پیش‌نویس اصلاح برخی قوانین و مقررات مالیاتی، توجه زیادی را در روزهای اخیر به‌خود جلب کرده است.
از مالیات بر سود سپرده‌های بانکی گرفته تا حذف معافیت‌های مالیاتی مناطق آزاد. از طرف دیگر، هرچه به آذر و زمان تقدیم لایحه بودجه به مجلس نزدیک‌تر می‌شویم، پیش‌بینی‌ها از منابع درآمدی دولت در سال آینده نیز بیشتر می‌شود.
با ایجاد اصلاحات ساختاری در بودجه، انتظار می‌رود منابع درآمدی دولت گستردگی بیشتری پیدا کنند و اتکای کمتری به اندک منابع حاصل از فروش دشوار نفت در شرایط تحریمی داشته باشند. این عوامل در کنار یکدیگر موجب شدند نگاه‌ها به سمت درآمدهای مالیاتی جلب شود. به همین منظور، اندیشکده سیاست‌گذاری اقتصادی دانشگاه تهران، در نشستی راهکارهای جبران کسری بودجه از طریق افزایش درآمدهای مالیاتی را با حضور کارشناسان این حوزه بررسی کرد.
در این نشست، احمد زمانی، معاون پژوهش، برنامه‌ریزی و امور بین‌الملل سازمان امور مالیاتی، سید محمدهادی سبحانیان، مدیر کل دفتر مطالعات برنامه و بودجه مرکز پژوهش‌های مجلس و محمد وصال، عضو هیات علمی دانشکده مدیریت و اقتصاد شریف، دیدگاه‌های خود را ارائه دادند. محور اصلی این گفت‌وگو، تاکید بر ساماندهی معافیت‌های مالیاتی و معرفی مالیات بر مجموع درآمد برای گسترش منابع مالی دولت از طریق درآمدهای مالیاتی با در نظر گرفتن شرایط فعلی اقتصاد کشور بود.
احمد زمانی: مسئله فقط درآمد نیست
احمد زمانی، معاون پژوهش، برنامه‌ریزی و امور بین‌الملل سازمان امور مالیاتی با تاکید بر اصلاح قوانین و مقررات مالیاتی گفت: این اصلاحات در زمینه مالیات ارزش افزوده و ساماندهی و حداقل کردن معافیت‌ها، قابل پیگیری است. بحث معافیت‌های مالیاتی، نه تنها با هدف افزایش درآمد، بلکه با هدف حل مسائل اجرایی، رفع تبعیض و همچنین تکمیل زنجیره‌های اطلاعاتی، در دستور کار است. وی مهم‌ترین ملاحظه اصلاحات مالیات ارزش افزوده را اثر تورمی آن دانست و ادامه داد: نرخ مالیات ارزش افزوده در ایران در مقایسه با کشوهای دیگر بسیار پایین است که البته شرایط اقتصادی و اجتماعی را در نظر داریم. درباره مالیات ارزش افزوده، موضوع تغییر سهم دولت نیز مطرح است. اگر شهرداری‌ها می‌توانستند منابع درآمدی پایدار برای خود ایجاد کنند، نیازی به کاهش سهم دولت از درآمد مالیات ارزش افزوده نبود.
زمانی ادامه داد: مهم‌ترین اصلاح مالیاتی در میان‌مدت، بحث مالیات بر مجموع درآمد است که پایه جدیدی نیست و به‌معنای نظام کارآمدتری برای مالیات بر درآمد اشخاص در نظر گرفته می‌شود. نمونه‌ای از مالیات بر درآمد اشخاص، مالیات بر مشاغل است. معافیت‌های آشکار و پنهانی در مالیات بر مشاغل داریم که زیر پوشش معافیت یا فعالیت‌های غیراقتصادی، فعالیت اقتصادی انجام می‌شود. مشاغل زیادی در بخش لوکس جامعه هستند و درآمد قابل‌توجهی دارند، اینها باید بار مالیاتی را تحمل کنند.
زمانی درباره مالیات بر مجموع درآمد توضیح داد: باید اطلاع‌رسانی شود که مالیات بر مجموع درآمد، یک پایه مالیاتی جدید یا یک فشار مالیاتی مضاعف نیست بلکه برای افرادی است که از معافیت‌های متعدد استفاده می‌کنند یا برای افرادی است که اصلا زیر چتر مالیاتی قرار ندارند. وقتی قرار است جمع درآمد را در نظر بگیریم، یعنی همه درآمدهای شخص، مشمول مالیات خواهد شد؛ مگر اینکه قانون گفته باشد دارای عدم شمول یا معافیت است. زمانی درباره سود سپرده بانکی توضیح داد: سود سپرده، یکی از انواع درآمد است. در مالیات بر سود سپرده، دقت داریم که سطحی از سود سپرده را معاف کنیم. بحث مهم‌تر این است که از سود اسمی مالیات بگیریم یا سود حقیقی. وقتی اقتصاد در شرایط تورمی است، باید این موارد را در نظر بگیریم و به شرایط پولی و مالی دولت توجه کنیم. به‌طور مثال وقتی سود سپرده در کشور منفی است، مالیات بر آن، چه اقتضائاتی دارد. مالیات با همه بخش‌های اقتصاد در هم تنیده است. ما محدودیت منابع، تورم و سرکوب مالی داریم. حتی اگر در شرایط فعلی امکان اجرای قانونی مانند مالیات بر سود سپرده وجود نداشته باشد، باید ساختار آن وجود داشته باشد.
محمدهادی سبحانیان: نمی‌دانیم چه میزان معافیت مالیاتی داریم
در ادامه این نشست، سید محمدهادی سبحانیان، مدیر کل دفتر مطالعات برنامه و بودجه مرکز پژوهش‌های مجلس با اشاره به خروج امریکا از برجام و کاهش شدید درآمدهای نفتی، پیش‌بینی کسری بودجه دولت را در امسال حدود ۱۵۰ هزار میلیارد تومان اعلام کرد و محورهای اصلاحی برای جبران این کسری را مدیریت هزینه‌های دولت و ایجاد منابع جدید درآمدی برای دولت دانست. سبحانیان معافیت‌های مالیاتی گسترده را از مسائل نظام مالیاتی کشور دانست و ادامه داد: هیچ دید روشنی وجود ندارد که چه اقلامی، چه فعالیت‌هایی و چه مناطقی در کشور معاف از مالیات هستند. ما در بودجه سال گذشته، پیشنهاد دادیم که در پیوستی تمامی اقلام معاف، احصا شود و برآوردی داشته باشیم که هر کدام از آنها، چه مقدار از منابع را از دسترس دولت خارج می‌کند. این تصویر کمک می‌کند بدانیم چگونه می‌توانیم این معافیت‌ها را ساماندهی کنیم، اما دولت مخالفت کرد. وی درباره معافیت‌های مالیاتی گفت: از جمله معافیت‌های گسترده مالیاتی، سود سپرده‌های بانکی است. معافیت مالیاتی هنرمندان از دیگر موارد است. چرا کسی که کنسرت برگزار می‌کند یا فردی که برای بازی در یک نقش، درآمد میلیاردی دارد، از مالیات معاف است؟ بحث دیگر انتشارات است. برخی از آنها مانند انتشارات فرهنگی و درسی، باید حمایت شوند، اما برخی از انتشاراتی‌ها که به‌طور مثال در حوزه کنکور، فعالیت تجاری می‌کنند، چرا باید معاف باشند؟ درباره مناطق آزاد نیز گزارش‌های متعددی نشان می‌دهند معافیت‌های مالیاتی، اثربخشی نداشته و محل فرار مالیاتی و فساد شده است. سبحانیان مسئله دیگر نظام مالیاتی را ساماندهی نشدن حساب‌های بانکی باوجود تکالیف قانونی دانست و ادامه داد: می‌توان به نام یک کودک، حساب بانکی با گردش میلیاردی باز کرد و مؤدی سازمان امور مالیاتی هم نبود؛ مشابه اتفاقی که برای سلطان سکه افتاد. این فرد حجم عظیمی از مبادلاتش را با حساب‌هایی که با نام خودش نبود انجام می‌داد. از طرف دیگر، می‌توان دستگاه کارتخوان را به نام یک نفر گرفت و به حساب فرد دیگری متصل کرد یا برای یک واحد شغلی، چندین دستگاه کارتخوان گرفت یا در مناطق آزاد، دستگاه کارتخوان گرفت و در سرزمین اصلی استفاده کرد و هیچ ساماندهی در این زمینه وجود ندارد.
محمد وصال: سامانه رفاه به سامانه مالیاتی متصل شود
محمد وصال، عضو هیات علمی دانشکده مدیریت و اقتصاد شریف نیز با تاکید بر معافیت‌های مالیاتی، نمونه‌هایی از موارد قابل اصلاح را مورد بررسی قرار داد. وی در ابتدا درباره مالیات بر مجموع درآمد گفت: درحال‌حاضر این نوع مالیات را نداریم و انواعی از مالیات مانند مالیات بر حقوق و مالیات بر مشاغل را می‌توان ذیل آن اضافه کرد. همه پایه‌هایی که با عنوان درآمد شخصی مطرح می‌شوند، باید یکجا دیده شوند و تخفیفات بین‌پایه‌ای و با توجه به وضعیت خانوار در نظر گرفته شود.
وی درباره حذف معافیت‌های مالیاتی توضیح داد: بحث معافیت‌ها خیلی جدی است؛ به‌عنوان مثال معافیت مالیاتی مناطق آزاد، منطقی ندارد و این مناطق را به محلی برای فرار مالیاتی تبدیل کرده است. به‌طور مثال ما مالیات بر حقوق بازنشستگی نداریم. افرادی را داریم که با درآمدهای دیگر، درآمد دوران بازنشستگی خود را تکمیل می‌کنند چرا نباید مالیات پرداخت کنند؟ نظام بازنشستگی ما برخی افراد ۵۰ ساله را که در اوج کار خود هستند بازنشسته می‌کند، معافیت مالیاتی این افراد، منطقی ندارد و البته، ساماندهی این معافیت‌ها در تضاد با حمایت از افراد با درآمد پایین نیست. برای هدف‌گیری موارد حمایتی لازم است سامانه رفاه، به سامانه مالیاتی متصل شود.
وی سود سپرده بانکی و سهام را نوع دیگری از درآمد دانست و ادامه داد: بانک مرکزی این را رد می‌کند، اما آیا سود سپرده، درآمد است یا خیر؟ من مقداری پول دارم، می‌توانم این را در بانک بگذارم یا در بنگاه سرمایه‌گذاری کنم. اگر در بنگاه بگذارم باید مالیات بدهم، اما اگر در بانک بگذارم این‌طور نیست. همچنین در بحث سهام، تخفیف‌های متعددی بر عملکرد شرکت‌های بورسی داریم که لزومی ندارد وجود داشته باشند.