در اردیبهشت سال جاری وزارت صنعت، معدن و تجارت برای واردات ماشین‌آلات معدنی و راهسازی، مصوبات جدیدی ابلاغ کرد. در بند اول این مصوبه تاکید شده بود ماشین‌آلاتی اجازه ورود به کشور را دارند که مشابه آن داخل کشور ساخته نمی‌شود. همچنین در این مصوبه از فعالان بخش معدن خواسته شده برای تسریع و تامین تعداد بالای ماشین‌آلات موردنیاز معادن، به ازای خرید یک دستگاه از سازندگان داخلی، واردات یک دستگاه صورت گیرد. این مصوبه در حالی ابلاغ شده که بیش از ۷۰ درصد هزینه‌های عملیات معدنکاری در دنیا مرتبط با بخش ماشین‌آلات است و معدنکاران ایرانی برای تامین ماشین‌آلات خود با مشکلات فراوانی مواجهند.  در این گزارش به اماواگرهای واردات ماشین‌آلات معدنی باتوجه به مصوبه جدید وزارت صنعت، معدن و تجارت پرداخته است.

طبق برآوردهای انجام‌شده، تا سال ۱۴۰۴ باید سالانه ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیون تن عملیات خاکبرداری انجام شود، در حالی که این عدد هم‌اکنون ۵۰ میلیون تن است. همچنین طبق آمار اتاق بازرگانی تهران، برای رسیدن به اهداف تعیین‌شده در برنامه سال ۱۴۰۱ در زمینه تولید مواد معدنی نیاز به ۲۵ هزار دستگاه داریم. آن‌طور که کارشناسان اقتصاد می‌گویند برای دستیابی به اهداف افق ۱۴۰۴ نیاز به رشد سالانه ۱۶ درصدی تولید مواد معدنی داریم؛ بنابراین باید ۲۵ هزار دستگاه ماشین‌آلات معدنی طی ۴ سال آینده به این صنعت تزریق شود تا هم به اهداف ۱۴۰۴ برسیم و هم از زمین‌گیر شدن این صنعت جلوگیری کنیم. همچنین طبق آمار موجود، در حال ‌حاضر ۱۸ هزار دستگاه به‌کار گرفته شده در معادن کشور بالای ۲۰ سال عمر دارند که باید نوسازی شوند. انواع کامیون و دامپتراک، بیل‌های مکانیکی و شاول، لودر، بلدوزر، دستگاه‌های حفاری پودری و مغزه‌گیری بخشی از ماشین‌آلات عملیاتی معدنی هستند که عمده عملیات استخراج بدون این دستگاه‌ها متصور نیست. براساس آمار منتشر شده حدود ۴۹ درصد هزینه‌های عملیات معدنکاری مربوط به بخش حمل، ۱۶ درصد بخش بارگیری و ۶ درصد بخش حفاری است و در مجموع ۷۱ درصد هزینه‌های عملیات معدنکاری مربوط به سه بخشی است که به‌طور مستقیم با ماشین‌آلات سنگین معدنی صورت می‌گیرد.

شرط و شروط واردات ماشین‌آلات

یکی از شروط مهمی که در این بخشنامه قید شده این است که واردات ماشین‌آلات خارجی مشروط به خرید یک دستگاه ماشین تولید داخل است، این در حالی است که اگر درست به این مسئله نگاه کنیم در می‌یابیم ما در ایران سازنده ماشین‌آلات تخصصی به‌معنای واقعی نداریم و حتی در صنعت خودروسازی نیز موفق نبوده‌ایم؛ چراکه تمام یا بخش عمده‌ای از قطعات این صنعت از چین وارد و در کشور مونتاژ می‌شود و در نهایت نام خودرو ملی را یدک می‌کشد. صنعت ماشین‌سازی ایران حتی اگر مانند ترکیه (که یک کشور بسیار نوپا در خودروسازی است) بود، عنوان خودرو ملی معنادار و قابل‌توجیه بود، اما وقتی اغلب قطعات خارجی مونتاژ می‌شود، بحث خودرو ملی منتفی است و عملا در حال اعطای امتیاز بزرگی به سازندگان قطعات چینی هستیم و کشور به‌نوعی به کارخانه مونتاژ این قطعات تبدیل شده و کارخانه‌های سابق مونتاژ به خاک نشسته را مجدد احیا می‌کنیم تا یک صنعت ماشین‌سازی مرده با میلیاردها میلیارد ثروت کشور به‌دست چینی‌ها دوباره پا بگیرد. این اتفاق به بهانه روی پا ایستادن یک کارخانه با ۱۰۰۰ نفر نیروی کار است که مشابه همان اتفاق ناخوشایندی است که در صنعت خودرو کشور شاهد هستیم. امروز باید تعیین‌تکلیف شود که هدف از اجرای این بخشنامه کمک به صنعت خودرو کشور است یا صنعت معدن؟ چنانچه به‌دنبال کمک به صنعت معدن کشور هستیم گذاشتن شرط در این زمینه اشتباه است. در حال ‌حاضر هیچ آمار و ارقامی از ناوگان معدنی کشور وجود ندارد و اعداد و آماری اعلامی پشتوانه درست و دقیقی ندارد؛ چراکه کامیونی که یک روز بار معدن، یک روز غلات و روز دیگر شوینده حمل می‌کند، جزو ناوگان عمومی محسوب می‌شود، در حالی که حرف ما در زمینه ناوگان تخصصی معدن کشور است.

 متاسفانه همه نگاه ما در بخش معدن معطوف به شرق شده و در حال حرکت به سمت استفاده هرچه بیشتر از جنس درجه سوم و چهارم شرقی هستیم. چنانچه در زمینه ماشین‌آلات مستعمل، دستگاه‌های اروپایی یا اجناس درجه یک و دو روسی و چینی مدنظر قرار گیرد قابل‌قبول‌تر است، اما نگاه مطلق به گونه‌ای با صنعت درجه چندم شرق گره خورده که صنعت کشور را با رکود جدی مواجه می‌کند.  اگر به‌دنبال سازنده هستیم باید از کارخانجات روزآمد و قوی استفاده کنیم که دارای تشکیلات منظم و دقیقی هستند، نه اینکه به‌دنبال قطعات چینی باشیم.

هشدار درباره زمین‌گیر شدن معادن

سجاد غرقی- نایب رئیس کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران: معدنکاری کشور در حال زمین‌گیر شدن است که علت عمده آن نبود تجهیزات است. در حال ‌حاضر طبق برآوردهای انجام شده، فقط «معادن کوچک‌مقیاس» تا انتهای سال ۹۹ نیاز به تامین ۱۱ هزار دستگاه جدید داشتند که به‌منظور افزایش حمل عملیاتی بوده است؛ یعنی این دستگاه‌ها برای نوسازی و... نیست.

براساس برآوردها تا سال ۱۴۰۴ باید سالانه ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیون تن عملیات خاکبرداری انجام شود، در حالی که این عدد هم‌اکنون ۵۰ میلیون تن است. همچنین طبق آمار اتاق بازرگانی تهران، برای رسیدن به اهداف تعیین شده در برنامه سال ۱۴۰۱ در زمینه تولید مواد معدنی نیاز به ۲۵ هزار دستگاه داریم.

برای دستیابی به اهداف‌ تعیین‌شده افق ۱۴۰۴ نیاز به رشد سالانه ۱۶ درصدی تولید مواد معدنی داریم؛ بنابراین باید ۲۵ هزار دستگاه ماشین‌آلات معدنی طی ۴ سال آینده به این صنعت تزریق شود تا هم به اهداف ۱۴۰۴ برسیم و هم از زمین‌گیر شدن این صنعت جلوگیری کنیم. همچنین برای بخشی از این مواد مثل سنگ‌های ساختمانی، مس و فولاد ظرفیت‌هایی در صنایع پایین‌دست ایجاد شده و در صورتی که این ظرفیت استخراج نشود، بخش عمده‌ای از صنایع برای تامین مواد اولیه به مشکل می‌خورند.

طبق صورت‌های مالی یک شرکت بزرگ تولیدکننده ماشین‌آلات در سال ۹۹ که بزرگ‌ترین تولیدکننده ماشین‌آلات راهسازی و معدنی ماست، این شرکت ۲۹ دستگاه تولید کرده که فقط یک دستگاه بیل مکانیکی بوده است؛ این یعنی فاصله بسیار زیادی بین نیاز صنعت معدنکاری به ماشین‌آلات با ظرفیت ساخت داخل وجود دارد.

در کل دنیا هم شرکت‌های تولیدکننده ماشین‌آلات معدنی محدود هستند و معدنکاران عمدتا از برندهای ژاپنی، امریکایی و ... استفاده می‌کنند. اینکه ما تصور کنیم باید همه چیز را در داخل بسازیم تصور درستی نیست. ظرفیت ما بسیار پایین است و درصد بسیار ناچیزی از نیاز بازار را تامین می‌کند اما قوانینِ حاکم، واردات بخشی از ماشین‌آلات را ممنوع کرده؛ به این دلیل که ما ساخت داخل داریم، در حالی که ظرفیت داخل وجود ندارد.

سخن پایانی

برخی کارشناسان معتقدند از آنجا که در ایران سازنده ماشین‌آلات تخصصی به‌معنای واقعی وجود ندارد، در حال ‌حاضر هیچ آمار و ارقامی از ناوگان تخصصی معدنی کشور نیز موجود نیست. فعالان این حوزه می‌گویند در شرایط فعلی درخواست این است که واردات ماشین‌آلات برای معدنکاران و پیمانکاران بدون تشریفات خاصی آزاد شود. در حال ‌حاضر ۱۸ هزار دستگاه فعال در معادن ما بالای ۲۰ سال عمر دارند که باید نوسازی شوند. به‌گفته این گروه معدنکاری کشور در حال زمین‌گیر شدن و افت تولید است که بخش عمده‌ای از آن به‌دلیل نبود ماشین‌آلات است. نکته مهم آنکه در نبود تجهیزات معدنی زنجیره‌های بعدی که مصرف‌کنندگان مواد معدنی هستند دچار مشکل خواهند شد؛ بنابراین سازکار شرکت‌های تولیدکننده نباید بر ساخت همه تجهیزات متمرکز باشد، بلکه باید روی زنجیره ارزش ماشین‌آلات از ساخت قطعات و سرویس و خدمات تمرکز کرد.