زهره محسنی شاد - گروه بانک و بیمه: اولین شرط برای جذابیت در هر نوع سرمایه‌گذاری، بازده و سود حاصل از آن است. به عبارت دیگر صاحب سرمایه بازاری را برای حضور انتخاب می‌کند که سود و منفعت بیشتری در قبال کمترین ریسک بپذیرد.
این در حالی است که اگر میزان سود از بازده چشمگیرتر باشد سرمایه‌گذار حتی میزان ریسک به مراتب بیشتر را هم می‌پذیرد. این قاعده در همه بازارها ازجمله بازار پول هم حاکم است به عبارت دیگر بانک‌ها برای سپرده‌گذارها زمانی جذاب خواهند بود که سود مناسبی عایدشان کنند. در ایران شرایط کمی دشوارتر است به عبارت دیگر اگرچه نرخ سود در سیستم بانکی ما بیشتر از میانگین جهانی و ۲ رقمی است اما باز هم به گردپای نرخ تورم نمی‌رسد این بدان معناست که سپرده‌گذار بانک‌های ایرانی هر روز با کسر ارزش سپرده خود، بخشی از دارایی‌اش را عملا از دست می‌دهد. این روندی است که در چند دهه اخیر عموما بر فضای اقتصادی کشور حاکم بوده است. کارشناسان برای بهبود این وضعیت و افزایش جذب سپرده‌گذاری در بانک‌ها و به‌تبع آن افزایش قدرت اعتباردهی سیستم بانکی براین باور هستند که نرخ سود سپرده‌های بانکی باید همگام با نرخ تورم حرکت کند.
رابطه مستقیم نرخ سود و میزان سپرده‌ها
عبدالرضا امیرتاش یکی از کارشناسان اقتصادی در این‌باره با بیان اینکه نرخ سود بانکی باید متناسب با تورم تعیین شود چون اگر در غیر این صورت باشد این امر موجب کاهش سپرده‌گذاری در بانک‌ها می‌شود گفت: صاحبان سرمایه به‌دنبال سود هستند و سرمایه‌هایشان را به جایی می‌برند که بازدهی لازم را برایشان داشته باشد و بتوانند تورم را خنثی و ارزش پولشان را حفظ کنند.
وی با تاکید براین موضوع که رابطه مستقیمی بین نرخ سود بانکی و جذب سپرده‌ها وجود دارد تاکید کرد: وقتی نرخ سود بانکی پایین تعیین شود این امر موجب می‌شود که صاحبان پول به‌دنبال جایی برای سرمایه‌گذاری باشند که سود بیشتری را عایدشان می‌کند و بنابراین سپرده‌ها از بانک‌ها خارج و به سمت بازارهای غیرمولد حرکت می‌کنند، اتفاقی که طی سال‌های گذشته شاهد آن بودیم. وی با بیان اینکه نرخ سود بانک‌ها اگر متناسب با نرخ تورم حرکت کند این امر می‌تواند شرایط مطلوبی را برای جذب سپرده‌ها به همراه بیاورد به‌طوری‌که در برخی از سال‌ها شاهد این موضوع نیز بوده‌ایم، تصریح کرد: این امر باعث می‌شود که سپرده‌گذاران بانک را اولین مکان برای سرمایه‌گذاری انتخاب کنند.
آمارها چه می‌گوید؟
البته آمارهای بانک مرکزی در سال‌های گذشته نیز شاهدی بر همین مدعاست. به‌عنوان نمونه براساس آمارهای بانک مرکزی، در سال‌های ۱۳۸۶-۱۳۸۵ به‌دلیل نزدیک بودن نرخ سود سپرده‌ها به نرخ تورم، بانک‌ها توانستند در این سال‌ها در جذب منابع به خوبی عمل کنند؛ به‌طوری‌که طی این سال‌ها بانک‌ها رشد ۳۰درصدی سپرده‌ها را تجربه کردند. طبق آمارهای بانک مرکزی، نرخ تورم در این سال‌ها به‌ترتیب ۱۱/۹ و ۱۸/۴درصد و نرخ سود بانکی بین ۷ تا ۱۶درصد بوده است. اما براساس آمارها، در سال ۱۳۸۷ بانک‌ها شاهد کاهش سپرده‌گیری در بانک‌ها نسبت به سال قبل از آن بوده‌اند، البته این افت سپرده‌گذاری در بانک‌ها در شرایطی رخ داده است که نرخ سود بانکی طبق مصوبه بانک مرکزی افزایش یافته و بین ۹ تا ۱۹درصد تعیین شده بود. کارشناسان دلیل کاهش سپرده‌گذاری در این سال را فاصله تقریبا زیاد بین نرخ سود سپرده‌ها و تورم در این سال می‌دانند و معتقدند که این عامل مهم‌ترین دلیل کم شدن گرایش مردم به سپرده‌گذاری در بانک‌ها بوده است به‌طوری‌که در این سال مدت زمان ماندگاری پول در بانک هم کم شده است. نرخ تورم در این سال از ۱۸/۴درصد به ۲۵/۴درصد رسید و این درحالی بود که نرخ سود بانکی بین ۹ تا ۱۹درصد بود.
در سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹ نیز طبق آمارهای بانک مرکزی، ما شاهد رشد ۲۷ و ۳۲ درصدی سپرده‌گذاری در بانک‌ها بوده‌ایم، به‌طوری‌که میزان سپرده‌ها در بانک‌ها در سال ۱۳۸۸، به ۲۱۳هزار و ۱۶۲میلیارد تومان و در سال ۱۳۸۹، به ۲۸۲هزار و ۳۱۸میلیارد تومان رسید. البته این رشد سپرده‌گذاری در حالی در این سال‌ها محقق شده است که دولت در آن زمان نرخ سود سپرده‌ها را در بانک‌ها کاهش داده بود. کارشناسان براین باورند که کاهش نرخ تورم در این سال از مهم‌ترین دلایل این امر بوده است چون نرخ سود بانکی در این حالت برای مردم جذاب بوده و این امر تمایل به سپرده‌گذاری را در بانک افزایش داده است. اما در سال ۱۳۹۰ به دلایل مختلفی نرخ تورم افزایش یافت و در کنار کاهش دستوری نرخ سود بانکی بار دیگر ما شاهد کاهش سپرده‌گذاری در بانک‌ها شدیم.
اما در سال ۱۳۹۱ این روند حرکت معکوس به خود گرفت و روند نسبتا خوبی را از بابت جذب سپرده‌های بانکی با وجود نرخ تورم بالای ۳۰درصد شاهد بودیم که این امر در سال ۱۳۹۲ شرایط بسیار بهتری داشت. به‌طوری‌که با وجود تورم نزدیک به ۴۰ درصدی، بانک‌ها شاهد رشد ۳۰درصدی سپرده‌ها بودند. بانک‌ها طی این سال خارج از سیاست‌های دستوری بانک مرکزی اقدام به بالا بردن نرخ سود سپرده‌ها کردند و این امر موجب شد در این سال نزدیک به ۵۷۴هزار و ۸۱۵میلیارد تومان سپرده جذب شود. درخصوص اتفاقی که در سال ۱۳۹۲ درباره نرخ سود سپرده‌های بانکی افتاد و باعث شد نقدینگی‌های بسیاری به سمت بانک‌ها حرکت کند، برخی از کارشناسان معتقدند؛ تعیین نرخ سود براساس عرضه و تقاضا بسیار می‌تواند مفیدتر از تعیین دستوری نرخ سود بانکی باشد.
تعیین غیر دستوری نرخ سود
ابراهیم شیخ‌زاده یکی از کارشناسان اقتصادی نیز دراین‌باره با بیان اینکه نرخ سود اگر براساس عرضه و تقاضا تعیین شود و بازار تعیین‌کننده این نرخ باشد بسیار می‌تواند اثرات مثبتی به همراه داشته باشد گفت: مکانیزم باید به گونه‌ای باشد که بانک‌ها بتوانند با استقلال بیشتری فعالیت کنند و نرخ سود بانکی به شکل دستوری تعیین نشود. به گفته وی، در این شرایط می‌توان امیدوار بود نرخ سود براساس عرضه و تقاضا تعیین شود و متناسب با نرخ تورم حرکت کند. به گفته شیخ‌زاده، البته اگر ما به‌دنبال این هستیم که نرخ سود بانکی را کاهش دهیم ابتدا باید شرایطی را ایجاد کنیم که نرخ تورم ابتدا کاهش یابد و به‌تبع آن نرخ سود بانکی تعدیل شود.