گروه تجارت: تیر سال ۱۳۷۲ ثبت‌نام تلفن همراه در کشور آغاز شد. کالایی ارتباطی که در سال‌های نخست در زمره کالاهای لوکس به‌شمار می‌رفت و مخاطب عمومی نداشت.
«با تلفن همراه همیشه در مقصد هستید» از نخستین شعارهای تبلیغاتی بود که درباره تلفن همراه منتشر می‌شد. در این سال در مجموع ۱۸۵هزار و ۷۵ نفر برای دریافت سیمکارت تلفن همراه ثبت‌نام کردند و در شهریور همان سال واگذاری‌ها آغاز شد. واگذاری سیمکارت این گروه از متقاضیان که با گوشی هم تحویل می‌شد، از طریق پست و در دهه فجر سال ۷۵ شروع و در اواخر سال ۷۶ به پایان رسید. از این تاریخ به بعد، مردم ورود تلفن همراه به کشور را باور کردند و کم کم هجوم متقاضیان به مخابرات و بازار برای دریافت سیمکارت تلفن آغاز شد. این بار ثبت‌نام‌های سیمکارت با صف‌های طولانی متقاضیان مواجه می‌شد و کم‌کم بازار آزاد خرید و فروش سیمکارت‌هایی که با نرخ دولتی خریداری شده و با نرخ آزاد به فروش می‌رسیدند، رونق گرفت. حالا ۱۶ سال از آن روزها گذشته است و سیمکارت‌ها از اپراتورهای مختلف به بازار راه یافته‌اند. این‌چنین بود که دوئل دائمی‌ها و اعتباری‌ها با روی کار آمدن سیمکارت‌های ایرانسل و تالیا و رایتل در ارتباط تنگاتنگ با همراه اول آغاز شد. رقابتی تنگاتنگ که همچنان ادامه دارد.
بازار در قبضه سیمکارت‌های اعتباری
حالا بعد از گذشت ۱۶ سال از پیدایش تلفن همراه در ایران بازار سیمکارت‌های تلفن همراه رونق یافته و دیگر بازار مانند آن سال‌ها در سیطره سیمکارت دائمی مخابرات نیست. تا آنجا که فعالان بازار سیمکارت می‌گویند درحال‌حاضر بیش از ۸۰درصد سیمکارت‌هایی که به فروش می‌رسد اعتباری بوده و سهم سیمکارت‌های دائمی از بازار فروش بسیار اندک است. قبضه بازار توسط سیمکارت‌های اعتباری در حالی است که چندی پیش محمود واعظی، وزیر ارتباطات هم در مقابل بالا بودن تعداد سیمکارت‌های اعتباری در ایران موضع گرفت و گفت: معمولا در کشورهای مختلف سیمکارت‌های اعتباری هنگام سفر به شهر یا کشور دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند. به گفته وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، براساس پروانه اپراتورها، این امکان وجود داردکه تعرفه خدمات سیمکارت‌های اعتباری تا ۵۰ درصد بیش از سیمکارت‌های دائمی باشد. اتفاقی که درحال‌حاضر هم رخ می‌دهد و درباره هزینه‌های مربوط به مکالمه و اینترنت تاثیرات خاص خود را بر جای می‌گذارد. اما همچنان بازار سیمکارت‌های اعتباری داغ است.
فعالان بازار بر این باورند که ارائه سیمکارت‌های اعتباری به نوعی برای اپراتورها مقرون به‌صرفه‌تر به‌شمار می‌رود چرا که آنها علاوه بر اینکه بازاری گسترده‌تر برای مخاطبان‌شان پیدا می‌کنند می‌توانند خدمات خود را با تعرفه‌ای بالاتر از سیمکارت‌های دائمی ارائه کنند و از سوی دیگر هزینه‌های کاربران را پیشاپیش دریافت کرده و دیگر با مشکلی به نام بدهی‌های مشترکان مواجه نیستند. از سوی دیگر در این سال‌ها همواره تعرفه خدمات سیمکارت‌های اعتباری افزایش پیدا کرده و هزینه خرید آن با کاهش مواجه بوده است. برهمین اساس قیمت سیمکارت‌های اعتباری در بازار از حدود ۳۰هزار تومان به رقمی حدود ۵۰۰۰ تومان کاهش یافته است.
ماراتن تنگاتنگ
افشار فروتن - رییس انجمن فروشندگان سیمکارت، گوشی و لوازم جانبی - در این خصوص معتقد است: در کشور بیش از ۸۰ درصد سیمکارت‌هایی که روزانه به فروش می‌رسد، سیمکارت‌های اعتباری هستند و سیمکارت‌های دائمی مشتریانی به مراتب کمتر به خود اختصاص می‌دهند. رییس انجمن فروشندگان سیمکارت، گوشی و لوازم جانبی با اشاره به تاثیر واگذاری سیمکارت‌های اعتباری می‌گوید: زمانی که سیمکارت‌های اعتباری وارد بازار شده بودند ما هشدارهای متعددی دادیم و نسبت به نحوه واگذاری سیمکارت‌های اعتباری اعتراض کرده و پیش‌بینی چنین روزی را می‌کردیم. فروتن با اشاره به ماراتن جذب مخاطب بین ۲ گروه اپراتورهای سیمکارت‌های اعتباری و دائمی می‌گوید: طیف مخاطبان سیمکارت‌های دائمی به نوعی مشخص است اما سیمکارت‌های اعتباری مخاطبان متعددی دارند و عده‌ای هم هستند که ممکن است تنها برای برخی کاربردهای خاص نسبت به خرید این نوع سیمکارت‌ها اقدام کنند.
وی همچنین به شرایط و نوسان بازار اشاره کرده و می‌افزاید: در سال‌های گذشته همواره نوسان بازار در قیمت سیمکارت‌های دائمی تاثیر گذاشته است اما قیمت سیمکارت‌های اعتباری در بیشتر مواقع سال یکسان بوده و با شرایط مختلف تغییر چندانی در آنها رخ نداده است. رییس انجمن فروشندگان سیمکارت، گوشی و لوازم جانبی همچنین به بحث شیوه پرداخت هزینه مکالمات در سیمکارت‌های اعتباری و دائمی اشاره کرد و گفت: شاید به دلیل مدیریت هزینه‌ها عده‌ای نسبت به سیمکارت‌های اعتباری اقبال بیشتری نشان دهند و به همین دلیل اکنون که حتی کدهای جدید سیمکارت‌های دائمی همراه اول با تعرفه‌ای پایین و کمتر از ۲۰۰هزار تومان از طریق سایت این شرکت به فروش می‌رسند، مردم اقبال چندانی نسبت به خرید این نوع سیمکارت‌ها نشان نمی‌دهند و گرایش برای خرید سیمکارت‌های دائمی هم بیشتر به سیمکارت‌های قدیمی مربوط می‌شود.
بازار در انتظار نسل جدید سیمکارت
ماراتن نفس‌گیر سیمکارت‌های دائمی و اعتباری درحالی است که بیش از دوماه از ورود اپراتورهای مختلف به عرصه ارائه خدمات ۳G و نسل‌های بالاتر می‌گذرد و با وجود برنامه‌های اعلام شده هنوز از ارائه سیمکارت‌هایی با عنوان نسل ۴ در بازار خبری نیست. پایان مردادماه امسال نیز دوره انحصار رایتل به اتمام رسید و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات شرایطی فراهم کرد تا با استفاده از آن اپراتورهای اول و دوم نیز بتوانند وارد عرصه ارائه خدمات نسل ۳ شوند. اما در این میان نکته مهمی نیز وجود داشت و آن این که در پروانه‌های جدید دیگر محدودیتی برای دسترسی به فناوری در نظر گرفته نشده بود و اپراتورها مجاز شدند بر اساس سرویسی که مد نظر دارند به ارائه خدمات نسل‌های بالاتر نیز بپردازند. به عبارت دیگر با این شیوه به تعبیر وزیر ارتباطات، فناوری از بند اسارت رها شده و اپراتورها مجاز شدند علاوه‌بر نسل ۳به عرصه نسل ۴ و LTE نیز ورود کنند.
اما برای ورود به این حوزه و ارائه خدمات نسل ۴ نیاز است اپراتورها سیمکارت‌های جداگانه‌ای در اختیار کاربران خود قرار دهند. مدیرعامل شرکت ارتباطات سیار پیش از این درباره ارائه خدمات نسل ۳ و ۴ به ایسنا گفته بود: برای اینکه شبکه‌ای که نسل ۲ ارائه می‌کرد، وارد نسل‌های ۳ و ۴ شود باید اقدامات مختلفی انجام شود. بر همین اساس ما در گام نخست به ارائه خدمات نسل ۳ خواهیم پرداخت. وحید صدوقی در عین حال خاطرنشان کرده بود که تجهیزات نسل ۴ نیز مهیا شده و این تجهیزات در تهران موجود است و در شهرستان‌ها نیز توزیع شده و برای ارائه خدمات نسل ۴ برنامه‌ریزی‌های لازم انجام شده است. البته مدیرعامل همراه اول این نکته را نیز یادآور شده بود که اگرچه کاربران برای استفاده از خدمات نسل ۳ نیازی به تغییر سیمکارت ندارند اما برای ورود به نسل ۴ نیاز به سیمکارتی مجزا خواهند داشت.
درهمین حال مدیرعامل اپراتور دوم ارتباطی کشور نیز با تاکید بر نیاز به طراحی و ارائه سیمکارت‌های جدید برای دسترسی به خدمات نسل ۴عنوان کرد: شبکه ال.تی.ای ایرانسل اکنون در بسیاری از شهرهای کشور آماده بهره‌برداری است اما نیاز به تغییر سیمکارت دارد. علیرضا قلمبردزفولی همچنین یادآور شد: از سوی دیگر گوشی‌هایی که نسل‌های چهارم ارتباطی را زیر پوشش قرار می‌دهند، تعداد بسیار کمی دارند که برهمین اساس ما به‌تدریج به ارائه سیمکارت‌های نسل۴ پرداخته و این خدمات را ارائه خواهیم کرد. البته اکنون در برخی موارد این سیمکارت‌ها برای آزمایش‌های فنی در اختیار همکاران ما قرار گرفته است. اگرچه درحال‌حاضر حتی خدمات نسل۳ نیز در نقاط متعدد کشور در دسترس قرار ندارد و قرار بر آن است که به‌تدریج با تکمیل شبکه این خدمات در دسترس مردم قرارگیرد اما به هرحال به دنبال صدور مجوزهای لازم برای ارائه خدمات نسل‌های بالاتر از نسل سوم این سوال وجود دارد که درنهایت اپراتورها از چه زمانی سیمکارت‌های نسل ۴ را وارد بازار خواهند کرد؟ قیمت این سیمکارت‌ها، تعرفه خدمات آنها و قوانین و مقررات مربوط به این حوزه نیز از دیگر مسائلی است که مشترکان و متقاضیان منتظرندحداقل تا زمانی که این سیمکارت‌ها وارد بازار نشده، به طور دقیق درباره آنها فکر و تصمیم‌گیری شود.
اینترنت، عصای دست همراه
با توجه به رشد فناوری تلفن همراه و افزایش کاربردهای آن و استقبال گسترده مردم از این فناوری در ایران، در سال‌های اخیر تلفن همراه از دستگاهی به‌طور صرف برای ارسال و دریافت تماس و پیامک به دستگاهی برای دسترسی به اینترنت تبدیل شد. بسیاری از کاربران تمایل دارند هنگام حرکت، اینترنت همراه داشته باشند و بر این اساس بهترین گزینه برای این افراد استفاده از اینترنت موبایل است چرا که طبق قوانین سازمان تنظیم مقررات ارتباطات، ارائه‌کنندگان وایمکس نمی‌توانند به مشتریان خود در هنگام حرکت اینترنت ارائه کنند. این موضوع باعث ایجاد بازار رقابتی جدی بین اپراتورهای تلفن همراه کشور شد تا با کوشش برای جذب مشتری جدید و از طرفی حفظ مشتریان قبلی سهم خود را در این بازار افزایش دهند.
در شرایطی که در کشورهای منطقه چند سالی از استفاده از نسل‌های ۳G و ۴G می‌گذرد، در کشور ما انحصار ارائه این نسل از اینترنت توسط یکی از اپراتورها و ناتوانی در ارائه این سرویس به مدت ۳ سال متقاضیان اینترنت پرسرعت را ناامید کرد اما در ماه‌های اخیر با اتمام دوره انحصار دو اپراتور دیگر نیز مجاز به ارائه این سرویس شدند. این در حالی است که به اعتقاد بسیاری از کاربران وضعیت اپراتورهای کشور از لحاظ زیرساخت‌های ارائه سرویس اینترنت پرسرعت چندان رضایت‌بخش نیست. مدیرعامل شرکت ارتباطات سیار ایران (همراه اول) نیز در مناظره تلویزیونی تصریح کرد: در نسل ۳ تجهیزات داخلی نداریم و مجبور به واردات و پرداخت حق گمرکی بسیار بالایی هستیم بنابراین دولت باید زیرساخت‌ها را برای افزایش دانش فنی داخلی تامین کند. این در حالی است که چندی پیش سازمان تنظیم مقررات رادیویی با ابلاغ نرخ جدید، تعرفه اینترنت را با هر سرعتی به یک پنجم کاهش داد. اما با وجود رقابت شدید بین ۳ اپراتور در جذب و حفظ مشتریان با ارائه اینترنت و بسته‌های تشویقی ایرانسل همچنان با نرخ‌های قبل، این سرویس را در اختیار مشترکان خود قرار داده است.
سودآوری از هزینه‌های تماس
سال‌های اولی که تلفن همراه وارد کشور شده بود به‌عنوان نمادی از ثروت محسوب می‌شد اما در سال‌های اخیر این فرآیند تغییر کرد. در سال‌های گذشته قیمت سیمکارت‌ها در بازار حدود ۱میلیون تومان بود اما در این روزها می‌توان با میانگین ۱۵ هزار تومان دارای سیمکارت شد. حتی شرکت‌های واگذارکننده، سیمکارت به‌صورت رایگان و هدیه در اختیار مشتریان خود قرار می‌دهند. می‌توان استنباط کرد که علت پیش گرفتن این رویه سودآوری بیشتر از راه هزینه‌های تماس است که با این حرکت می‌توان با جذب مشتریان بیشتر صاحب درآمدهای نجومی شد. مدیرعامل شرکت مخابرات ایران در مورد درآمد مخابرات در سال ۱۳۹۲ گفته بود: درآمد شرکت مخابرات ایران در سال ۹۲ مبلغ ۱۱هزار و ۵۶۶ میلیارد تومان بوده که این رقم در سال ۹۱ حدود ۹هزار و ۷۰۰میلیارد تومان بود. مظفر پوررنجبر ادامه داده بود: مخابرات‌های استانی نیز از نظر درآمد ۱۲درصد رشد داشته‌اند و از رقم ۳هزار میلیارد تومانی در سال ۹۱ به درآمد ۴هزار میلیارد تومانی در سال ۹۲ رسیده‌اند. همچنین شرکت ارتباطات سیار نیز در سال ۹۱ حدود ۶هزار میلیارد تومان درآمد داشته که این رقم در سال ۹۲ به ۸هزار میلیارد تومان رسیده است.
تاریخچه ورود اپراتورهای سیمکارت در ایران
اپراتور اول، سیمکارت همراه اول؛ اپراتور اول یا همان همراه اول در مرداد ماه سال ۱۳۷۳ با ظرفیت ۹۲۰۰ شماره آغاز به کار کرد. سیمکارت همراه اول آن زمان به‌صورت محدود عرضه می‌شد، اما رفته‌رفته این خدمات گسترش یافت. همراه اول سیمکارت‌های خود را با پیش شماره‌های ۰۹۱۰، ۰۹۱۱، ۰۹۱۲، ۰۹۱۳، ۰۹۱۴، ۰۹۱۵، ۰۹۱۶، ۰۹۱۷، ۰۹۱۸، ۰۹۱۹ عرضه کرد.
اپراتور دوم سیمکارت ایرانسل است، این اپراتور یا ام تی ان ایرانسل به‌طور رسمی از مرداد ماه ۱۳۸۵ با عرضه سیمکارت‌های دائمی و اعتباری کار خود را آغاز کرد. ایرانسل سیمکارت‌های خود را با پیش شماره‌های ۰۹۳۰، ۰۹۳۳، ۰۹۳۵، ۰۹۳۶، ۰۹۳۷، ۰۹۳۸، ۰۹۳۹ و ۰۹۰۱ عرضه کرد.
اپراتور سوم، سیمکارت تالیا؛ این اپراتور که با نام تالیا وارد بازار شد و چندان هم موفق نبود نتوانست میان مردم جایی برای خود باز کند سیمکارت تالیا با پیش شماره ۰۹۳۲ عرضه شد.
* و اما اپراتور چهارم سیمکارت رایتل که از سال ۱۳۸۹ به‌طور رسمی آغاز به‌کار کرد و از ویژگی‌های این اپراتورG۳ بودن آن است. رایتل سیمکارت‌های خود را با پیش‌شماره‌های ۰۹۲۰ (دائمی) و ۰۹۲۱ اعتباری و دیتا) عرضه کرد و در آخر هم می‌توان به سیمکارت آی‌سیم اشاره کرد که البته اپراتور جدید نیست و همانطور که توضیح دادیم توسط شرکت ایرانسل اداره می‌شود. سیمکارت آی‌سیم از این لحاظ جدید به نظر می‌رسد که با پیش شماره ۰۹۰۲ وارد بازار شد.