استارت‌آپ‌های معدنی متشکل از دانشجویان، متخصصان و افراد خبره در بخش معدن و صنایع معدنی و همچنین اقتصاد و فناوری‌های نوین است. اگر این شرکت‌های دانش‌بنیان به بخش معدن و صنایع معدنی ورود کنند، با بالابردن سطح فعالیت‌های معدنی به توسعه بخش معدن و صنایع معدنی کمک شایانی خواهند کرد.

این استارت‌آپ‌ها می‌توانند حلقه‌های گمشده زنجیره ارزش معدن را یافته و ضمن تکمیل آن، مجموع ارزش افزوده بخش معدن را افزایش دهند. به بیانی دیگر، استفاده از فناوری‌های نوین در حوزه تولید و صنایع می‌تواند باعث توسعه کشور در تمامی بخش‌های وابسته به صنعت و اقتصاد شود.

در بخش معدن و صنایع معدنی نیز طی چند سال اخیر با حمایت برخی نهادهای دولتی که مسئولیت پژوهش و توسعه معادن را برعهده داشتند، تعداد محدودی استارت‌آپ در این حوزه شروع به فعالیت کرده و در جهت رشد بخش معدنی کشور همواره در حال تلاش‌ هستند. کارشناسان و فعالان معدنی معتقدند اصلی‌ترین و مهم‌ترین مسئله موجود در معادن کشور، بهره‌وری پایین بخش معدن است.

نکته حائز اهمیت آن است که درباره بهره‌وری پایین یک بنگاه اقتصادی صحبت نمی‌کنیم، بلکه درباره بهره‌برداری کم از یک بخش کلان و مهم اقتصادی بحث می‌شود و این موضوع به‌طور ویژه قابل توجه است. می‌توان گفت اگر از تمام توانمندی‌های بخش معدن استفاده کنیم، این بخش به‌راحتی می‌تواند جایگزین درآمدهای نفتی شود، اما این اقدام به ‌دلیل بهره‌وری پایین از بخش معدن تاکنون صورت نگرفته و همچنان بر درآمدهای نفتی تکیه داریم.

یکی از دلایل مهم پایین بودن بهره‌وری بخش معدن را می‌توان نبود ارزش ‌افزوده بالا و مناسب برای این بخش دانست. محصولات معدنی اغلب به ‌صورت خام فروخته یا با ارزش‌افزوده بسیار پایین وارد بازار می‌شوند. همچنین در بخش معدن و صنایع معدنی بعضی از حلقه‌ها را به‌ طور کلی نداریم؛ به این معنا که بعضی از صنایع معدنی باید در زنجیره ارزش افزوده ماده معدنی جای گیرند، این در حالی است که برخی از محصولات معدنی از روی اجبار به ‌شکل خام فروخته می‌شود. می‌توان گفت ریشه موضوعات مطرح شده، کمبود فناوری و همچنین بحث‌های مدیریتی و تولیدی است.

متاسفانه به ‌نظر می‌رسد امروزه حضور فناوری در بخش معدن کم است و باید تصمیمات مهمی در جهت رفع این مشکل اتخاذ شود. از نظر کارشناسان و فعالان معدنی، این فناوری‌های موردنیاز کشور از دو طریق قابل تامین است. راه نخست واردات است و دیگری تولید. تولید فناوری به آن معناست که شرکت‌های دانش‌بنیان و پژوهشگاه‌های مربوطه با بکارگیری علوم و فنون اقدام به تولید این دست فناوری‌ها کنند. تا امروز بخش معدن از فناوری و نوآوری‌های روز بهره‌مند نشده و به همین دلیل فعالان معدنی نتوانسته‌اند محصولات خود را با ارزش افزوده مناسبی به بازار عرضه کنند.

باید ‌این نکته را خاطرنشان کرد که استارت‌آپ‌ها می‌توانند در تمامی بخش‌های مرتبط با حوزه معدن از جمله اکتشاف، استخراج، فرآوری و همچنین صنایع معدنی حضور پررنگ و مهمی داشته باشند‌ چراکه برای تمامی این بخش‌ها رشته‌های دانشگاهی در کشور وجود دارد و مشکلی در دانشگاه‌ها برای تامین نیروی متخصص در حوزه‌های مختلف معدنی نداریم.

قسمت مهم بعدی و تکمیل‌کننده این بخش، تحقیق و توسعه فناوری است‌ چراکه در صورت نبود این بخش پس از ورود فناوری به معدن و تکمیل زنجیره ارزش افزوده، در سال‌های آینده به مسائل و مشکلات امروزی بازخواهیم گشت. ظرفیت حل تمام مورد گفته‌شده در کشور ما وجود دارد و تنها باید زیرساخت‌های لازم برای راه‌اندازی این قسمت‌ها (هدف‌گذاری، تعیین زنجیره ارزش افزوده و تحقیق و توسعه فناوری) در بخش معدن کشور در‌نظر گرفته ‌شود.

می‌توان گفت دلیل کمرنگ بودن نقش استارت‌آپ‌ها در معادن، ممانعت مدیران از حضور و فعالیت کسب‌وکارهای دانش‌بنیان در معادن نیست. برای افزایش همکاری صاحبان معادن و استارت‌آپ‌ها به ‌نظر می‌رسد باید دولت وارد بحث شده و با ایجاد ساختارهای مناسبی، مشوق معد‌نکاران باشد و فعالیت‌های معدنی را به استارت‌آپ‌ها گره بزند.

علی معصومی- عضو هیات‌مدیره و دبیر انجمن تحقیق و توسعه صنایع و معادن