همه‌جا صحبت از فضای امیدبخشی است که تیم مذاکره‌کننده ایران با گروه ۱+۵ ایجاد کرده‌اند. مذاکراتی که درپی آن به‌تدریج شاهد تغییراتی در بخش‌های اقتصاد کشور هستیم و یکی از این تاثیرات مثبت، افزایش صادرات به اروپا در سه ماه نخست امسال اعلام شده است. صادراتی که قبلا از طریق کشورهای واسط مانند امارات متحده عربی انجام می‌شد اما حالا با گرایش مثبت اروپایی‌ها به مراودات با ایران، به‌طور مستقیم انجام می‌شود.
این افزایش صادرات به قاره سبز در حالی ثبت شده که در ۳ ماه نخست امسال کمی از صادرات ایران به کشورهای همسایه مانند عراق و افغانستان کاسته شده است. ارزیابی محسن بهرامی ارض اقدس، رئیس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی ایران را در گفت‌وگو با «صمت» درخصوص این موارد می‌خوانید.
آمار سه ماه گمرک حاکی از رشد صادرات به اروپاست، چه تغییری در تجارت کشور صورت گرفته؟ ترکیب شرکای تجاری تغییر کرده است؟
خیر، تغییر عمده‌ای در شرکای ایران رخ نداده است. رشد صادرات به اروپا در این مدت متاثر از فضای امیدبخش تیم مذاکره‌کننده ایران با گروه ۱+۵ است که در همین راستا صدور قطعنامه‌های جدید علیه ایران از ۶ماه گذشته لغو شده است. ضمن اینکه بخشی از تحریم‌ها مانند تحریم کشتیرانی و تحریم‌های بانکی و لغو شده‌اند. تمام این عوامل باعث شد که برخی شرکت‌های اروپایی که نسبت به آمریکا مستقل‌تر عمل می‌کنند گرایش بیشتری به روابط با ایران داشته باشند و به‌نوعی ترسی از رابطه با ایران ندارند.
در گذشته تجارت با اروپا چگونه بود؟
قبل از این مباحث، امارات متحده عربی به‌عنوان کشوری واسط میان ایران و کشورهای اروپایی فعالیت داشت. درواقع کالاها به امارات می‌رفت و از آنجا هم با تغییر در اسناد و مراحل لازم، re-export صورت می‌گرفت. اما در حال حاضر بخشی از کالاها به‌طور مستقیم به قاره سبز وارد یا صادر می‌شود. اینها در حالی است که امارات عمده شریک تجاری ما بوده و هست که تراز تجاری مثبتی هم با این کشور داریم.
چرا صادرات به عراق و افغانستان کاهش داشته است؟
کاهش صادرات به این کشورها به‌دلیل اوضاع نابسامان و ناآرامی‌هایی است که وجود دارد. مرز ایران و عراق به‌دلیل مسائل داعش بسته است و فقط مرز شلمچه باز است که آخرین گزارش حاکی از صف طولانی کامیون‌ها برای ورود به عراق است. افغانستان هم به‌دلیل مسائل انتخاباتی کنترل شده که حجم تجارت را کاهش داده است.
به نظر شما هدفگذاری ۷۰میلیارد دلاری صادرات تا پایان سال محقق می‌شود؟
بعید است. اولین پارامتر موثر در صادرات غیرنفتی نرخ ارز است که متاسفانه در کشور ما درست مدیریت نشده است. براساس برنامه چهارم توسعه دولت مکلف شد تا نرخ ارز را متناسب با تورم داخلی و خارجی تعدیل کند و این قانون به دلیل اهمیت بالا در برنامه پنجم توسعه نیز تمدید شد اما در سال‌های گذشته شاهد عملی شدن چنین تکلیفی نبودیم. سال۹۱ تورم ۴۵درصدی در داخل داشتیم و تورم جهانی هم صفر یا یک بود، اما نرخ ارز با این دو شاخص متعادل نبود. به همین دلیل مادامی‌که نرخ تورم در داخل دو رقمی باشد و نرخ ارز هم تناسبی با آن نداشته باشد، صادرات غیرنفتی رشدی نخواهد داشت و زمینه رقابت با جهان سلب خواهد شد.
یعنی معتقدید نرخ ارز افزایش یابد؟
به نظر من نرخ ارز باید متناسب با تورم داخلی و خارجی باشد تا صادرکننده با اطمینان خاطر فعالیت کند و بتواند ارز وارد کشور کند. به‌عنوان نمونه در سال۹۳ که قرار است تورم را تا ۲۵درصد کنترل کنند، اگر قرار باشد نرخ ارز را هم ۱۰درصد افزایش دهند، درآمد تاجر با ۱۵درصد کسری مواجه می‌شود که در صادرات غیرنفتی کشور تاثیرگذار خواهد بود. شاید در صادرات نفتی و فرآورده‌های آن مشکلی نداشته باشیم اما محصولاتی مانند فرش، پسته، زعفران، خاویار و... برای خروج از کشور و حضور در بازارهای هدف با مشکل مواجه می‌شوند.
از دیدگاه شما مشکلات و دغدغه‌های پیش‌روی تجارت کشور چیست؟
فارغ از تحریم‌ها و تنش‌های بین‌المللی که البته مهم‌ترین عامل در رشد یا افت تجارت است، موانع داخلی هم در این امر موثر است. ایران برای واردات تربیت شده است و تمام سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با تجارت واردات محور هستند، درحالی‌که استراتژی کشور توسعه صادرات غیرنفتی است. مشکل بعدی نقدینگی موردنیاز بنگاه‌های صادراتی است که دولت باید حمایت جدی از این موضوع داشته باشد و قدرت وام‌دهی و سرمایه بانک‌ها را هم افزایش دهد. ضمن اینکه هفته آخر مردادماه امسال همایشی با محوریت کمیسیون تجارت اتاق ایران برگزار خواهد شد تا به بررسی مشکلات و موانع پیش‌روی صادرات با حضور مسئولان دولتی و نمایندگان بخش خصوصی بپردازیم.