زهرا طهرانی - گروه تجارت: بخشی از صادرات متعلق به خدمات است، خدماتی که عمده‌ترین و مهمترین بخش آن را فنی مهندسی‌ها شامل می‌شوند و مسئولان و کارشناسان تجاری درحالی بر ظرفیت‌های صادراتی خدمات فنی مهندسی به عنوان صادرات با ارزش افزوده بالا تاکید می‌کنند که وجود برخی مشکلات و نبود حمایت‌های لازم موجب شده این بخش، همراستا با توان اصلی خود حرکت نکند.
به اعتقاد کارشناسان و فعالان این امر ایران توان صادرات سالانه حدود ۲۵ میلیارد دلار خدمات فنی مهندسی را دارد که در صورت فراهم شدن شرایط مناسب در کمتر از ۵ سال محقق می‌شود. تحریم‌ها یکی از مهمترین مولفه‌هایی بود که باعث تضعیف صدور خدمات فنی مهندسی به دنیا شد که البته تا حدودی این وضعیت رو به بهبود است چراکه روابط سیاسی کشورها حرف اول را در رشد و پویایی صادرات خدمات فنی مهندسی می‌زند و این درحالی است که حال و هوای ارتباط ایران و دنیا بهتر از قبل شده است.
۲ فاکتور مهم در توسعه
رییس انجمن صادرکنندگان خدمات فنی مهندسی با بیان اینکه ایران ظرفیت صادرات سالانه ۲۵ میلیارد دلار را دارد، اظهار کرد: به دلیل برخی مشکلات و نبود حمایت لازم و مناسب از این بخش، هنوز نتوانسته‌ایم به جایگاه واقعی در این بخش دست‌یابیم. محمدرضا انصاری در گفت‌وگو با صمت با اشاره به دو فاکتور مهم در رونق و توسعه صادرات خدمات فنی مهندسی تصریح کرد: جایزه صادراتی یکی از این موارد است که می‌تواند بنیه لازم برای شرکت‌ها ایجاد کند تا قادر به انجام اقدامات در بیرون مرزها باشند. به گفته وی، موضوع دوم کمک به حل مشکل ضمانتنامه‌های بانکی است چون درحال‌حاضر ضمانتنامه‌های بانکی قابل ارائه به کارفرماهای کشورهای خارجی نیست. این درحالی است که دولت می‌تواند در رابطه با دولت کشور مقابل مسئله را با ارائه تضمین حل کند. رییس انجمن صادرکنندگان خدمات فنی مهندسی افزود: این اقدام دولت می‌تواند تاثیر بسیاری داشته باشد برای اینکه مهمترین مانع صدور خدمات فنی مهندسی ضمانتنامه است که در مناقصه و انعقاد قراردادها امکان ارائه آنها وجود ندارد. انصاری تصریح کرد: بانک‌های ایرانی می‌توانند ضمانتنامه صادر کنند و دولت در مقابل سایر کشورها ضمانتنامه‌های بانک‌های ایرانی را پشتیبانی کند که نه هزینه‌ای و نه ریسکی برای دولت دارد. وی با تاکید بر نداشتن ریسک برای دولت گفت: از آنجاکه حدود ۶۵۰ ضمانتنامه صادر شده برای شرکت‌های ایرانی صادرکننده از ۲۰ سال پیش تاکنون ریسک صفر داشته است و ایرانی‌ها بسیار خوب عمل کرده‌اند؛ دولت می‌تواند از نبود ریسک مطمئن باشد. تا آنجا که حتی شرکت‌های ایرانی رکورد بالایی در ریسک پایین ضمانتنامه‌ها از آن خود کرده‌اند.
رییس انجمن صادرکنندگان خدمات فنی مهندسی ادامه داد: این کار برای دولت هزینه‌ای هم ندارد چون تعهد قرارداد از طرف دولت با دولت هدف انجام می‌شود و هزینه‌ای نخواهد داشت. به گفته وی، برنامه سال گذشته در صدور خدمات فنی مهندسی بیشتر بر عراق متمرکز بود. این درحالی است که همین مسئله ضمانتنامه و حمایت نکردن دولت باعث شد بسیاری از کشورهای هدف را از دست بدهیم. این در حالی است که ایران در ۵۵ کشور حضور داشت که ادامه بسیاری از این پروژه‌ها متوقف شده است. انصاری با بیان اینکه اگر مشکلات یاد شده حل شود، گستره وسیعی در دنیا را تصاحب می‌کنیم، اظهار کرد: ایران درحال‌حاضر هم در هر ۵ قاره جهان حضور دارد اما در چند سال اخیر به دلیل تحریم‌ها در کشورهای همسایه حضور بیشتری داشته است. وی با بیان اینکه صادرات خدمات فنی مهندسی ماندگاری بالایی را در بازارهای هدف به همراه دارد، تصریح کرد: نمی‌توان و نباید صادرات خدمات فنی مهندسی را با حجم صادرات کلی سنجید بلکه باید آن را با کیفیت و اثربخشی در توسعه فناوری و ارتباط با دنیا شناخت، چراکه می‌تواند اثر مناسب بر قوام روابط سیاسی ایران با دنیا داشته باشد. رییس انجمن صادرکنندگان خدمات فنی مهندسی، صادرات خدمات فنی مهندسی را محل رقابت روسای جمهور در دنیا دانست و گفت: از امریکا تا ژاپن همه کشورهای دنیا اجرای پروژه‌های صدور خدمات فنی مهندسی را رقابتی در سطح روسای جمهوری می‌دانند.
به گفته انصاری صادرات خدماتی فنی مهندسی در سال ۹۰ حدود ۴ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار، در سال ۹۱ بیش از ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار، در سال ۹۲ با کاهش بسیار حدود ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار و در ۹ ماه امسال ۸۰۰ میلیون دلار ثبت شده است.
حال صادرات فنی مهندسی خوب نیست
رییس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران معتقد است: در صادرات خدمات فنی مهندسی چندان موفق نیستیم چون شرایط سیاسی با کشورهای مختلف، متفاوت است، در نتیجه فعالیت‌ها در این بخش در کشورهای مختلف دچار ضعف است. اسدالله عسگراولادی به خبرنگار صمت گفت: برخی کشورها که با ما دوست هستند خدمات در اختیار ما می‌گذارند اما در کشورهای مهم متاسفانه نه‌تنها جایگاه روبه پیشرفت و جلویی نداریم، بلکه متوقف هم هستیم. به گفته وی، در کشورهای همسایه مانند عراق، سوریه و... فعالیت‌هایی داریم، اما به سمت اروپا که می‌رویم تمایل چندانی در این بخش دریافت نمی‌شود. همچنین در برخی کشورهای امریکای جنوبی مانند اوکراین، بلاروس، آذربایجان و... هم برخی خدمات فنی مهندسی ما را می‌پذیرند اما هنوز هم دچار ضعف هستیم. عسگراولادی با اشاره به اینکه دولت هم آن‌طور که قبلا کمک می‌کرد نمی‌تواند از این بخش حمایت کند، تصریح کرد: هدف از صدور خدمات فنی مهندسی تا حدودی افزایش اشتغال در خارج از کشور برای مهندسان و نیروی انسانی ایرانی بود که تاکنون محقق نشد. درواقع باید منفعت این فعالیت و هدف به ایران بازگردد که هنوز به‌طور کامل این اتفاق انجام نشده است.
رییس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران با تاکید براینکه باید ساختار خدمات فنی مهندسی را تغییر بدهیم، گفت: در شرایط فعلی وضعیت خوبی در این بخش نداریم که باید اصلاح شود. معتقد بودیم امسال صادرات خدمات فنی مهندسی باید به ۱۰ میلیارد دلار برسد اما به حدود ۵ میلیارد دلار رسید. عسگراولادی ادامه داد: در کمیسیون‌های مشترکی که با کشورهای دیگر برگزار می‌کنیم بر توان و ظرفیت ایران در این بخش تاکید شده و این درحالی است که این بخش هم باید به پروتکل‌ها اضافه شود.
لزوم حمایت‌های سیاسی و مالی
در همین حال رییس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی تهران با تاکید براینکه باید حمایت‌های بیشتری از صادرکنندگان خدمات فنی مهندسی کشور شود، اظهار کرد: فعالان خدمات فنی مهندسی نیاز دارند در کشورهایی که حضور می‌یابند دولت پشتیبانی‌های لازم در بخش سیاسی و مالی از آنها داشته باشد. بهرامی ارض اقدس در گفت‌وگو با صمت گفت: یکی از مسائل مهم در این زمینه، ضمانتنامه‌هاست که به صادرکننده اعتبار می‌دهد بنابراین صندوق ضمانت صادرات و بانک توسعه صادرات باید تلاش و حمایت بیشتری داشته باشند. وی با بیان اینکه شرایط مساعدی در بخش صدور خدمات فنی مهندسی نداریم، تصریح کرد: صادرکنندگان کالا و خدمات ایران رقیبان سرسختی دارند که نه تنها از لحاظ دانش فنی و فناوری بلکه فضای سیاسی و حمایت‌هایی که در آن کشورها وجود دارد، شرایط نامساوی برای آنها به‌وجود آورده است. به اعتقاد بهرامی ارض اقدس، دولت باید هم به لحاظ سیاسی و هم تامین مالی در قالب ضمانتنامه‌ها و تسهیل در نقل و انتقال پول از صادرکنندگان این بخش مهم که دارای ارزش‌افزوده بالایی هم است، حمایت کند تا بتوان شاهد رونق و توسعه روزافزون صدور خدمات این بخش بود.
صادرات دنیا به سمت خدمات می‌رود
مشاور انجمن صادرکنندگان خدمات فنی مهندسی ایران نیز با بیان اینکه صادرات در دنیا به سمت خدمات پیش می‌رود، گفت: توسعه صنعتی کشور را در مقابل تحریم‌ها بیمه می‌کند. مرتضی ابوطالبی اظهار کرد: میزان صادرات در این زمینه ۱۷ درصد دریافت‌های مالی کشورهای توسعه‌یافته را تشکیل می‌دهد و این آمار مربوط به سال ۲۰۱۲م است. وی با بیان اینکه در سال‌های آینده سرمایه‌گذاری در بخش انرژی تغییر چندانی پیدا نمی‌کند، تصریح کرد: با این وجود بخش صدور محصولات صنعتی کاهش می‌یابد.