صنعت مد و پوشاک پس از نفت آلوده‌ترین صنعت است، چراکه علاوه بر مصرف زیاد آب برای تولید هر لباس، میزان بسیار بالایی آلاینده در محیط‌زیست رها می‌شود که مخاطرات بسیاری به همراه دارد. بیش از ۸ هزار ماده شیمیایی مضر در این صنعت کاربرد دارند که مقصد نهایی تمام آنها جایی نیست جز خاک، آب‌های زیرزمینی و آب‌های جاری.

همچنین حدود ۱۰ درصد گازهای گلخانه‌ای در جهان توسط صنعت پوشاک تولید می‌شود. تمام این‌ها، برندهای جهانی پوشاک در دنیا را مجبور کرده اهداف «مد پایدار» را هر چند به‌صورت نمادین، دنبال کنند.

صنعتی آلاینده به‌نام پوشاک

معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره صنعت پوشاک و کنترل مضرات آن بر محیط‌زیست گفت: صنعت پوشاک دومین صنعت آلاینده است؛ بنابراین قرار است طی همایشی با حضور متخصصان حوزه محیط‌زیست و پوشاک ضوابط و مقرراتی را برای آموزش مشاغل مرتبط با صنعت نساجی تهیه کنیم تا از میزان آلایندگی‌های این صنعت کاسته شود.

نورالله مرادی افزود: ۷۰ درصد کربن منتشرشده در جهان از تولید پوشاک به‌وجود می‌آید و پس از تولید و استفاده از پوشاکی که با صرف هزینه‌های زیست‌محیطی فراوان به بازار مصرف راه پیدا کرده‌اند، با حجم بسیار زیادی از پوشاکی روبه‌رو می‌شویم که حالا تبدیل به زباله شده‌اند، قابل‌تجزیه نیستند و طبیعت را با سیل انبوهی از آلودگی‌های تازه مواجه می‌کنند؛ بنابراین صنعت پوشاک از زمان تولید تا زمان پخش بین‌قاره‌ای و حتی زمان دفع محصولات استفاده شده به مثابه یک نابودگر عمل می‌کند.

مرادی گفت: در رنگرزی پارچه‌ها نیز اغلب از مواد شیمیایی استفاده می‌شود و پس از رنگ‌آمیزی پارچه گنداب آن در رودخانه‌ها و خاک رها و تبدیل به تهدیدی علیه سلامت انسان و سایر موجودات زنده می‌شود. از آنجا که بسیاری از رنگ‌های مورداستفاده در این صنعت ارگانیک نیستند و خواص صنعتی دارند، آلودگی زیادی را وارد طبیعت می‌کنند.

مصرف 20 هزار لیتر آب برای تولید یک کیلوگرم پنبه

بهار خلیلی‌فرد، فعال حوزه مد پایدار در گفت‌وگو با ایسنا در پاسخ به این پرسش که در فرآیند تولید پوشاک چه اتفاقاتی می‌افتد که این حجم از آلودگی را به‌دنبال دارد، توضیح داد: روند تولید و مصرف پوشاک به ۳ مرحله تقسیم‌بندی می‌شود که هر کدام از این مراحل، آسیب‌هایی را به‌دنبال دارند. تصور کنید در مرحله نخست برای کشت پنبه نیاز به آب و حتی سمپاشی داریم. پنبه از جمله محصولاتی است که بیشترین نیاز آبی را دارد، به‌طوری‌که برای تولید یک کیلوگرم پنبه، ۲۰ هزار لیتر آب مصرف می‌شود.

وی گفت: مرحله کشت محصول، فقط به نیاز آبی محدود نمی‌شود، بلکه به مواد شیمیایی برای مقابله با آفت‌ها نیز نیاز است. خلیلی‌فرد در این زمینه اظهار کرد: در بررسی ۲.۵ درصد زمین‌های کشاورزی کشت پنبه متوجه شدند که از ۱۶ درصد از آفت‌کش‌های جهان برای تولید پنبه استفاده می‌شود. کارگرهایی که سر زمین‌های پنبه مشغول فعالیت هستند نیز در تماس مستقیم با این سموم قرار دارند و بعضا دچار اختلالات ژنتیکی شده‌اند. رنگرزی پارچه‌ها نیز در مرحله دوم تولید پوشاک اتفاق می‌افتد و اغلب به‌صورت شیمیایی انجام می‌شود. پس از اینکه کار رنگ زدن به پارچه تمام شد، گنداب آن در رودخانه‌ها و خاک رها و تبدیل به تهدیدی علیه سلامت انسان و سایر موجودات زنده می‌شود.

این طراح لباس ادامه داد: پلی‌استرها و پارچه‌هایی با پایه نفتی نیز بخشی از مواد مصرفی در صنعت پوشاک است. پارچه‌هایی از این دست، در مرحله سوم (مرحله مصرف) بیشترین آسیب به محیط‌زیست را به‌دنبال دارند. هنگام شست‌وشوی این لباس‌ها، میکروفیبرهای پلاستیکی از آن جدا می‌شود که به زمین و رودخانه‌ها بازمی‌گردد و در نهایت به غذای ماهیان و انسان‌ها تبدیل می‌شود و بهم خوردن چرخه طبیعی اکوسیستم را به‌دنبال دارد.

جایگاه مد پایدار در ایران

خلیلی‌فرد ادامه داد: زمانی که بشر متوجه افزایش سرعت رشد مصرف و پیشی‌گرفتن آن از تجدیدپذیری منابع شد، موضوع پایداری در صنعت شکل گرفت. پایداری در تولید یعنی اقدام جدی برای زنده نگه‌داشتن زمین و در نتیجه بقای انسان. به این ترتیب، مد پایدار به معنای تولید و استفاده از پوشاک با کمترین تاثیر منفی بر محیط‌زیست است. یکی از اصلی‌ترین رویکردهای این مد، ضدیت با مصرف‌گرایی است همچنین توجه به حقوق نیروی کار، حفظ سلامتی افراد و محیط‌زیست و حیات‌وحش از اولویت‌های مد پایدار است.

خلیلی‌فرد ضمن اشاره به اینکه پس از تمام این اتفاقات در حال‌حاضر مد پایدار در دنیا طرفداران زیادی دارد و حتی سلبریتی‌ها نیز در مراسم‌های بین‌المللی همچون اسکار و کن لباس‌هایی با روش‌های تولیدی مد پایدار به تن می‌کنند، گفت: موضوع پایداری مد در ایران بسیار نوپاست و هنوز از سوی تولیدکنندگان پوشاک در کشور و عموم مردم پذیرفته نشده است. برای بازیافت پارچه و پلاستیک و بکارگیری مجدد آن برای تولید پوشاک ابتدا باید به فناوری آن دسترسی داشته باشیم که متاسفانه در ایران چنین فناوری وجود ندارد. از سوی دیگر در کشور ما تصور مردم در مواجهه با کلمه بازیافت، کمی کدر است در حالی‌که در کشورهای دیگر، پذیرش تفکر استفاده از لباس‌های بازیافتی از طریق رسانه‌ها و سلبریتی‌ها انجام می‌شود.

خلیلی‌فرد درباره اینکه تولید پوشاک سازگار با محیط‌زیست در کشور ما هنوز رونق زیادی پیدا نکرده است تک‌تک ما به‌عنوان مصرف‌کنندگان پوشاک چه کارهایی می‌توانیم انجام دهیم توضیح می‌دهد: خرید نکردن بهترین گزینه است. یکی از راهکارهایی که مد پایدار ارائه می‌دهد، کم، ولی با کیفیت خریدن و به بهترین شکل استفاده کردن از پوشاک است. «کمد کپسولی» نیز یکی دیگر از راهکارهایی است که مد پایدار ارائه می‌دهد. کمد کپسولی، یعنی لباس‌هایی با مدهای طولانی بخریم که بیشترین کاربرد را دارند. یکی دیگر از راهکارهای مد پایدار، بازیافت و ایجاد تغییرات جزیی در لباس‌هایی است که دیگر نمی‌خواهیم از آنها استفاده کنیم.

سخن پایانی

با توجه به موارد یادشده، صنعت مد و پوشاک، دومین صنعت آلوده‌کننده محیط‌زیست است. بیش از ۸ هزار ماده شیمیایی مضر در این صنعت کاربرد دارند که مقصد نهایی تمام آنها جایی نیست جز خاک، آب‌های زیرزمینی و جاری. حدود ۱۰ درصد گازهای گلخانه‌ای در دنیا نیز توسط صنعت پوشاک تولید می‌شود. به‌گفته کارشناسان، یکی از دیگر از راهکارهای همزیستی با محیط‌زیست از طریق پوشاک، تجارت اشتراک‌گذاری است. از طریق این تجارت می‌توان لباس‌هایی را که فقط یک‌بار استفاده شده‌اند مانند لباس‌های مجلسی به بقیه افراد کرایه داد. همچنین تجارت «دست دوم» در حال‌ حاضر در دنیا وجود دارد و بسیاری از افراد آن را دنبال می‌کنند، اما چون در کشور ما این مفهوم با عبارت عزت‌نفس پیوند می‌خورد، مورد استقبال قرار نمی‌گیرد. باید به این موضوع فکر کنیم که با استفاده از این گونه‌های تجاری از یک‌ سو پولمان ذخیره می‌شود و از سوی دیگر، زباله جدیدی برای زمین نمی‌خریم. در این صورت، خوشبینانه‌تر به این گونه‌های تجاری نگاه می‌کنیم.