شکوفه حبیب‌زاده- گروه صنعت: دستیابی به رشد اقتصادی از طریق ارتقای بهره‌وری از مهم‌ترین اهداف اقتصادی کشورها به شمار می‌رود. ارتقای بهره‌وری با استفاده بهینه از عوامل تولید حاصل شده و در رسیدن به رشد اقتصادی مستمر و توسعه پایدار نقش مهمی را ایفا می‌کند.
بررسی عملکرد کشورهایی که در چند دهه اخیر از رشد اقتصادی قابل توجهی بهره‌مند شده‌اند، بیانگر این واقعیت است که بخش عمده‌ای از رشد اقتصادی بیشتر این کشورها از طریق بهره‌وری حاصل شده است. رشد تولید ناخالص داخلی در سطح ملی یا ارزش افزوده در هریک از بخش‌های اقتصادی از طریق دو منبع، یکی افزایش نهاده‌ها (نیروی کار و سرمایه) و دیگری بهبود ساختارها (ماشین‌آلات تولید و تجهیزات نیرو، بهبود نیروی انسانی و مدیریت) حاصل می‌شود. به‌دلیل رقابت فشرده‌ای که در سطح جهان برای کسب سهم بیشتری از تجارت جهانی وجود دارد، تمامی کشورها به‌ویژه کشورهای توسعه‌یافته و در حال‌گذار تلاش می‌کنند تا رشد تولید ناخالص داخلی یا ارزش افزوده بخش‌ها را حتی‌الامکان از طریق بهبود ساختارها تامین کنند. بر این اساس محاسبه رشد بهره‌وری کامل عوامل در کشور و همچنین تعیین سهم آن در رشد اقتصادی برای برنامه‌ریزی‌های آینده از اهمیت زیادی برخوردار است. مصادیق بهره‌وری به‌طور صریح در برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور قرار گرفته است. در این برنامه، رشد اقتصادی ۸درصد منظور و پیش‌بینی شده است که ۳۱/۳درصد آن از طریق ارتقای بهره‌وری تامین شود. بنا بر آخرین آمار موجود که تا پایان سال ۱۳۹۱ و پس از پنجمین جشنواره ملی بهره‌وری ارائه شده به بررسی رشد شاخص‌های بهره‌وری تا پایان این سال پرداخته‌ایم. با توجه به پایان ششمین دوره این جشنواره، آمار سال ۱۳۹۲ نیز تا چند هفته آینده اعلام خواهد شد.
فاصله شاخص بهره‌وری با هدفگذاری در برنامه‌های توسعه‌ای
در بررسی مهم‌ترین شاخص‌های بهره‌وری، ۳ گروه تغییرات میانگین شاخص بهره‌وری نیروی کار، بهره‌وری سرمایه و بهره‌وری کل عوامل در این بخش مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. تغییرات میانگین شاخص بهره‌وری نیروی کار در بخش صنعت از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۱ نشان می‌دهد این بخش با در نظر گرفتن سال ۱۳۸۳ به‌عنوان سال پایه مورد بررسی، با افت‌وخیزهایی مواجه بوده و به ۹۳/۰۴ درصد در سال ۱۳۹۱ رسید. این درحالی است که با نگاهی قیاسی میان اهداف برنامه چهارم و پنجم توسعه در این سال‌ها، همواره میزان بهره‌وری نسبت به هدفگذاری در این برنامه‌ها کمتر بوده است. به نحوی که در سال پایانی مورد بررسی این صنعت با اختلاف ۴۸/۴۶درصدی میان تغییرات بهره‌وری به‌دست آمده در سال ۱۳۹۱ و اهداف برنامه پنجم توسعه مواجه بوده است زیرا بنا به بررسی‌های انجام شده آمار هدفگذاری سال ۱۳۹۱، ۱۴۱/۵ درصد بوده است. تغییرات میانگین شاخص بهره‌وری در بخش صنعت نیز نشان می‌دهد تغییرات این بخش که در سال ۱۳۸۳، ۱۰۰درصد در نظر گرفته شده بود، در سال ۱۳۹۱ به ۹۲/۱۹درصد رسیده و این در حالی است که بنا بر آمارها در هدفگذاری سال ۱۳۹۱، تغییرات ۱۳۴/۴درصدی در نظر گرفته شده بود. همچنین در بررسی تغییرات بخش صنعت در بهره‌وری کل عوامل این بخش، این آمار در سال ۱۳۹۱ به ۱۱۰/۲۲درصد رسیده که در برنامه پنجم توسعه، ۱۳۵/۲درصد هدفگذاری شده بود.
رشد شاخص‌های بهره‌وری در هر صنعت
در بررسی درصد رشد شاخص‌های بهره‌وری در هر صنعت که از سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۱ در نظر گرفته شده، شاخص‌های بهره‌وری کل عوامل محصولات فلزی در سال ۱۳۹۱، به ۱۳۳/۳درصد رسیده که نشان از رشد بهره‌وری در این صنعت دارد.در بررسی محصولات کاغذی نیز رشد شاخص‌های بهره‌وری کل عوامل نسبت به سال ۱۳۹۰ با کاهش روبه‌رو شده و به ۷۸/۷درصد نزول کرده است. بهره‌وری کل عوامل در بخش معادن در سال ۹۱ نیز نشان از رشد این بخش در عرصه بهره‌وری داشته. این رقم در سال ۹۱ به ۹۷/۲درصد افزایش یافته است.همچنین در صنعت تایرسازی، بهره‌وری کل عوامل با نوساناتی در سال‌های مختلف به ۱۱۴/۷درصد رسیده است. صنعت چسب و رنگ نیز با اینکه در سال‌های ۸۹ و ۹۰ با کاهش رشد بهره‌وری مواجه بوده، در سال ۹۱ بهره‌وری خود را افزایش داده و به ۹۵/۷درصد دست یافته است.
کاهش شاخص بهره‌وری در صنایع غذایی
رشد شاخص بهره‌وری کل عوامل در صنعت شوینده نیز همانند صنعت چسب و رنگ با گذشت از یک دوره نزول دوباره روند صعودی به خود گرفته و به ۱۰۴/۳درصد در سال ۱۳۹۱ رسیده است، اما در این میان بهره‌وری در صنایع غذایی کشور نسبت به سال ۱۳۸۶ روند نزولی به خود گرفته و از ۱۲۹/۳درصد در سال ۱۳۸۷ به ۶۹/۵درصد در سال ۱۳۹۱ کاهش یافته است.در صنعت خودروسازی که با نوساناتی در سال ۸۹ و ۹۰ روبه‌رو بوده که تاثیر مستقیم روی بهره‌وری این صنعت داشته، در سال ۱۳۹۰ با افزایش قابل توجه بهره‌وری و رشد بهره‌وری کل تا ۱۰۸/۶درصد روبه‌رو بوده، اما در سال ۱۳۹۱ دوباره افت بهره‌وری داشته و به ۹۸/۶درصد کاهش یافته است.از سویی رشد بهره‌وری کل عوامل در صنعت کاشی و سرامیک از سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۱ با نوسانات اندکی روبه‌رو بوده و در آخرین سال مورد بررسی به ۱۱۷/۷درصد دست یافته است. رشد بهره‌وری کل عوامل در بخش‌های مرتبط با یارانه نیز با رشدی روزافزون در بهره‌وری مواجه بوده و به بالاترین رشد خود در سال آخر مورد بررسی دست یافته و به ۱۱۸/۲درصد رسیده است.
رشد بهره‌وری در صنعت لوازم خانگی و سیمان
بهره‌وری کل عوامل در صنعت سیمان، فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی نیز با رشد مواجه بوده و به ترتیب بهره‌وری کل عوامل در این سه صنعت ۱۰۲/۷، ۸۴ و ۱۵۱/۶درصد بوده است. لوازم خانگی نیز رشد قابل توجهی را در این سال‌ها تجربه کرده و از رشد بهره‌وری ۶۷درصدی در سال ۸۷ به ۱۲۹درصد در سال ۱۳۹۱ افزایش یافته است. ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی نیز با اندک نوساناتی در سال‌های اخیر مواجه بوده و به‌گونه‌ای رشدی ثابت در بهره‌وری کل عوامل را تجربه کرده به نحوی که در سال آخر مورد بررسی به ۷۵ درصد در رشد بهره‌وری کل عوامل دست یافته است. بهره‌وری کل عوامل در صنعت فلزات اساسی نیز با رشدی روزافزون به ۱۱۳ درصد رشد در سال ۱۳۹۱ رسید.بهره‌وری در کل عوامل صنعت بانکداری و بیمه کشور نیز به ۱۰۰درصد در صنعت بانکداری و۸۶/۴درصد در صنعت بیمه رسیده است که در بررسی‌های انجام شده در صنعت بانکداری با افزایش و در صنعت بیمه با کاهش روبه‌رو بوده است.رشد بهره‌وری در بخش سرمایه‌گذاری کشور نیز در سال‌های اخیر با رشد مواجه بوده اما در سال ۱۳۹۰ که رشد بهره‌وری کل عوامل به ۱۰۶/۲درصد رسیده بود در سال ۱۳۹۱ با اندکی کاهش به ۱۰۱/۷درصد رسیده و همچنین رشد بهره‌وری کل عوامل در بخش واسطه‌گری مالی کشور نیز با افزایش روبه‌رو بوده و به ۸۵درصد در سال آخر مورد بررسی رسیده است. با بررسی این آمارها تا سال ۱۳۹۱ می‌توان به این نتیجه رسید که واحدهای مورد ارزیابی این جشنواره که حدود ۱۳۰۰ بنگاه اقتصادی بوده‌اند تلاش خود را برای ارتقای بهره‌وری کرده‌اند. هرچند به نظر می‌رسد عوامل بیرونی مانند تحریم و اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها نیز در این میان تاثیر منفی خود را باقی گذاشته از و با نوسان‌هایی در سال‌های ۸۹ و ۹۰ مواجه بوده‌ایم.