این روز تنها در امریکا و کشورهای غربی برگزار نمی‌شود و حتی در آسیا و خاور دور نیز اشتیاق و انتظار برای جمعه سیاه و حتی برنامه‌ریزی‌های استراتژیک فروشگاه‌ها برای رشد فروش در این روز همواره قابل‌مشاهده است. در این گزارش صمت تلاش کرده ابعاد اقتصادی بلک فرایدی و نقش این روز در افزایش سوددهی و درآمد شرکت‌ها را بررسی کند.

بلک‌فرایدی از کجا آمد؟

قدم آغازین بررسی بلک فرایدی، توجه به تاریخچه شکل‌گیری آن است. داستان‌های متعددی به‌عنوان منشأ شکل‌گیری جمعه سیاه مطرح می‌شود. نخستین استفاده ثبت‌شده از اصطلاح «جمعه سیاه» نه برای خریدهای پس از تعطیلات شکرگزاری، بلکه برای بحران مالی امریکا به‌کار رفت؛ به‌عبارتی داستان سقوط سهام و بازار طلای ایالات متحده، نخستین داستان منتسب به جمعه سیاه است. 

دو شرکت بزرگ سرمایه‌دار وال‌استریت به نام‌های جی گولد و جیم فیسک در سپتامبر سال ۱۸۶۹، مقدار زیادی از طلای کشور را خریداری کردند تا در ادامه با بالا رفتن قیمت‌ها بتوانند این طلاها را به گران‌ترین نرخ ممکن بفروشند و سود خیره‌کننده‌ای به‌دست آورند. در ۲۴ سپتامبر همان سال این توطئه فاش شد و سهام تمامی شرکت‌ها در وال‌استریت سقوط کرد. آن جمعه برای نخستین بار «جمعه سیاه» در امریکا نامیده شد، با این حال متداول‌ترین داستانی که به‌عنوان پیشینه تلخ شکل‌گیری سنت جمعه سیاه عنوان می‌شود، خرید و فروش بردگان در روز بعد عید شکرگزاری با تخفیفات بالا است. 

در دهه ۱۸۰۰، صاحبان مزارع جنوبی امریکا می‌توانستند کارگران برده‌شده را با تخفیف در روز بعد از شکرگزاری بخرند. گرچه این نسخه از ریشه‌های شکل‌گیری جمعه سیاه باعث شده برخی افراد خواستار تحریم این روز شوند، اما با تکذیب این پیشینه همواره در سال‌های اخیر تلاش شده وجهه تاریک جمعه سیاه از خاطر افراد پاک شود و سنت قدیمی تبعیض نژادی و برده‌داری راه در این تجارت پرسود سالانه نداشته باشد.

جمعه سیاه به‌طور معمول شلوغ‌ترین روز خرید سال در ایالات متحده از سال ۲۰۰۵ بوده است. همچنین به‌عنوان یک رویداد خرید ویژه در تعدادی از کشورهای دیگر در سطح جهان مشاهده می‌شود. شرکت‌های بزرگ فروش محصولات یا حتی برندهای معروف تولیدی نقش زیادی در اعتباردهی به این روز دارند.

بزرگ‌ترین فروشگاه‌هایی که در برگزاری مطلوب این روز نقش بسزایی دارند، شرکت آمازون و والمارت هستند، همچنین شرکت اپل اعلام کرده همه ساله در بلک‌فرایدی درآمد حاصل از فروش تمامی وسایل این برند افزایش می‌یابد. والمارت یک شرکت خرده‌فروشی چندملیتی امریکایی است که زنجیره‌ای از هایپرمارکت‌ها، فروشگاه‌های بزرگ تخفیف‌دار و فروشگاه‌های مواد غذایی را در ایالات متحده اداره می‌کند. ایالات متحده در جمعه سیاه سال ۲۰۱۹ شاهد فروش آنلاین ۷.۲ میلیارد دلاری بود و این رقم در اصل رشد ۱۴ درصدی نسبت به سال پیش از آن داشت.

بنابر اعلام Salesforce با احتساب میزان فروش سایر کشورها در جمعه سیاه، فروش آنلاین در این سال به ۲۰ میلیارد دلار رسیده است. Salesforce یک شرکت نرم‌افزاری امریکایی است که خدمات مدیریت ارتباط با مشتری، اتوماسیون بازاریابی و تجزیه و تحلیل خرید و فروش را ارائه می‌دهد. براساس آمار در میان این فروش‌ها، تلفن همراه تقاضای بیشتری را نسبت به سایر کالاها به خود اختصاص داد. شواهد نشان می‌دهد محصولات فناوری گران‌تر همیشه جذابیت اصلی این رویداد سالانه بوده و همچنان خواهند بود. در این رویداد لپ‌تاپ‌ها، تلویزیون‌ها و مایکروویوها جزو پرفروش‌ترین محصولات هستند، اما همچنان رتبه نخست فروش در دست تلفن همراه است.

در سال ۲۰۱۹ موبایل به‌طور تقریبی ۵۶ درصد کل فروش آنلاین را در روز بعد از شکرگزاری به خود اختصاص داده که این نسبت به سال پیش از آن ۳۵ درصد افزایش یافته است. گفتنی است رقم فروش آنلاین در جمعه سیاه سال ۲۰۲۰ به ۱۴ میلیارد دلار رسید.

افزایش جهانی علاقه به جمعه سیاه

به گزارش سایت تحقیقاتی digital information world، جست‌وجوی عبارات «جمعه سیاه» در اینترنت در چند سال گذشته به‌طور قابل‌توجهی در سطح جهانی رشد کرده است. به‌عنوان مثال در امریکا بین سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸، رشد ۸.۷۱ درصدی این جست‌وجو وجود داشت اما بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹، با افت ۴.۵۹ رو‌به‌رو بود. پس از آن رشد خارق‌العاده ۳۴.۱۳ درصدی در سال گذشته ثبت شد. جست‌وجوهای ۲۰۲۱ به احتمال زیاد با همان سرعت رشد نخواهند کرد، اما شرایط ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا باعث می‌شود روندهای مثبت را پیش‌بینی کنیم. از نظر علاقه منطقه‌ای برای جمعه سیاه ۲۰۲۰، برزیل با رشد سالانه ۴۸ درصدی در جست‌وجوی اینترنت پیشتاز بود و ایالات متحده و کانادا با ۳۴ درصد افزایش به‌طور مشترک در جایگاه دوم ایستاده‌اند. فارغ از ارقام اعلام‌شده باید توجه داشت امریکای لاتین درحال‌حاضر سریع‌ترین رشد بازار تجارت الکترونیک خرده‌فروشی منطقه‌ای را دارد. پیش‌بینی می‌شود خرده‌فروشان فعال در امریکای لاتین از رشد تجارت الکترونیک در سال ۲۰۲۱ و همین‌طور در سال‌های آینده سود خوبی ببرند.

سایبر ماندی، رقیب اصلی

غیر از جمعه سیاه، دوشنبه سایبری (cyber monday) از دیگر اتفاقات سالانه تجاری پرطرفدار در جهان است. دوشنبه سایبری ۳ روز بعد از بلک فرایدی و همان‌طور که از نام آن پیداست در دوشنبه پس از روز شکرگزاری برگزار می‌شود. این رویداد به اندازه‌ای اهمیت دارد که در سال ۲۰۲۰ در حالی که درآمدهای به‌دست آمده از بلک فرایدی در امریکا ۱۴ میلیارد دلار بود، امریکا‌ در دوشنبه سایبری حدود ۲۰ میلیارد دلار فروش داشت. همواره از سایبر ماندی به‌عنوان یک رقیب برای بلک‌ فرایدی یاد می‌شود که حتی تب و تاب بیشتری در سال‌های اخیر نسبت به بلک فرایدی داشته است. سایبر ماندی یا دوشنبه سایبری یک اصطلاح بازاریابی برای معاملات تجارت الکترونیک در نخستین دوشنبه پس از روز شکرگزاری در امریکا است. پایه این اتفاق توسط خرده‌فروشان برای تشویق مردم به خرید آنلاین ایجاد شده است. 

این اصطلاح توسط الن دیویس از فدراسیون ملی خرده‌فروشی و اسکات سیلورمن ابداع شد و نخستین بار در ۲۸ نوامبر ۲۰۰۵ طی یک بیانیه مطبوعاتی با عنوان «Cyber Monday» اعلام همگانی و به‌سرعت تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین روزهای خرید آنلاین شد. دوشنبه سایبری به‌طور معمول بسته به تقویم سال بین ۲۶ نوامبر تا ۲ دسامبر (دهه ابتدایی آذر) برگزار می‌شود. سایبرماندی به معادل آنلاین جمعه سیاه تبدیل شده و راهی را برای وب‌سایت‌های خرده‌فروشی کوچک‌تر ارائه می‌دهد تا با شرکت‌ها و فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ‌تر رقابت کنند. امروزه از این اصطلاح بازاریابی بین‌المللی توسط خرده‌فروشان آنلاین در سراسر جهان استفاده می‌شود. در سال ۲۰۱۷، فروش آنلاین سایبر ماندی به رکورد ۶.۵۹ میلیارد دلار رسید، در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۶، ۲.۹۸ میلیارد دلار بود. دوشنبه سایبری در ۳۰ نوامبر ۲۰۲۰ بزرگ‌ترین روز خرید آنلاین در تاریخ ایالات متحده با مجموع ۱۰.۷ میلیارد دلار فروش آنلاین بود و به‌معنای دیگر از بلک فرایدی جلو زد.

جمعه سیاه در مقابل دوشنبه سایبری

تفاوت چیست؟ تفاوت سنتی اصلی بین جمعه سیاه و دوشنبه سایبری در نوع محصولاتی است که خرده‌فروشان در ارائه آنها تخفیف می‌دهند. در سایبر ماندی وسایل الکترونیکی کوچک‌تر، لوازم خانگی و لباس ارائه می‌شود، در حالی که در جمعه سیاه اقلام بزرگ‌تر و گران‌تر مانند محصولات شرکت اپل برای فروش عرضه می‌شود. جمعه سیاه و دوشنبه سایبری تجارب خرید در سراسر جهان را ارائه می‌دهند.

تفاوت اصلی بین این دو خرید این است که جمعه سیاه متعلق به عرصه خرید حضوری است و در این سال‌ها ورود افراد برای خرید به‌طور شخصی پایه اصلی بلک فرایدی است، در حالی که دوشنبه سایبری برای خرید آنلاین طراحی شده است. به‌طور سنتی، جمعه سیاه پس از عید شکرگزاری است و این فرصت را به‌وجود می‌آورد تا افراد پیش از تعطیلات رسمی بتوانند خریدهای به‌صرفه داشته باشند. دوشنبه سایبری به‌ دنبال بلک فرایدی می‌آید؛ زمانی که خریداران آنلاین می‌توانند بدون نیاز به رفتن به مغازه‌ها، قیمت‌ها را مشاهده و کالاهای موردنظر خود را دریافت کنند. این واقعیت که این دو روز در انتهای یک هفته با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، آنها را در کانون توجه قرار می‌دهد.

باید توجه کرد تا پیش از این تفاوت اصلی سایبر ماندی و بلک فرایدی به نوع خرید (حضوری و آنلاین) بود، اما امروزه بنا به دلایل مختلفی از جمله توسعه کسب‌وکارهای دیجیتال و مارکت‌های الکترونیکی و همچنین شیوع ویروس کرونا و الزام افراد به خریدهای اینترنتی، این تفاوت عمده کمرنگ‌تر شد؛ به‌نوعی سایبر ماندی به خریداران آخرین فرصت را می‌دهد تا از همه فروشگاه‌های شرکت کرده در جمعه سیاه، اقلام به‌صرفه خود را خریداری کنند.

دیجیتال در برابر آجر برنده است

فضای سنتی جمعه سیاه همواره در ذهن همه وجود دارد؛ صف‌های طولانی تشکیل‌شده از ساعات ابتدایی صبح و اشتیاق و تلاش بی‌حد افراد برای خرید اقلام با هزینه‌ای به‌صرفه. حتی در سال‌های اخیر تصاویری از شکسته شدن درهای فروشگاه‌ها در پی این هرج‌ومرج از کشورهای مختلف پخش شد، اما بررسی‌های انجام شده حاکی از کوچ تدریجی خریداران به سمت خریدهای مجازی است. یکی از دلایل مهم افزایش خریدهای اینترنتی در جمعه سیاه را می‌توان همه‌گیری ویروس کرونا دانست.

شیوع ویروس کرونا در همه جای جهان افراد زیادی را وادار کرده تا خرید آنلاین را حداقل برای نخستین بار امتحان کنند. با این حال پیش از همه‌گیری ویروس کرونا، از سال ۲۰۱۶ علاقه به خریدهای اینترنتی شیب صعودی گرفت و در سال ۲۰۱۹ ( یک سال پیش از گسترش کووید ۱۹) اعلام شد در امریکا افراد بیشتر تمایل به خرید آنلاین دارند تا حضور فیزیکی در فروشگاه‌ها. تخفیف‌های بهتر، امکان بررسی بیشتر اقلام، سهولت در دسترسی و خرید، کاهش سختی‌های ناشی از ازدحام افراد، گسترش فرهنگ استفاده از اینترنت و رونق کسب‌وکارهای آنلاین از جمله عواملی هستند که در کنار همه‌گیری ویروس کرونا، به مجازی شدن فعالیت‌های تجاری و افزایش مقبولیت خرید‌های آنلاین به‌ویژه در زمان بلک فرایدی و سایبر ماندی کمک کردند.

سخن پایانی

هیجان بلک فرایدی به ایران هم رسیده و هر سال در این زمان شاهد تخفیفات گسترده چه در مغازه‌ها و کسب‌وکارهای کوچک و چه بسترهای گسترده و فروشگاه‌های زنجیره‌ای و بزرگ هستیم. ورود خرده‌‌فرهنگ‌های سایر جوامع به کشورها نشانگر قدرت در ارائه و اشاعه آن بوده و نمی‌توان آن را اتفاقی تلخ تلقی کرد، اما در کنار آشنایی با سنت دیگر کشورها، باید به‌صورت فیلتر شده به اجرایی کردن آنها در جوامع پرداخت، چراکه پیامدهای ناگوار پذیرش بی‌قید و شرط هر سنت یا اتفاق که ممکن است ابعاد منفی هم داشته باشد می‌تواند ابعاد و فرهنگ مثبت هر جامعه را تحت‌الشعاع قرار دهد.