گروه آینه: پولداران خارجی دلالان ایرانی را پیداکرده‌اند. حالا کشورهای همجوار و ثروتمند بیمارهای خود را روانه ایران می‌کنند تا آن‌طور که مسئولان بهداشتی کشور می‌گویند به‌طور غیرقانونی و مخفیانه با نرخ‌های میلیونی از ایران اعضای بدن بخرند.
چندی پیش آخرین پیوند غیرقانونی برای یک مریض عرب و به قیمت ۳۰۰ میلیون تومان قرار بود در یکی از بیمارستان‌های تهران انجام شود. پول نقش تعیین‌کننده داشته است، چراکه دکتر، اهداکننده و بیمارستان را تحت تاثیر قرار داده بود.
در کوچه مشهور شهر اما هنوز رفت‌وآمد زیاد است. آنها که می‌خواهد کلیه‌شان را بفروشند دیوار کوچه انجمن خیریه حمایت از بیماران کلیوی را تریبون حراج بدن خود انتخاب کرده‌اند. جایی که رییس این انجمن به صمت می‌گوید: بر این معاملات نظارت دارد و وزارت بهداشت هم از این خریدوفروش‌ها بی‌خبر نیست.
نرخ کلیه در این بازار چنان در نوسان است که گاه به ۷۵ میلیون هم می‌رسد. در این رهگذر اگر بتوان دکتر و بیمارستان و کلیه را خرید یک بیمار خارجی هم می‌تواند سود ببرد. باوجوداینکه گفته می‌شود وزارت بهداشت بر انجام نشدن جراحی پیوند عضو به بیماران خارجی نظارت دارد، اما هنوز هم قانون مشخصی حاکم نیست.
قانون کجاست؟
گفته می‌شود بر اساس قانون وزارت بهداشت، اهدای عضو حتی در ازای پرداخت هزینه آن به اتباع خارجی ممنوع است و بیماران خارجی برای گرفتن پیوند باید دهنده عضو را نیز از کشورشان به همراه بیاورند تا جراحی پیوند آنان در ایران انجام شود، ضمن اینکه اهداکنندگان داخلی نیز لازم است بدانند اهدای عضو به اتباع خارجی ممنوع است و هرگز از دلالان فریب نخورند.
از سویی دیگر اما رییس اداره پیوند و بیماران خاص وزارت بهداشت می‌گوید: مسئله پیوند اعضای اتباع بیگانه در ایران بازنگری می‌شود. این اظهارات چند روز پس از اعلام فروش کلیه به یک بیمار خارجی در تهران انجام شد. به گفته کتایون نجفی‌زاده قرار است کارگروهی تشکیل شود که در این مورد تصمیم‌گیری کند. «ممکن است پیوند اعضا برای اتباع بیگانه ممنوع شود یا ممکن است کارگروه به این نتیجه برسد که پیوند اعضا برای اتباع بیگانه ادامه یابد، اما به‌احتمال‌زیاد پروتکل‌های این مسئله نگاشته می‌شود، یعنی ممکن است پیوند اعضا برای اتباع خارجی فقط مختص کشورهایی باشد که این عمل جراحی در کشورشان انجام نمی‌شود، در آن صورت پیوند اعضا در ایران پس از عقد تفاهم‌نامه با آن کشور انجام خواهد شد.»
نتایج تصمیمات این کارگروه قرار است در جلسه‌ای پس از پایان ماه رمضان و با حضور وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام و ابلاغ شود.
آنها که در انتظار می‌میرند
اگر آنها که با عضوی سالم در بدن به خاک سپرده می‌شوند رضایت به اهدای عضو داشته باشند شاید میزان پیوند عضو از افراد سالم به کمتر از میزان فعلی برسد. سالانه بین ۱۰۰۰ تا ۱۷۰۰ پیوند کلیه در ایران انجام می‌شود. این آخرین آماری است که از زبان رییس انجمن حمایت از بیماران کلیوی گفته شده است. هنوز هم کم است، کمتر از ۴۱ کشور دیگر که ایرانیان از آنها تمایل کمتری به اهدای عضو نشان می‌دهند. بر اساس آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تعداد مرگ مغزی ناشی از حوادث ترافیکی و تصادفات در کشور پنج تا هشت هزار نفر در سال است که از این تعداد باید ۲۵۰۰ تا ۴۰۰۰ مورد اهدای عضو ثبت شود اما ۶۶۵ مورد اهدا صورت می‌گیرد. افزایش تعداد بیماران دیالیزی در هرسال حدود ۴۰۰۰ نفر است، یعنی سالانه ۵/۸ درصد بر تعداد بیماران دیالیزی افزوده می‌شود که سالانه حدود ۱۰ درصد بیماران دیالیزی در انتظار پیوند می‌میرند.
پیوند سالانه ۲۰۰۰ کلیه در سال
ارزش کلیه در سراسر جهان از ۱۰۰ تا ۱۵۰هزار دلار است. در ایران اما نرخ مصوب وزارت بهداشت برای هر کلیه ۹ میلیون تومان است که ۸ میلیون از آن توسط شخص گیرنده و ۱ میلیون توسط دولت به شخص اهداکننده پرداخت می‌شود. این گفته مصطفی قاسمی رییس انجمن حمایت از بیماران کلیوی است که در گفت‌وگو با صمت اعلام می‌کند. به گفته او اگر بیماری آمادگی پیوند کلیه از سوی پزشک را داشته باشد در انجمن حمایت از بیماران کلیوی ثبت‌نام می‌کند و در نوبت‌دهی قرار می‌گیرد. بر اساس گروه خونی که بیمار دارد ممکن است ۱ ماه تا ۳ ماه در نوبت انجام پیوند قرار گیرد. در برخی مواقع آزمایش‌های پزشکی در افراد نشان می‌دهد که شخص قادر به گرفتن عضو نیست و در این صورت او قادر به انجام جراحی نمی‌باشد.
«متاسفانه اتفاقی در یکی از بیمارستان‌های تهران افتاده و یک فرد عرب را عمل کردند و در این رهگذر دکتر و بیمارستان مبلغی را هم گرفتند که غیرقانونی بود. این کار با شناسنامه و کارت ملی جعلی انجام شده است.» به گفته قاسمی موضوع ممنوعیت اهدای عضو به بیماران خارجی در زمان ریاست‌جمهوری محمد خاتمی به معاونت درمان وزارت بهداشت اعلام شد که عمل پیوند تنها در صورتی برای بیماران خارجی انجام می‌شود که آنها خود یک نفر را برای پیوند از کشور مبدا به همراه بیاورند. در این صورت وزارت بهداشت است که باید مجوز لازم را صادر کند. در غیر این صورت برخورد قانونی توسط وزارت بهداشت انجام می‌شود. چنانچه چندی پیش در بیمارستان فرمانیه چنین اتفاقی افتاد و منجر به پلمب شدن بیمارستان شد. درحالی‌که در آخرین آمار وزارت بهداشت اعلام‌شده در کشور ۲۳ هزار و ۲۰۰ فرد دیالیزی وجود دارند و سالانه ۲هزار و ۷۰۰ پیوند کلیه در کشور انجام می‌شود. قاسمی می‌گوید که با وجود ۱۷۰۰ تا ۲۰۰۰ پیوند کلیه در سال متقاضیان پیوند هنوز هم در انتظارند؛ «آرزوی ما این است که روزی همه پیوندها از جسد انجام شود.»
پیوند از اعدامیان
حلقه اهدا می‌تواند گسترده‌تر از این هم باشد. بیشتر اعدامیانی که در ایران پای چوبه دار می‌روند به مرگ مغزی دچار می‌شوند و پیش از این نیز حقوقدانان درباره اهدای اعضای اعدامیان و دلایل قانونی و فقهی بررسی‌هایی انجام داده‌اند. چندی پیش سیدعلی شاه‌صاحبی یک حقوقدان دراین‌باره گفته بود که این کار نه‌تنها منعی ندارد، بلکه امری مطلوب و پسندیده در بهبود سلامت روانی جامعه و گسترش فرهنگ ایثار است. به گزارش باشگاه خبرنگاران، این حقوقدان می‌گوید: ماده ۱۴ آیین‌نامه نحوه اجرای احکام قصاص، رجم، قتل، صلب، اعدام و شلاق موضوع ماده ۲۹۳ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری، راه‌های مختلفی جهت اعدام یا قصاص نفس پیش‌بینی کرده که ازجمله آن حلق‌آویز کردن به چوبه‌دار، شلیک با اسلحه آتشین، اتصال الکتریسیته یا به نحو دیگر که به تشخیص قاضی صادرکننده گذاشته شده است.
به گفته شاه‌صاحبی، طبق ماده واحده قانون مصوب ۱۳۷۹ پیوند اعضای بیماران فوت‌شده تحت شرایطی امکانپذیر است و سالم بودن جسد یا عضو مورد پیوند، احراز مرگ مغزی توسط کارشناسان وزارت بهداشت، رضایت خانواده متوفی و وصیت یا رضایت خود فرد از شرایط این مهم است. روزانه شاید هزاران نفر کارت عضویت در شبکه پیوند اعضای ایران را دریافت کنند. کارتی که بر اساس آن افراد متعهد می‌شوند پس از مرگ خود در صورت امکان استفاده، اعضای بدنشان اهدا شود. اما هنوز هم روال قانونی در انجام این کار نقص دارد. خانواده متوفی باید تایید آخر را اعلام کنند. در چنین شرایطی شاید روزانه بیماران مرگ‌های مغزی زیادی با اعضای مهر و مومشان به خاک سپرده می‌شوند تا درصد امکان نجات جان بسیاری به حداقل برسد.