود افت سودآوری، نیروی انسانی خود را به‌عنوان سرمایه‌ای تجدیدناپذیر حفظ کنند. به‌ویژه آنکه جبران کردن نیروی از دست رفته، بسیار دشوار خواهد بود.

زمانی در ادامه خاطرنشان کرد: البته کاهش تقاضا و رکود در بازار فولاد و مصرف این فلز استراتژیک، پدیده تازه‌ای نیست، در واقع در طول سال‌های گذشته شاهد کاهش قابل‌توجه تقاضا برای فولاد بوده‌ایم و همزمان تولیدکنندگان از میزان تولید خود کاسته‌اند.

این فعال صنعت فولاد در پایان تاکید کرد: یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که در موقعیت کنونی روند فعالیت فولادسازان را تحت‌تاثیر منفی قرار داده، تسهیل شرایط صادرات و اصلاح و بازنگری در قیمت‌های پایه گمرکی است.

 در حال‌حاضر میان قیمت‌های صادراتی و قیمت‌هایی که در سامانه گمرک ثبت می‌شود، تفاوت قابل‌توجه و حتی بیش از ۱۰۰ دلاری وجود دارد. 

در واقع گمرک معیار اعلام قیمت‌ها در سامانه گمرک را بهای فولاد در متال‌بولتن در نظر می‌گیرد؛ در حالی که در موارد متعددی فولاد ایران با بهای کمتری در بازار جهانی به فروش می‌رسد.

 حال با توجه به آنکه تولیدکننده‌ها باید ارز حاصل از صادرات خود را بازگردانند و با توجه به این اختلاف قیمتی قابل توجه متضرر می‌شوند. تاجایی که در مواردی قید صادرات را می‌زنند. برای اصلاح روند یادشده انتظار می‌رود نرخ صادرات فولاد از سوی شرکت‌های بزرگ فولادی کشور به‌عنوان مرجع گمرک قرار گیرد. بدون تردید اصلاح مورد یادشده ضروری به‌نظر می‌رسد در غیر این صورت، فشار مضاعفی به اقتصاد کشور وارد می‌کند.

کاهش تقاضا یک راه گریز

مجید سعیدیان، فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو باصمت در ارزیابی آمار اعلام‌شده از سوی انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران مبنی بر کاهش تولید و مصرف ظاهری فولاد در ۹ ماهه نخست امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته و همچنین افزایش صادرات این محصولات در بازارهای جهانی گفت: صنعت فولاد در سال جاری با چالش تامین انرژی روبه‌رو شد. در ماه‌های گرم سال شاهد محدودیت در روند تامین برق موردنیاز صنایع فولادی کشور بودیم، همین موضوع نیز خود زمینه افت تولید را در این صنعت فراهم کرد. در همین حال با توجه به رکودی که بر عملکرد صنایع ساخت‌وساز و همچنین سایر صنایع مصرف‌کننده فولاد کشور سایه افکنده، کاهش مصرف محصولات تولید شده در این صنعت در بازار داخلی طبیعی به‌نظر می‌رسد. 

سعیدیان در ادامه خاطرنشان کرد: کاهش تقاضا برای خرید یک محصول، زمینه تعدیل قیمتی آن را فراهم می‌کند. از آنجاکه فاصله قیمتی میان شمش و محصولات طویل فولادی، ناچیز است، همین موضوع ضرباتی را به عملکرد تولیدکنندگان صنعت فولاد کشور وارد می‌کند.

وی گفت: در چنین شرایطی، صادرات فولاد به کمک صنعتگران می‌آید. در واقع فروش این محصولات در بازار جهانی امکانی برای تداوم تولید در این صنعت فراهم می‌کند؛ بنابراین تسهیل شرایط و مقررات حاکم بر فروش جهانی ضروری و لازمه تداوم تولید در این بخش به‌شمار می‌رود. به‌ویژه آنکه محدودیت در روند تقاضا و مصرف فولاد از چالش‌های ساختاری اقتصادی حاکم بر کشور نشأت می‌گیرد؛ در نتیجه نباید به رفع این دست مشکلات در کوتاه‌مدت امید داشت.

سخن پایانی

ازمجموع موارد یادشده می‌توان اینطور برداشت کرد که کمبود نقدینگی و بی‌توجهی دولت‌ها به اجرای پروژه‌های عمرانی و رکودی که بر عملکرد صنایع مختلف سایه افکنده، به چالشی جدی و اساسی در مسیر صنایع مادر همچون فولادسازان بدل شده است. 

در چنین شرایطی صنایع نیز ناچارند از میزان تولید خود بکاهند، بنابراین از میزان تولید و بهره‌وری آنها کاسته خواهد شد. درنتیجه بازنگری در شرایط پیش‌رو ضروری به‌نظر می‌رسد.