حضور میلیونی مهاجران افغانستان برای اقتصاد ایران یک معادله پیچیده ی ِدوگانه هزینه - فایده ایجاد کرده است.

از یک سو، نمی توان منافع اقتصادی حضور آنان را نادیده گرفت به‌طوریکه آنها به منبع درآمدی برای دولت تبدیل شدند. این مهاجران افغانی ، نیروی کار ارزانی هستند که در بخش ساخت و ساز، صنایع کوچک‌ و کارگاهی، کشاورزی فصلی و خدمات شهری نقش قابل توجهی دارند.

از سویی دیگر ، هزینه های سنگینی را منجمله در بخش یارانه نان و کالاهای اساسی، سوخت، هزینه های آموزش و درمان را به اقتصاد ایران تحمیل می کنند و در شرایط ابرتورمی که دولت با کسری بودجه شدیدی رو به رو است، فشار مضاعفی را به اقتصاد ایران وارد می کنند.

در این میان، هزینه های غیرمستقیم مهاجرین افغانی بر اقتصاد ایران نیز اندک‌ نبوده، حضور میلیونی نیروی کار افغانستانی که با دستمزد های پایین تر و در شرایط سخت به ایجاد رقابت ناعادلانه‌ با نیروی کار ایرانی منجر شده است ، در عین حال نیاز این مهاجرین به مسکن هم به افزایش اجاره بها دامن زده است. فشار بر زیرساخت های شهری و خدمات عمومی هم از دیگر موضوعاتی است که بر کیفیت این خدمات برای ساکنین ایران تاثیر گذاشته است.

بسیاری از کودکان افغانیِ بی سرپرست و بدسرپرست هم تحت حمایت و مراقبت سازمان بهزیستی هستند که در اشکال مختلفی آموزشی ، درمانی ، حمایت و مراقبت می شوند.

بنابراین نشان می دهد که افغان ها به عنوان یک‌ نیروی کار ارزان قیمت با بهره وری کمی بالاتر نسبت به نیروی ایرانی، به کاهش هزینه تولید کمک می کند اما در عوض با فشار بر منابع انرژی ( سوخت، برق، گاز ) ، یارانه نان و موادغذایی و تحصیل رایگان کودکان آنها و ارسال سالانه یک تا ۱.۵ میلیارد دلار به افغانستان‌ نشان می دهد که هزینه حضور مهاجرین افغانی نسبت به فایده آنها برای اقتصاد ایران بیش از اینهاست .

یک تحلیل اقتصادی با جمع زدن هزینه ها و سودها نتیجه گرفته است که هزینه حضور افغانی ها در ایران ۲.۵ میلیارد دلار است درحالیکه سود آنها برای اقتصاد ایران حدود ۸۵۰ میلیون دلار است. براساس آمار وزارت نفت و برق ۱.۵ میلیارد دلار هزینه سالانه حامل های انرژی سه تا ۵ میلیون افغانی است و طبق اعلام سازمان برنامه و بودجه بیش از ۳۰۰ میلیون دلار یارانه نان، بیش از ۲۱۰ میلیون دلار هزینه آموزش بیش از ۵۰۰ هزار دانش آموز افغانی و صدها میلیون دلار خدمات سلامت درمانی بخشی از هزینه ی تحمیلی این مهاجرین به اقتصاد ایران است. که البته با قیمت دلار ۱۳۰ هزارتومانی این هزینه ها بالاتر از این میزان ارزیابی می‌شود .

با این اوصاف، دیدگاه هایی هم بر منافع حضور آنها به جهت رونق تولیدی و خدماتی تاکید دارند.

حالا که هزینه خالص حضور افغان ها برای اقتصاد ایران منفی است، بایستی با در نظر گرفتن پیچیدگی های این معادله، به دنبال راه های ممکن و جایگزین گشت . البته دولت بایستی برنامه ریزی دقیق تری برای کنترل مرزها و جلوگیری از ورود غیرقانونی افغان ها به ایران داشته باشد و با دولت افغانستان برای بازگشت اتباع گفتگو‌ کند . البته حفظ حقوق و کرامت انسان‌ها مخصوصا افغان ها را که اغلب به خاطر جنگ و فقر از کشور خود به ایران پناه بردند، نباید نادیده گرفت و‌ ضرورت دارد که با مدیریتی هوشمند ‌منطقی انسانی، کاهش هزینه های کوتاه مدت و حفظ منافع اقتصادی به جمعیت این مهاجرین سامان داد.